Tessa Hadley: «Το παρελθόν»

Το μυθιστόρημα ως είδος προσφέρει στους συγγραφείς του (κυρίως λόγω της έκτασής του και της ανάπτυξης της πλοκής σε βάθος χρόνου) την ευκαιρία της αναδιάταξης του υλικού, της αναπροσαρμογής των αντιδράσεων των προσώπων αλλά και των καταστάσεων σε νέες συνθήκες που δημιουργούνται στην πορεία της αφηγημένης ιστορίας· γνωστό άλλωστε πως η μεγάλη αφήγηση γράφεται αρχικά μόνο με ένα γενικό πλάνο-κορμό και διαμορφούμενη στην πορεία ολοκληρώνεται. Έτσι, δύο συνθήκες που συναντάμε συχνά στη μεγάλη αφήγηση αφορούν αφενός τη διαχείριση του χρόνου, προκειμένου να απλωθεί η πλοκή σε διαφορετικά επίπεδα μη γραμμικής χρονικής διάρκειας, και αφετέρου τις ψυχολογικές διακυμάνσεις των προσώπων, όπως ερμηνεύονται μέσω των χρονικών παλινδρομήσεων. Αυτές τις αφηγηματικές τεχνικές χρησιμοποιεί στο μυθιστόρημα Το παρελθόν η Tessa Hadley, στα χνάρια των μεγάλων μυθιστοριογράφων-αφηγητών οικογενειακών ιστοριών. Η Tessa Hadley δεν είναι φυσικά Jane Austen ως προς το εύρος που δίνει στην ιστορία της και ως προς την ψυχογράφηση των ηρώων της. Ωστόσο, αποδεικνύεται πιστή θιασώτης αυτού του είδους γραφής στον τρόπο που περιγράφει λεπτουργώντας την καθημερινότητα της ζωής (συνήθειες, αντιδράσεις) όσο και το περιβάλλον που αποτελεί το πλαίσιο, ώστε οι ανάγλυφοι και περίοπτοι ως χαρακτήρες ήρωές της να βρουν σταθερό έδαφος να σταθούν και να μη μείνουν μετέωροι. Έτσι, συνεχίζοντας την παράδοση των παλαιότερων μυθιστοριογράφων, καταξιώνει ως σημαντικό αφηγηματικό τρόπο την περιγραφή, που συχνά από πολλούς νεότερους πεζογράφους παραμελείται.

Στην ιστορία της Hadley, τέσσερα αδέλφια με τις οικογένειές τους (υπό την ευρεία έννοια) έρχονται στο πατρικό σπίτι στην αγγλική ύπαιθρο για να περάσουν τρεις εβδομάδες των καλοκαιρινών τους διακοπών σε μία αναγκαστική συγκατοίκηση, προκειμένου να έχουν τον χρόνο να συζητήσουν αν θα το πουλήσουν ή όχι. Μαζί τους θα έχουν όχι μόνο την προσωπική του ζωή το καθένα, αλλά και τη διάθεση να τη μοιραστούν μόνο όσο χρειάζεται, χωρίς να αποκαλυφθούν μυστικά, καλά ως τώρα φυλαγμένα από την αδελφική προσοχή. Εκτός από τα τέσσερα αδέλφια και όσους τους συνοδεύουν στο ταξίδι αυτό δημιουργώντας απρόσμενες συχνά προστριβές στις διαπροσωπικές σχέσεις, πρέπει να γίνει μια αναφορά και στα δύο σπίτια που βρίσκονται στο κέντρο της ιστορίας, γιατί ειδικά για το ένα από αυτά έχεις την εντύπωση πως δεν αποτελεί απλώς ένα σκηνικό, αλλά συμπεριφέρεται και αυτό, ας επιτραπεί η λέξη, ως «πρόσωπο» της ιστορίας με την κάθε του γωνιά να φέρνει στο προσκήνιο εικόνες, μνήμες αλλά και αφορμές για συζητήσεις και σκέψεις. Στο σπίτι αυτό που για το κάθε πρόσωπο έχει άλλη όψη, συνδεδεμένο ή όχι με μνήμες, θα ειπωθούν πολλά, θα επισημανθούν άλλα τόσα πίσω από κλειστές πόρτες και σκιερά μέρη του κήπου που το περιτριγυρίζει.

Στις πρασινισμένες χοντρές πλάκες της γερτής σκεπής ξεχώριζαν ακόμα τα σημάδια από το μυστρί των χτιστάδων που τις είχαν συναρμόσει διακόσια χρόνια πριν. Η Άλις και ο Κασίμ κοίταξαν από τις μπαλκονόπορτες μέσα: το εσωτερικό έμοιαζε με σκηνικό άλλου κόσμου, λες κι η ησυχία του εγκυμονούσε σημασία, σαν είδωλο δωματίου σε καθρέφτη. Στα δωμάτια ήταν ακόμα τα έπιπλα του παππού και της γιαγιάς της· η ταπετσαρία του τοίχου φάνταζε ασημένια πίσω από τις λεπτοφτιαγμένες καρέκλες, κόντρα στη μαύρη λάκα του όρθιου πιάνου, το σεκρετέρ. Οι πίνακες με τα κάδρα τους έμοιαζαν μικρές σκοτεινές τρύπες στη επιφάνεια του τοίχου. Η Άλις είχε πει στην ψυχολόγο της ότι το ’βλεπε συνέχεια στον ύπνο της αυτό το σπίτι. Τα υπόλοιπα σπίτια της ζωής της έμοιαζαν σε σύγκριση μ’ αυτό απλά σκηνικά για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων. (σ. 23)

Έτσι, συνεχίζοντας την παράδοση των παλαιότερων μυθιστοριογράφων, καταξιώνει ως σημαντικό αφηγηματικό τρόπο την περιγραφή, που συχνά από πολλούς νεότερους πεζογράφους παραμελείται.

Η καλύβα, εγκαταλειμμένο κτίσμα στο δάσος, με μυστικά, φόβους για ανεξιχνίαστες πράξεις, αποτελεί τον άλλο χώρο που έρχεται από το παρελθόν για να δηλώσει ακόμη την παρουσία του. Τα μικρά παιδιά θα τον ανακαλύψουν, οι έφηβοι ήρωες θα στεγάσουν σ’ αυτόν τις δικές τους στιγμές. Δύο χώροι/σπίτια που λειτουργούν ως δρώντες ήρωες της ιστορίας – άλλωστε ως τίτλος όλου του βιβλίου θα μπορούσε να είναι «Το σπίτι», χωρίς να χαθεί τίποτα από την ουσία του. Αν μάλιστα συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι στην όλη ιστορία δεν συμβαίνουν συνταρακτικά γεγονότα, τότε πράγματι παίρνει άλλη αξία το σκηνικό, το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η αργή πλοκή και το οποίο με ακρίβεια περιγράφει δίνοντάς του πνοή αληθινή αυτή η χαρισματική γραφή.

Ο χρόνος ως παροντικός και ως παρελθοντικός για την τριτοπρόσωπη αφήγηση της ιστορίας αποτελεί ένα ερμηνευτικό μονοπάτι που θα ακολουθήσει η ανάγνωση φωτίζοντας τη συμπεριφορά των ηρώων μέσα από τα γεγονότα που καθόρισαν τη ζωή των γονιών τους. Παράλληλα, το παρελθόν ως ιστορικό γενικότερα πλαίσιο (σημαδιακή πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων η δεκαετία του ’60) θα προσδώσει το αναγκαίο βάθος στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων, καθώς τίποτα δεν είναι τυχαίο, τίποτα δεν γεννιέται από το πουθενά. Η μη γραμμική χρονική αφήγηση των γεγονότων (το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε τρία μέρη: «Το παρόν», «Το παρελθόν», «Το παρόν») μοιάζει να εγκιβωτίζει τα γεγονότα που προηγήθηκαν ανάμεσα σε δύο αφηγήσεις του παρόντος χρόνου, με τρόπο που η πρώτη να αφήνει κενά που θα καλύψει κατόπιν το παρελθόν, ενώ η δεύτερη, πιο βέβαιη τώρα ερμηνευτικά, βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Καθώς το σκηνικό της Hadley έχει χαρακτηριστικά θεατρικότητας, ο αναγνώστης αντιδρά ως οιονεί θεατής με τη γνώση της πορείας των ηρώων στο μέρος του Παρελθόντος, εν είδει «τραγικής ειρωνείας», κατά την έννοια που προσέδωσε στον όρο το αρχαίο δράμα, δηλαδή της γνώσης του θεατή για τη μοίρα των ηρώων την ώρα που οι ίδιοι την αγνοούν. Προνομιακή, επομένως, η θέση του αναγνώστη στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, «Το παρελθόν». Τεχνικές που αναδεικνύουν τη συγγραφική τέχνη της Hadley και δικαιολογούν την απήχηση που έχουν τα έργα της, όχι όμως στη χώρα μας, τουλάχιστον ακόμη.

t hadley1705 Σε μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου, που αποτελεί εγγύηση για το σωστό αποτέλεσμα της μεταφοράς τόσο της γλώσσας όσο και της ατμόσφαιρας. Στη σειρά Aldina των Εκδόσεων Gutenberg, που δεν θα παραλείπουμε να μνημονεύουμε για τις επιλογές της και για την ιδιαίτερη αισθητική, με σημασία στη λεπτομέρεια. Όπως εδώ βλέπουμε στο εξώφυλλο το έργο του Χρήστου Αλατσάκη Μετά τη γιορτή (λεπτ.) 2020, που αποδίδει με τον υπαινιγμό του (αυτό που ήταν και ό,τι απομένει) το κλίμα που επικρατεί στην ιστορία του βιβλίου.