Julia Phillips: «Γη που χάνεται»

Το μυθιστόρημα Γη που χάνεται από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μια εξαιρετική μετάφραση της Ιωάννας Ηλιάδη, αποτελεί το πρώτο βιβλίο της 32χρονης συγγραφέως και καθηγήτριας δημιουργικής γραφής στο Randolph College, Τζούλια Φίλιπς. Ψηφίστηκε ως ένα από τα καλύτερα βιβλία του 2019 από τους New York Times, την Washington Post και το Vanity Fair. Διόλου άσχημη εκκίνηση για μια συγγραφέα! Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί στο Atlantic, στην Paris Review και στους New York Times. Τι είναι, όμως, εκείνο που άρεσε τόσο πολύ σε ένα τέτοιο, ιδιαίτερο μυθιστόρημα, γραμμένο από μια Αμερικανίδα συγγραφέα που ζει στο Μπρούκλιν και που αφηγείται, με αξιοσημείωτη εμβρίθεια και λεπτομέρεια, ζωές ανθρώπων στην παγωμένη χερσόνησο της Καμτσάτκα υπό το πρίσμα μιας απαγωγής μικρών κοριτσιών; Μα, ακριβώς αυτό! Κι όχι μόνο…

Η ιστορία ξεκινάει κάποιο απόγευμα του Αυγούστου όταν δυο μικρά κορίτσια, αδέλφια, η Σοφία και η Αλιόνα Γκολοσόφσκι, οκτώ και έντεκα χρόνων, εξαφανίζονται από το Πετροπάβλοφσκ-Καμτσάτσκι, την μοναδική «πόλη» στο νότιο μέρος της χερσονήσου της Καμτσάτκα, στο βορειοανατολικό άκρο της Ρωσίας, ύστερα από μια βόλτα στην παραλία. Μια αυτόπτης μάρτυς, βγάζοντας βόλτα τον σκύλο της, τις είδε να επιβιβάζονται σε ένα αυτοκίνητο. Πλην όμως λίγα συγκρατεί προκειμένου να παράσχει περαιτέρω πληροφορίες στην αστυνομία, η οποία ξεκινάει μια αναζήτηση προς ανεύρεση των κοριτσιών και η οποία ατονεί με την πάροδο των μηνών. Έκτοτε, ανά κεφάλαιο ξετυλίγονται οι ζωές διαφόρων χαρακτήρων, μόνιμων κατοίκων της χερσονήσου, που ενώ στην αρχή, φαινομενικά, βρίσκονται να μην έχουν άμεση σχέση με την εξαφάνιση-απαγωγή, όσο προχωρά η ανάγνωση τόσο αυτές οι διαφορετικές ιστορίες ανεπαίσθητα συγκλίνουν προς το συμβάν, με το τελικό αποκορύφωμα-λύση.

Το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε δώδεκα κεφάλαια, το καθένα από τα οποία παίρνει το όνομα του κάθε μήνα που περνά από την απαγωγή των δύο κοριτσιών. Η τεχνική της προαναφερθείσης σύγκλισης, απότοκος της δημιουργικής γραφής τεχνικά, αφήνει περιθώρια στη συγγραφέα να καταπιαστεί με ζητήματα που την αφορούν, μέσω της περιγραφής της ζωής των κατοίκων της περιοχής. Σε τέτοιο σημείο, μάλιστα, που ακόμα και γηγενής μετά δυσκολίας θα μπορούσε να τα αφηγηθεί κατά αυτόν τον τρόπο. Πλην όμως και παρά την περιγραφική δεινότητα της συγγραφέως, δημιουργείται μια εντύπωση ενός δοτού αισθήματος που ναι μεν φτάνει εις βάθος, δίχως όμως μια δέουσα εσωτερικότητα. Ενοχλεί κάτι τέτοιο; Μόνο εκείνους που θα καταφέρουν να απαγκιστρωθούν από τη σαγήνη των εξωτικών περιγραφών της Φίλιπς.

Όσο απομακρύνεσαι από τον πολιτισμό, έτσι όπως τον έχουμε δημιουργήσει και στο σημείο όπου τον έχουμε φέρει σήμερα, τόσο θα γυρίζεις πίσω στο φυσικό περιβάλλον, προκειμένου να δημιουργήσεις προϋποθέσεις επίλυσης των σύγχρονων προβλημάτων.

Έτσι, λοιπόν, η συγγραφέας καταπιάνεται με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία του κομμουνιστικού καθεστώτος της ΕΣΣΔ σε σχέση με τη σύγχρονη εποχή, στις διαφορές που έφερε αυτή η αλλαγή στη ζωή των γυναικών, στις ελευθερίες και στους περιορισμούς τους, στις δυνατότητες ευκαιριών τότε και τώρα κ.λπ. Με τις διαφορές των γηγενών με τους Ρώσους, με εικόνες από το όψιμο παρελθόν των γηγενών, όπου το εξωτικό στοιχείο επικρατεί –όπως και σε όλο το βιβλίο–, αλλά και ένα παρόν αβέβαιο στα μάτια των γηραιοτέρων, ενώ στα μάτια των νεοτέρων γεμάτο ευκαιρίες και διεξόδους, που λίγοι όμως εκμεταλλεύονται. Γυναίκες είναι οι πρωταγωνίστριες των αλληλοσχετιζόμενων ιστοριών της, οι οπτικές περιορίζονται μόνο στο γυναικείο φύλο, με εξαίρεση εκείνη του τοπικού αστυνομικού ερευνητή Νικολάι Ντανίλοβιτς Ριακόφσκι, διόλου επαινετική, τόσο για την αστυνομία της περιοχής όσο και για το ανδρικό φύλο. Αφού, κάποια στιγμή, πέφτει στο τραπέζι και άλλη μια παλιότερη εξαφάνιση νεαρής γυναίκας, της Λίλια, κόρης της Άλα Ινοκέντεβνα Σολοντίκοφ, όπου η αστυνομία της περιοχής, στο πρόσωπο του αστυνομικού ερευνητή, δεν ενήργησε όπως έπρεπε. Γιατί;

Η κλεις για την ερμηνεία ίσως να είναι η Άλα Ινοκέντεβνα, ως προσωποποίηση του ανθρώπου της κλειστής κοινωνίας και ό,τι κουβαλάει αυτός μέσα του. Λίγο πιο κλειστής από τη μεγαλύτερη κοινωνία της πόλης Πετροπάβλοφσκ-Καμτσάτσκι, που θέλει να θεωρείται πόλη ανοικτή πια –σε σχέση με τα χρόνια της σοβιετίας– και που δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια προέκταση του χωριού. Όλες οι αφηγήσεις συγκλίνουν προς τα τρία τελευταία κεφάλαια, προκειμένου να έλθουν σε επαφή η Μαρίνα Γκολοσόφσκι με την Άλα, οι μητέρες των εξαφανισμένων, μέσω κοινών γνωστών. Αυτό επιτυγχάνεται συμβολικώ τω τρόπω, μέσω μιας τοπικής τελετουργίας των Εβένων σχετικά με την αναγέννηση του ήλιου, ήτοι την αναγέννηση της ζωής, ήτοι το τελικό αποκορύφωμα-λύση της ιστορίας.

Ουσιαστικά, λοιπόν, τι μας λέει η συγγραφέας; Πως όσο απομακρύνεσαι από τον πολιτισμό, έτσι όπως τον έχουμε δημιουργήσει και στο σημείο όπου τον έχουμε φέρει σήμερα, τόσο θα γυρίζεις πίσω στο φυσικό περιβάλλον, προκειμένου να δημιουργήσεις προϋποθέσεις επίλυσης των σύγχρονων προβλημάτων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φαινομενικά έχει αποτέλεσμα, εφόσον υπάρχει λύση του μυστηρίου με τα κορίτσια. Πλην όμως, αν το καλοσκεφτούμε, κάτι τέτοιο καταλήγει από μόνο του «αφύσικο», αφού δεν μπορούν να υπάρξουν τέτοιες προϋποθέσεις σε ένα αστικό, δυτικού τύπου περιβάλλον μεγαλούπολης, παρά μόνο σε ένα τέτοιο περιγεγραμμένο και έτσι περιχαρακωμένο λογοτεχνικό σύμπαν. Και ακριβώς αυτό ίσως να είναι και το δυνατότερο προτέρημα του βιβλίου. Πως διαμέσου μιας περιγραφικής δεινότητας και ζωντάνιας της αφήγησης περνάμε μέσα από ανεξερεύνητα πεδία κουλτούρας, που είναι τόσο αντιδυτικά, ξένα και φολκλόρ, ιδίως για τον δυτικό αναγνώστη στον οποίο κυρίως απευθύνεται το βιβλίο, και που στο τέλος αφήνουν μια ικανοποιητική αίσθηση ζεστασιάς και ευχαρίστησης, τόσο ξένη προς το παγωμένο τοπίο της Καμτσάτκα!

jul phillips Το βιβλίο άρεσε, και θα τολμούσαμε να πούμε πως άρεσε ακριβώς λόγω του αμφιλεγόμενου χαρακτήρα του και ταυτοχρόνως αυτής της γλυκιάς αίσθησης που προσλαμβάνουμε ως αντίληψη ότι στο τέλος, πλέον, ξέρουμε τα πάντα, άνευ ουσιαστικού βάθους, ήτοι εσωτερικότητας.