Οφείλω να ομολογήσω ότι, αν και γερμανοτραφής, την Κριστίνε Βούνικε δεν τη γνώριζα πριν το βιβλίο της Η αλεπού και ο δρ Σιμαμούρα μεταφραστεί και εκδοθεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Αιώρα. Τόσο η αδιαπραγμάτευτη αγάπη μου για τη χώρα-γλώσσα Γερμανία όσο και η ακατανίκητη γοητεία που ασκεί επάνω μου αυτή η ξένη, εν πολλοίς «εξωτική» αλλά εντούτοις για κάποιον απροσδιόριστο λόγο οικεία για μένα χώρα, ήτοι η Ιαπωνία, δεν θα μπορούσαν παρά να πετύχουν διάνα στον στόχο τους. Πίσω, ωστόσο, και πέρα απ’ όλ’ αυτά, το βιβλίο της Κριστίνε Βούνικε αποτελεί καθαυτό κατά τη γνώμη μου μιαν απαιτητική δοκιμασία πάνω στην επινόηση, τη στοχαστική διάσταση της λογοτεχνικής γραφής και της υποκείμενης και πάντα κυρίαρχης, καίριας μεταφοράς.

Με αφορμή έναν πραγματικό χαρακτήρα, έναν υπαρκτό μύθο και πάμπολλα επινοημένα στοιχεία, η συγγραφέας έστησε ένα ευφάνταστο μυθιστόρημα χαρακτήρων αλλά και ιδιότυπης ιστορικής-πολιτισμικής μετανάγνωσης, που θίγει και ανατέμνει αρκετές πτυχές της καθημερινότητάς μας, κάτι που το καθιστά, εκτός από γοητευτικό και επίκαιρο, μολονότι μ’ έναν παράδοξο τρόπο. Όπως παράδοξη ήταν και η διαδρομή του ήρωά της, του νεαρού νευρολόγου δόκτορα Σιμαμούρα, στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο μέντορας καθηγητής του του ανέθεσε να επισκεφτεί μια επαρχία της Ιαπωνίας προκειμένου να ανιχνεύσει και να μελετήσει τα θύματα των αλεπούδων, ήτοι τις γυναίκες που θεωρείτο πως είχαν καταληφθεί από το πνεύμα αλεπούς. Σέρνοντας, κατά κάποιον τρόπο, μαζί του ως βοηθό έναν αφελή, θρησκόληπτο φοιτητή –σύμφωνα με την προτροπή του μέντορα καθηγητή του– ο νεαρός ελιτιστής γιατρός βρίσκεται να παλεύει μόνος, με την ορθολογική επιστημονική κατάρτισή του, έναντι ενός πλήθους παραδοξοτήτων και δεισιδαιμονιών.

Η ώσμωσή του, ωστόσο, τόσο με τον αδαή βοηθό όσο και με τους απλούς χωρικούς, παρότι παραγνωρισμένη από τον ίδιο, αποδίδει εντέλει πλούσιους καρπούς, με κορύφωση την κρίσιμη συνάντησή του με μια από αυτές τις γυναίκες, και συγκεκριμένα με την πανέμορφη κόρη ενός ψαρά, την Κίγιο. Αυτή άλλωστε έμελλε (τόσο η συνάντηση όσο και η γυναίκα) να γίνει το επίκεντρο της διήγησης αλλά και του υπερκειμένου της ζωής του. Ύστερα από αυτή την αλλόκοτη εμπειρία, ο νεαρός νευρολόγος αποδέχεται την πρόσκληση της ιαπωνικής κυβέρνησης να ταξιδέψει στην Ευρώπη, μακριά από την περίκλειστη ιαπωνική κοινωνία, όπου και έχει την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με τις πρωτοποριακές αντιλήψεις περί της γυναικείας υστερίας και να εμβαθύνει τις γνώσεις του κοντά στους θεμελιωτές της νευρολογίας και της ψυχιατρικής, Σαρκό, Τουρέτ, Μπρόιερ και Φρόιντ.

Η γυναικεία υστερία είναι ένα από τα πρώτα γόνιμα πεδία διερεύνησης για την ψυχαναλυτική προσέγγιση. Αξίζει να πούμε πως η υστερία θεωρείτο σχεδόν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση από την αρχαιοελληνική εποχή. Ο όρος προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη «υστέρα», που σημαίνει μήτρα, και στη μυθολογία μας υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα γυναικών που έχουν «αφηνιάσει» εξαιτίας της σεξουαλικής τους παρόρμησης, ενώ ο Ιπποκράτης και οι σύγχρονοί του ερμήνευσαν αυτή την πάθηση μέσω της θεωρίας της «περιφερόμενης μήτρας». Κατά τη θεωρία αυτή, η μήτρα είναι ένα ζώο χωρίς ψυχή καταδικασμένο να αποζητά την τεκνοποίηση και, έως ότου την επιτύχει, να κινείται ανεξέλεγκτα μέσα στο σώμα προξενώντας του ένα πλήθος αρρώστιες και συμπτώματα. Στους αιώνες που έπονται, η υστερία δαιμονοποιήθηκε ως μια αποκλειστικά γυναικεία «ασθένεια», που σχετιζόταν, μάλιστα, άμεσα με τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Ιδιαίτερα στην εποχή του Μεσαίωνα, η θηλυκότητα συσχετίστηκε με το «κακό» και οι γυναίκες που αποδέσμευαν, κατά κάποιον τρόπο, το ορμέμφυτο από την τεκνοποίηση θεωρήθηκαν «δαιμονισμένες» ή «μάγισσες». Οι θεμελιωτές της ψυχανάλυσης ήταν εκείνοι που πρώτοι αποχαρακτήρισαν τη γυναικεία σεξουαλικότητα από τα αίτια της υστερίας, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για μια καθαρά ψυχολογική διεργασία που σχετίζεται με συναισθηματικές και νευρολογικές δυσλειτουργίες· όμως, παρ’ όλ’ αυτά εστίασαν τη μελέτη τους σε γυναίκες ασθενείς. Στις μέρες μας, ο μύθος της υστερίας ως γυναικείας υπόθεσης έχει καταρριφθεί πλήρως από την επιστημονική κοινότητα και η συγκεκριμένη πάθηση ονομάζεται «διαταραχή μετατροπής». Στο συλλογικό ασυνείδητο εκτός επιστημονικής κοινότητας, ωστόσο, σέρνει ακόμα τις αρνητικές συνδηλώσεις του παρελθόντος.

Ο δρ Σιμαμούρα είναι ένα αρχέτυπο για τη μεταιχμιακή μας σχέση με τον μύθο και την πραγματικότητα, την επιστήμη και τη μεταφυσική.

Σύμφωνα με την ιαπωνική όσο και την κινεζική παράδοση, οι αλεπούδες είναι ζώα-πνεύματα που προσπαθούν να διεισδύσουν στον κόσμο των ανθρώπων, καταλαμβάνοντας εν μέρει ή πλήρως το σώμα τους και την ψυχή τους. Η ασθένεια της κατάληψης από το πνεύμα αλεπούς ήταν μια αρκετά συνηθισμένη και κοινώς αποδεκτή εποχική ασθένεια του καλοκαιριού, που έπληττε κυρίως γυναίκες, στην Ιαπωνία του 19ου αιώνα, ενώ είχε πολλές ομοιότητες με τη γυναικεία υστερία, που την ίδια περίοδο βρισκόταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της εκκολαπτόμενης ευρωπαϊκής ψυχιατρικής.

Ως εκ τούτου, όπως ήταν απολύτως φυσικό, τόσο από άποψη ψυχισμού όσο και ορθολογισμού, ο νεαρός Σιμαμούρα δέχτηκε πρόθυμα την πρόσκληση-πρόκληση και, μάλιστα, για δύο λόγους: Ο πρώτος, να διερευνήσει επιστημονικά τα όρια του μύθου και της επιστήμης. Ο δεύτερος, να διερευνήσει την προσωπική του επιπλοκή, απόρροια της ανορθόδοξής του εμπειρίας.

Ο χρόνος της αφήγησης τοποθετεί τον δρα Σιμαμούρα στα 1916, ηλικιωμένο και αποσυρμένο απ’ όλα τα αξιώματά του, στην ιαπωνική ύπαιθρο, με απροσδιόριστα από ιατρικής γνωμάτευσης συμπτώματα, να συμβιώνει με τέσσερις αφοσιωμένες σ’ εκείνον γυναίκες. Τη σύζυγό του, τη μητέρα του (η οποία, μάλιστα, έχει καταπιαστεί με τη συγγραφή της βιογραφίας του), την πεθερά του και μια υπηρέτρια-βοηθό-ψυχοκόρη. Αν και θα περίμενε κανείς να είναι ευτυχής, ή τουλάχιστον ήσυχος, τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει. Ενώ έχει υπάρξει για χρόνια διευθυντής της Πανεπιστημιακής Νευρολογικής του Κιότο, κανείς δεν τον μνημονεύει γι’ αυτό. Έγινε περισσότερο γνωστός για μια σειρά ξυλογραφιών με μοτίβα αλεπούδων. Τα επίμονα φαινόμενα του ανεξήγητου πυρετού, των διαταραχών ύπνου, της κόπωσης και της άτυπης αμνησίας όχι μόνο συνεχίζονται, αλλά και παλεύουν να τον κυριεύσουν μαζί με την ανάμνηση της Κίγιο, που έρχεται και παρέρχεται στις κάποτε θολές και κάποτε πιο ξεκάθαρες αναμνήσεις του.

Όσο για τις γυναίκες που τον περιστοιχίζουν, αυτό δεν φανερώνει κάποια λαμπερή όψη της προσωπικότητάς του παρά πρόκειται για ένα απότοκο της μυστηριώδους συνάντησής του με την Κιότο, όπου, υποκείμενος ενδεχομένως στη γοητεία της, ενεπλάκη σ’ ενός τύπου εξορκισμό, απαλλάσσοντάς τη διά παντός από το πνεύμα της αλεπούς που τη διακατείχε και, πληρώνοντας το τίμημα, επέτρεψε σ’ αυτό να τον καταλάβει. Έτσι, τουλάχιστον, φαίνεται να το αντιλαμβάνεται ο ίδιος από όλη του την εμπειρία.

«Οι γυναίκες κι εγώ. Πώς ακριβώς συνέβη όλο αυτό;
Πνεύμα αλεπούς, είπε ο Σιμαμούρα Σινίτσι στα γερμανικά, με βαριά, βιεννέζικη προφορά, καθώς στη Βιέννη ήταν που είχε χρησιμοποιήσει πρώτη φορά τη συγκεκριμένη φράση στη συγκεκριμένη γλώσσα.»

Κανείς δεν ξέρει αν ο δρ Σιμαμούρα καταλήφθηκε εντέλει, πράγματι, από το πνεύμα της αλεπούς και τι αυτό σημαίνει. Άλλωστε, σε τελευταία ανάλυση, δεν έχει καμιά σημασία για την αφήγηση της συγγραφέως. Ο δρ Σιμαμούρα είναι ένα αρχέτυπο για τη μεταιχμιακή μας σχέση με τον μύθο και την πραγματικότητα, την επιστήμη και τη μεταφυσική.

Προσωπικά, στο μυθιστόρημα της Κριστίνε Βούνικε εντυπωσιάστηκα από τη δεξιοτεχνική αποτύπωση της ιαπωνικής επαρχιακής φύσης (και μάλιστα περισσότερο από έναν αιώνα πριν) αλλά και εκείνης της αφοπλιστικής, και φαινομενικά ψυχρής αποδοχής της ανθρώπινης κατάστασης, όπως εγγράφεται σ’ αυτή την τόσο ιδιαίτερη και κάπως ξένη σε μας πολιτισμική παράδοση. Κι ακόμα, την εικονοπλαστική δεινότητα κατά την αναπαράσταση της κατάληψης, σπιθαμή προς σπιθαμή, του σώματος της Κιότο από την αλεπού. Μπορούσα κυριολεκτικά να τη δω που ελισσόταν και θαρρείς αγανακτούσε μέσα του, αποζητώντας να εκβάλει από το στόμα της, προκειμένου ίσως ν’ απελευθερωθεί.

Όπως και να ’χει, στο τέλος ο αληθινά κερδισμένος είναι ο αναγνώστης, καθώς περιπλανώμενος ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον μύθο, τη γοητεία και την παραπλάνηση, την ιστορία και τη μετανάγνωσή της, είναι ο μόνος που δύναται να προσλάβει όλες τις πτυχές αυτής της παράδοξης και απολαυστικής αφήγησης.

Η αλεπού και ο δρ Σιμαμούρα
Christine Wunnicke
μετάφραση: Δέσποινα Κανελλοπούλου
Αιώρα
208 σελ.
ISBN 978-618-5369-41-5
Τιμή €13,90

Twitter