Tracy Kidder: «Βουνά πέρα απ’ τα βουνά»
Η ανάγνωση του βιβλίου του δημοσιογράφου Τρέισι Κίντερ Βουνά πέρα απ’ τα βουνά: Η ζωή του Δρα Πολ Φάρμερ, του ανθρώπου που ήθελε να γιατρέψει τον κόσμο, αποτελεί μια ξεχωριστή εμπειρία, όποτε κι αν διαβαστεί. Ειδικά όμως η ανάγνωσή του κατά την περίοδο όπου διανύουμε μια πανδημία δημιουργεί συγκεκριμένους προβληματισμούς και σκέψεις. Και αυτό οφείλεται στην τέχνη του συγγραφέα Τρέισι Κίντερ, ο οποίος γράφει ένα διαχρονικά ενδιαφέρον δημοσιογραφικό βιβλίο με τρόπο λογοτεχνικό.
Ο Πολ Φάρμερ δεν είναι προϊόν μυθοπλασίας, κάτι που είναι ξεκάθαρο από την αρχή. Παρ’ όλα αυτά, ο αναγνώστης θα πιάσει τον εαυτό του να ψάχνει πληροφορίες στο διαδίκτυο για να διαπιστώσει την ύπαρξή του και να αναρωτηθεί, για όποιον δεν τον ήξερε, πώς ήταν δυνατόν να μη γνώριζε για το έργο του.
Καλλιτέχνης της γραφής ο Τρέισι Κίντερ, βραβευμένος με Πούλιτζερ, με αφορμή έναν αποκεφαλισμό θα γνωριστεί με έναν καλλιτέχνη, θα μπορούσε να πει κανείς, της ιατρικής, προκειμένου να δει τον κόσμο με τα μάτια του και να καταγράψει τις προσπάθειές του για να αλλάξει έναν κόσμο όπου φτώχεια και αρρώστια πάνε μαζί.
Ο Πολ Φάρμερ ακροβατεί μεταξύ ενός κόσμου όπου από τη μια βρίσκεται «Η Γουόλ Στριτ της ιατρικής», όπου «Ακόμη και οι οδηγοί της Βοστόνης, φημισμένοι αλλόφρονες, δεν κορνάρουν πολύ όταν περνούν από τη γειτονιά», και από την άλλη οι φτωχογειτονιές του κόσμου, με κέντρο την Αϊτή, όπου βρίσκονται οι φτωχότεροι των φτωχών. Λόγος της φτώχειας τους, ο γνωστός: Διότι κάποιοι πρέπει να γίνουν πιο πλούσιοι. Οι χωρικοί έχουν μείνει χωρίς νερό, αδυνατώντας να καλλιεργήσουν και να τραφούν τόσο οι ίδιοι όσο και τα ζωντανά τους, διότι ένα φράγμα τούς πήρε το νερό με την προοπτική ότι θα έφερνε ηλεκτρισμό. Όμως ο ηλεκτρισμός ποτέ δεν έφτασε στην περιοχή τους και το νερό κατέληξε σε αγροτικές επιχειρήσεις αμερικανικών συμφερόντων.
Ο αναγνώστης που ζει την περίοδο μιας πανδημίας δεν μπορεί να μην κάνει παραλληλισμούς και να μην τρομάξει διαβάζοντας για άλλες επιδημίες, επιδημίες που θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν οι υπεύθυνοι δεν ήταν τόσο προσηλωμένοι σε οικονομικά μοντέλα και αναλύσεις κόστους-ωφέλειας. Δεν μπορεί να μην προβληματιστεί όταν διαπιστώνει μέσα από τις περιπέτειες του Δρα Φάρμερ πώς παίρνονται οι αποφάσεις και πόσο δύσκολο είναι να μεταπείσεις γραφειοκράτες που δεν πιστεύουν ότι κάνουν κάτι κακό, απλώς θεωρούν ότι πρέπει να βλέπεις τη γενική εικόνα. «Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει την τάση να σαστίζει ενώπιον διχογνωμιών. Όσοι ασκούσαν κριτική στον Οργανισμό έλεγαν πως έχει δύο γνωμικά: “Πιο αργά” και “Δεν είναι δικό μας λάθος”».
Για τον Πολ Φάρμερ κάθε ασθενής είναι σημαντικός, κάθε μειονότητα σημαντική. Ακόμα και όταν βλέπουμε τη γενική εικόνα. Διότι μια επιδημία μπορεί να ξεκινήσει από έναν ασθενή, από μια φτωχογειτονιά. Διότι οι φτωχογειτονιές συνορεύουν με τις πλούσιες γειτονιές, διότι οι χώρες συνορεύουν μεταξύ τους. Και όλα ξεκινάνε από τις συνθήκες ζωής. «Εάν το νόσημα είναι μια εκδήλωση των δυσμενών συνθηκών της προσωπικής ζωής, τότε οι επιδημίες πρέπει να είναι ενδεικτικές μαζικών στρεβλώσεων της συλλογικής ζωής».
Και στην Αϊτή, από όπου ξεκινάει να προσφέρει το έργο του ο Φάρμερ, ζούνε οι πιο φτωχοί των φτωχών, πρώην σκλάβοι, καταδικασμένοι στη σκλαβιά της φτώχειας και των ασθενειών που την ακολουθούν. «Η Αϊτή είχε ήδη επαναπροσδιορίσει τη φτώχεια για κείνον». Και γραφειοκράτες ανθρωπιστικών οργανισμών να συσκέπτονται για το αν υπάρχει λόγος εκτός από τα φάρμακα να παρέχονται και τρόφιμα και καθαρό νερό στους ασθενείς.
«Την ανοησία των ριζοσπαστών που πιστεύουν πως πρέπει να ντύνονται με ρούχα γουατεμαλτέκων χωρικών. Οι φτωχοί δεν θέλουν να τους μοιάζεις. Θέλουν να φοράς κοστούμι και να πας να τους βρεις τροφή και νερό. Κόμμα». Τη λέξη «κόμμα» τη χρησιμοποιεί συχνά ο Φάρμερ, τελειώνοντας μια φράση. Σημαίνει ότι θα έπρεπε να ακολουθήσει και μια άλλη λέξη, που από αβρότητα δεν απηύθυνε στον συνομιλητή του. Πολλά τα ακρωνύμια και οι συνθηματικές εκφράσεις που χρησιμοποιεί ο γιατρός και υιοθετούν τα μέλη της ομάδας του, φτιάχνοντας συγχρόνως τον δικό τους κώδικα αξιών. Ο Δρ Φάρμερ δεν είναι μόνος του. Μπορεί να είναι ο εμπνευστής μεγάλων ιδεών, εμπνέει όμως και ανθρώπους και με τη δική τους επιμονή και υπομονή γίνονται κάποιες ιδέες –που φαντάζουν ανέφικτες– πράξη.
Τρομαχτικό το πώς αποτυπώνεται ότι μεγάλοι οργανισμοί υγείας είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν καταστάσεις με αποδεδειγμένα λανθασμένη φαρμακευτική αγωγή, επειδή όταν πάρθηκε η απόφαση αυτή φαινόταν η ενδεδειγμένη λύση. Έτσι, ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να συνταγογραφεί εν γνώσει του λάθος αγωγή, αφού η ενδεδειγμένη παρέχεται μόνο ιδιωτικά και είναι πανάκριβη. «Είναι ένα πρόβλημα στο σύστημα. Το σύστημα δεν μπορούσε να δώσει άλλη θεραπευτική αγωγή, από φόβο πως έτσι θα ομολογούσαν ένα μεγαλύτερο πρόβλημα».
Ο Δρ Φάρμερ και η ομάδα του θα προσπαθήσουν να βοηθήσουν στην Αϊτή, στο Περού, στην Αφρική, στις ρώσικες φυλακές, όπου η πολυανθεκτική φυματίωση σκοτώνει τους φυλακισμένους πριν προλάβουν να δικαστούν, ενώ το AIDS μαστίζει τον φτωχό κόσμο. Κι όταν κάποιος αξιωματούχος τράπεζας θα προτείνει για τον έλεγχο του AIDS ότι οι Αφρικανοί θα πρέπει να μάθουν να συγκρατούν τις σεξουαλικές τους ορέξεις, ο Φάρμερ δεν θα διστάσει να πει για τους τραπεζίτες: «Έχω την εντύπωση πως δεν κάνουν αρκετό σεξ, μιας που αφιερώνουν τόσο χρόνο να πηδάνε τους φτωχούς».
Σε κάθε σελίδα του βιβλίου υπάρχει κάτι που αξίζει να σχολιαστεί, αξίζει να το θυμάσαι, πρέπει να συζητηθεί, μπορεί να αλλάξει νοοτροπίες και θα έπρεπε να αλλάζει διεθνείς αποφάσεις.
«Καλούμαστε να έχουμε νοικοκυρεμένες βιογραφίες, που να είναι συνεκτικές. Όλοι το κάνουν αυτό. Όμως η αλήθεια είναι πως μια άκρως ανακόλουθη εκδοχή έχει την ίδια κατάληξη». Ο συγγραφέας, προσπαθώντας να γράψει τη βιογραφία του Πολ Φάρμερ, δεν θα προσπαθήσει να τη νοικοκυρέψει αλλά θα αναζητήσει, στα παιδικά του χρόνια, το πώς προετοιμάστηκε να γίνει αυτό που έγινε. Κι ενώ η επαγγελματική του ζωή μοιάζει να είναι ένα με την προσωπική του, παρεισφρέει στη βιογραφία και η συναισθηματική του ζωή.
Θα έλεγε κανείς ότι η γραφή του βιβλίου θα ήταν πολύ εύκολη υπόθεση. Στο κάτω κάτω, τα κάνει όλα ο ήρωας. Ο συγγραφέας δεν έχει παρά να τον ακολουθεί και να τα καταγράφει. Η δυσκολία όμως έρχεται από την πληθώρα των περιστατικών που πρέπει να καταγραφούν. Είναι όλα ενδιαφέροντα. Πώς τα ξεχωρίζεις; Στον επίλογο αναφέρεται ο συγγραφέας σε ένα εξαιρετικό πάρτι, που πίστευε ότι οπωσδήποτε θα έβρισκε κάπου να το βάλει. Κι όμως δεν υπήρξε χώρος.
Και η ακραία φτώχεια, η απελπισία, η αρρώστια; Πόσο εύκολο είναι να βάλεις την πραγματική εικόνα στο χαρτί; «Δεν μπορείς όμως να εξεγερθείς, όταν δεν μπορείς να πάρεις ανάσα από τον βήχα ή όταν λιμοκτονείς». Σε πολλά βιβλία που αναφέρονται σε απολυταρχικά καθεστώτα, περιγράφονται και βασανιστήρια. Λίγοι όμως μπορούν να αποδώσουν την πραγματική φρίκη του παρατημένου, μετά τα βασανιστήρια, σώματος.
Ο συγγραφέας βρίσκεται μέσα στο κείμενο, παρατηρητής στη ζωή του πρωταγωνιστή. Και από ό,τι φαίνεται, η δυσκολία δεν είναι μόνο στη γραφή. Η δυσκολία είναι και στο ν’ ακολουθήσει κανείς την εξοντωτική ζωή ενός ανθρώπου που ταξιδεύει διαρκώς διασχίζοντας τις ηπείρους, πότε για να διδάξει, πότε να δώσει μια διάλεξη, να υποστηρίξει ένα πρόγραμμα, να σχεδιάσει ένα άλλο και πάνω από όλα να περιθάλψει ασθενείς, να δώσει κουράγιο, ακόμα και αν πρέπει να περπατήσει 7 ώρες για να βρεθεί στην καλύβα ενός αρρώστου. Σε κάθε σελίδα του βιβλίου υπάρχει κάτι που αξίζει να σχολιαστεί, αξίζει να το θυμάσαι, πρέπει να συζητηθεί, μπορεί να αλλάξει νοοτροπίες και θα έπρεπε να αλλάζει διεθνείς αποφάσεις.
«Ο Φάρμερ δεν είχε έρθει στη Γη για να κάνει οποιονδήποτε να νιώσει άνετα, πλην αυτών που ήταν αρκετά τυχεροί να είναι ασθενείς του».
Βουνά πέρα απ’ τα βουνά
Η ζωή του Δρα Πολ Φάρμερ, του ανθρώπου που ήθελε να γιατρέψει τον κόσμο
Tracy Kidder
μετάφραση: Κώστας Ράπτης
Δίαυλος
464 σελ.
ISBN 978-960-531-470-5
Τιμή €22,20
