Julie Orringer: «Φάκελος απόδρασης»

Μασσαλία, 1940-1941. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ξεσπάσει ήδη από το 1939 και η Γαλλία βρίσκεται υπό ναζιστική κατοχή. Συγκεκριμένα, η Μασσαλία στη νότια Γαλλία τελεί υπό το δωσιλογικό καθεστώς του Βισί με επικεφαλής τον στρατάρχη Πετέν μετά τη στρατιωτική ήττα των Γάλλων από τις δυνάμεις του Χίτλερ. Αυτό είναι το σκηνικό πάνω στο οποίο στήνεται ο Φάκελος απόδρασης τόσο από την Αμερικανίδα συγγραφέα Τζούλι Όρινγκερ όσο και από τον κεντρικό ήρωά της, τον Βάριαν Φράι, ένα κομμάτι της ζωής του οποίου επιλέγει να μας αφηγηθεί με το παρόν πόνημα.

Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Βάριαν Φράι υπήρξε ένας χαρισματικός άνθρωπος, ο οποίος αφιέρωσε ένα μέρος της ζωής του προσπαθώντας να φυγαδεύσει από την κατεχόμενη Γαλλία Εβραίους καλλιτέχνες και συγγραφείς, όπως ο Μαρκ Σαγκάλ, ο Αντρέ Μπρετόν, η Χάνα Άρεντ, ο Μαξ Ερνστ και ο Χάινριχ Μαν, ανθρώπους, δηλαδή, που βρίσκονταν σε άμεσο κίνδυνο από το ναζιστικό καθεστώς. Έως ότου τον απελάσει τελικά το δωσιλογικό καθεστώς του Βισί, ο Φράι, εργαζόμενος άοκνα επί δεκαπέντε περίπου μήνες, κατάφερε να φυγαδεύσει περίπου χίλιους πεντακόσιους πρόσφυγες και τριακόσιους Βρετανούς στρατιώτες, οι οποίοι είχαν απομείνει στην ηπειρωτική Ευρώπη μετά την ήττα των συμμαχικών δυνάμεων.

Το βιβλίο αυτό, λοιπόν, εστιάζει στην κρυφή δράση του άγνωστου αυτού ήρωα, ο οποίος εργάστηκε με εξαιρετική αυταπάρνηση για έναν ευγενή σκοπό, χωρίς να μνημονεύεται σήμερα σχεδόν πουθενά και από κανέναν. Το έργο του κάθε άλλο παρά εύκολο ήταν. Πέρα από τις αναπόφευκτες δυσκολίες που παρουσίαζε η αποστολή του, η οποία έπρεπε να διεξαχθεί στα κρυφά κι αφού έχει εκδοθεί βίζα και από τις ΗΠΑ, προκειμένου να δεχτεί η χώρα τούς πρόσφυγες, πολλοί από τους υποψήφιους προς φυγάδευση αρνούνταν επίμονα να φύγουν από την ηπειρωτική Ευρώπη. Αυτό σήμερα μας ακούγεται ίσως περίεργο, αλλά πρέπει να έχουμε κατά νου ότι το 1941 δεν ήταν ακόμη ολοφάνερο σε πολλούς ότι περίπου έξι εκατομμύρια Εβραίοι και αντιφρονούντες θα έβρισκαν τελικά φρικτό θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Τρίτου Ράιχ. Κατά συνέπεια, πολλοί Εβραίοι δεν ήθελαν να αφήσουν πίσω τις ζωές, τον τόπο τους και τα υπάρχοντά τους για να κάνουν μία αμφίβολη νέα αρχή σε ένα ξένο μέρος.

Το βιβλίο αυτό, λοιπόν, εστιάζει στην κρυφή δράση του άγνωστου αυτού ήρωα, ο οποίος εργάστηκε με εξαιρετική αυταπάρνηση για έναν ευγενή σκοπό, χωρίς να μνημονεύεται σήμερα σχεδόν πουθενά και από κανέναν.

Το βιβλίο παρουσιάζει όλες αυτές τις δυσκολίες που συνάντησε ο Φράι κατά τη διεξαγωγή της αποστολής του. Ο Φάκελος απόδρασης δεν είναι, όμως, ένα δυσάρεστο ανάγνωσμα, γεμάτο με τις ανησυχίες, τις ανασφάλειες και την αβεβαιότητα των ανθρώπων της εποχής σχετικά με τον πόλεμο, παρόλο που κι αυτές, φυσικά, έχουν τη θέση τους στις σελίδες του. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα ευχάριστο ανάγνωσμα, η υπόθεση του οποίου διαδραματίζεται στα κοσμικά σαλόνια της εποχής, τα οποία φιλοξενούσαν περιβόητα πάρτι, στα μπαρ, στις αίθουσες συναυλιών, στα ελιτίστικα γαλλικά καφέ, ακόμη στα τρένα και στα πλοία της Ευρώπης. Εκτός από τον κόσμο των διανοούμενων –Εβραίων και μη– που σύχναζε σε αυτά, στις σελίδες του βιβλίου συναντάμε συγχρόνως και φιλοναζί, κομμουνιστές, κατασκόπους, αλλά και απλούς καθημερινούς αστούς.

Η πιο σημαντική προσωπικότητα του βιβλίου όμως, πλην του Φράι, δεν είναι άλλη από τον Έλιοτ Γκραντ, τον κρυφό εραστή του Βάριαν Φράι, καθώς και της επίσημης αρραβωνιαστικιάς του, της Αϊλίν. Η τελευταία, όμως, δίνει το παρών στις σελίδες του βιβλίου μονάχα μέσα από τα γράμματα που ανταλλάσσει με τον αρραβωνιαστικό της. Αυτό μας φέρνει στην έτερη κρυμμένη παράμετρο του βιβλίου, εκείνη του ζητήματος της ομοφυλοφιλίας. Εκείνη την εποχή δεν ήταν λίγοι όσοι υποκρίνονταν σχετικά με τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις.

Ο Έλιοτ Γκραντ εκτός από κρυφός εραστής του Βάριαν είναι και γιος ενός Νέγρου μουσικού και μιας εύπορης Εβραίας. Κρύβει επιμελώς τη διαφυλετική ταυτότητά του και περνιέται για Εβραίος. Έτσι, εισχωρεί και η κρυφή διάσταση σχετικά με τον ρατσισμό των μιγάδων και των νέγρων στο βιβλίο της Όρινγκερ, ένα φαινόμενο ιδιαίτερα έντονο στις ΗΠΑ και λιγότερο στην Ευρώπη εκείνη την εποχή.

Πάνω από τα πρόσωπα δεσπόζει αναμφισβήτητα η πολύχρωμη πόλη της Μασσαλίας με το πολύβουο λιμάνι, το οποίο φιλοξενεί κάθε καρυδιάς καρύδι και την έντονη νυχτερινή και κοινωνική ζωή. Ωστόσο, το μυθιστόρημα παραμένει κυρίως ανθρωποκεντρικό, με έμφαση στη δράση των χαρακτήρων και ιδίως εκείνη του πρωταγωνιστή.

Η αφήγηση της Όρινγκερ είναι ιδιαίτερα περιγραφική σε ό,τι αφορά τον περιβάλλοντα χώρο και χαρακτηρίζεται από γλαφυρούς, άφθονους διαλόγους, που προσδίδουν έντονη θεατρικότητα στα γραφόμενά της. Αναντίρρητα πρόκειται για ένα πόνημα το οποίο θα μπορούσε να γίνει ταινία, απεικονίζοντας έξοχα την καθημερινή ζωή στη Γαλλία του Βισί.

ju orringer Η Τζούλι Όρινγκερ, έπειτα από ενδελεχή έρευνα για τον Βάριαν Φράι, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα τη μερική βιογραφία ενός άγνωστου, εν πολλοίς, ήρωα και δημιούργησε έναν περίτεχνο μυθιστορηματικό καμβά, ο οποίος βασίζεται σε αληθινά γεγονότα.