Theodor Storm: «Ίμενζεε»

Η περίπτωση του Τέοντορ Στορμ (1817-1888) είναι ιδιαίτερη. Γεννήθηκε στο Schleswig της επικράτειας της Δανίας και πέθανε στο Hademarschen της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Σπούδασε νομικά στο Κίελο και στο Βερολίνο. Μαζί με τους Τόμας Μαν, Γκότφριντ Κέλερ και Τέοντορ Φοντάνε θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς του κινήματος του Αστικού/Ποιητικού Ρεαλισμού στη Γερμανία. Υπήρξε φίλος του Ιβάν Τουργκένιεφ, με τον οποίο αντάλλασσε επιστολές για πολλά χρόνια, αλλά και εμπνευστής του Τόμας Μαν για τον δικό του Τόνιο Κρέγκερ. Έγραψε κυρίως νουβέλες –ένα είδος που το είχαν περί πολλού στη Γερμανία της εποχής, αφού θεωρούσαν τη νουβέλα ως αδερφή της τραγωδίας για τον πεζό λόγο–, ποίηση και παραμύθια. Στη χώρα μας είναι ελάχιστα γνωστός· μια σύντομη περιήγηση στη Βιβλιονέτ μας πείθει περί τούτου. Πλην όμως έχει μεταφραστεί στα ελληνικά η νουβέλα του Ο καβαλάρης με το άσπρο άλογο (Οδυσσέας, 1987), ενώ τώρα οι Εκδόσεις Λέμβος φέρνουν στη γλώσσα μας το Ίμενζεε, που μαζί με το προηγούμενο θεωρούνται τα κορυφαία του έργα, σε μια εξαιρετική μετάφραση του Ηλία Τριανταφύλλου, επιμέλεια της Αρετής Βάνα και εισαγωγή του Γιώργου Γιανναράκου. Διόλου τυχαίο δε πως τα καλύτερα έργα του Στορμ είναι: ένα απ’ το πρώτα του, το Ίμενζεε, και το τελευταίο που έγραψε, Ο καβαλάρης με το άσπρο άλογο.

Η νουβέλα Ίμενζεε, που παίρνει τον τίτλο της από ένα αγροτικό αρχοντικό σπίτι, διαθέτει όλα εκείνα τα λυρικά και συμβολικά στοιχεία που την κατατάσσουν στα εξαιρετικά δείγματα του πεζού ποιητικού ρεαλισμού. Ο Ράινχαρτ, γέρος στην αρχή του κειμένου, μέσα από μια αχτίδα δειλινού φωτός που περνά απ’ το παράθυρο του δωματίου και πέφτει στην εικόνα της Ελίζαμπεθ, αναπολεί τον ανεκπλήρωτο έρωτά του γι’ αυτήν, με την οποία μεγάλωσαν μαζί, παρά τη διπλάσια ηλικία που τους χώριζε, τη νιότη του και σχολιάζει, σε πρώτο επίπεδο και παράλληλα, τις αλλαγές που διέπουν τη γερμανική κοινωνία της εποχής του, με έντονο ακόμα το ρομαντικό στοιχείο – οι περιγραφές της φύσης που παραθέτει φανερώνουν τις επιρροές του από το κίνημα του ύστερου ρομαντισμού, λειτουργούν ερμηνευτικά παράλληλα με το συμβολικό στοιχείο. Έτσι, με την αριστοτεχνική χρήση της διήγησης in medias res καταφέρνει να φτιάξει μια εξαιρετική νουβέλα, τόσο από άποψη τεχνικής όσο και από άποψη περιεχομένου.

Συμφωνώντας με την εισαγωγή θα ξεχωρίσουμε δύο σκηνές, εκείνη με το νούφαρο στην κρύα λίμνη όπου ο Ράινχαρτ βουτάει επιχειρώντας να το φτάσει ανεπιτυχώς, όταν ύστερα από χρόνια απουσίας επισκέπτεται το Ίμενζεε και την οικογένεια της Ελίζαμπεθ, αλλά και εκείνη με το τραγούδι «Η μητέρα μου το θέλησε». Και στις δύο εντοπίζουμε τον εξαιρετικό συνδυασμό όλων εκείνων των χαρακτηριστικών τεχνικής, ύφους και γλώσσας που διέπουν τη νουβέλα Ίμενζεε. Ο ποιητικός ρυθμός, η αισθαντική γραφή, το σύμβολο, η λυρικότητα της αφήγησης, το ρομαντικό στοιχείο κορυφώνονται καθ’ όλα ταιριαστά σε αυτά τα δύο σημεία. Σε συμβολικό επίπεδο και οι δυο σκηνές λειτουργούν ως a priori ερμηνεία για την εξέλιξη της ιστορίας αλλά εκτελούν και τη ρομαντική τους λειτουργία στο έπακρο, ενώ, ιδίως το τραγούδι «Η μητέρα μου το θέλησε» με τη θέση του στο κείμενο εκλέγεται ως καταδεικτικό σχόλιο για τη γερμανική κοινωνία της εποχής.

Η νουβέλα Ίμενζεε, που παίρνει τον τίτλο της από ένα αγροτικό αρχοντικό σπίτι, διαθέτει όλα εκείνα τα λυρικά και συμβολικά στοιχεία που την κατατάσσουν στα εξαιρετικά δείγματα του πεζού ποιητικού ρεαλισμού.

Στα προηγούμενα προστίθεται και ο τίτλος της νουβέλας. Το Ίμενζεε, μια παραδοσιακή αγροτική έπαυλη κατοικίας, φτιαγμένη και οργανωμένη σύμφωνα με τις παραδόσεις και τα δεδομένα μιας παλαιότερης εποχής, μετατρέπεται σε ένα στοιχείο νέας ατομικότητας, με την εσωτερικότητα που αναδεικνύεται από την αναπόληση του Ράινχαρτ, έντονου ψυχικού βάρους, σε ένα χαρακτηριστικό μιας αλλαγής νοοτροπιών σε αντιπαραβολή, που αφήνουν πίσω τους ψυχικά ράκη σε επίπεδο συναισθημάτων, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν τη δημιουργία ενός νέου κόσμου και μιας άλλης κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που σε λιγότερο από εκατό χρόνια αργότερα θα οδηγήσει στη δημιουργία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και αυτή με τη σειρά της στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, με την απόλυτη καταστροφή και όλων αυτών των νοοτροπιών που κυριαρχούν στο παρόν κείμενο. Μιας κοινωνίας που αυτή την ολοκληρωτική καταστροφή της τη σκιαγράφησαν εξαιρετικά τόσο ο Τ. Μαν όσο και ο Γ. Ροτ, ο Στ. Τσβάιχ και πολλοί άλλοι.

Είναι βέβαιο πως θα αρέσει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το Ίμενζεε, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την έντονη ροπή στο ρομαντικό στοιχείο που μας διακατέχει, όχι αδίκως, εξαιτίας εκείνης της λανθάνουσας πρόσληψης αυτού, έτσι όπως παρουσιάζεται ήδη από την ποίηση του 19ου αιώνα στα καθ’ ημάς. Όπως και καλό θα ήταν να έρχονταν κι άλλα τέτοια έργα του Στορμ, όπως και των υπολοίπων th storm εκπροσώπων των αστικού γερμανόφωνου ρεαλισμού στη γλώσσα μας, είτε για ιδιωτική αναγνωστική απόλαυση είτε για την καλύτερη κατανόηση των μετέπειτα συγγραφικών κολοσσών που επηρεάστηκαν απ’ το έργο τους… είτε και για τα δύο.