Όλγκα Τοκάρτσουκ: «Πλάνητες»
«Όλη μου τη ζωή με συνάρπαζαν τα συστήματα αμοιβαίων δεσμών και επιρροών, τα οποία γενικώς δεν τα αντιλαμβανόμαστε, αλλά τα ανακαλύπτουμε τυχαία, ως εκπληκτικές συμπτώσεις ή συγκλίσεις της μοίρας, όλες αυτές οι γέφυρες, τα περικόχλια, οι βίδες, οι συγκολλημένοι αρμοί και σύνδεσμοι που περιέγραψα στους Πλάνητες. Με ενθουσιάζει η συσχέτιση των γεγονότων και η αναζήτηση της τάξης. Κατά βάση, όπως είμαι πεπεισμένη, το μυαλό του/της συγγραφέα είναι ένα μυαλό σύνθεσης που συλλέγει προσεχτικά όλα τα μικρά κομματάκια σε μια προσπάθεια να τα ξανακολλήσει, για να δημιουργήσει μια οικουμενική ολότητα». Αυτά δήλωνε μεταξύ άλλων η Όλγκα Τοκάρτσουκ στις 7 Δεκεμβρίου 2019, στην ομιλία της στη Σουηδική Ακαδημία κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ, ομιλία που περιλαμβάνεται στην ελληνική έκδοση του μυθιστορήματος.
Πρόκειται για ένα πολυπρισματικό βιβλίο. Μια συρραφή ιστοριών, στοχασμών, αφηγήσεων που έχουν κοινή συνισταμένη το ταξίδι στον χρόνο, στις χώρες, στις ηπείρους. Το ταξίδι στην ανθρώπινη ύπαρξη και στη διερεύνηση του ανθρώπινου σώματος, και όλα αυτά με βασική προϋπόθεση την αέναη κίνηση: «Έτσι όπως στεκόμουν στο φράγμα απέναντι, με το βλέμμα στυλωμένο στο ρεύμα του νερού, συνειδητοποίησα πως σε πείσμα όλων των κινδύνων πάντα είναι καλύτερο ό,τι κινείται σε σχέση με ό,τι βρίσκεται, πως πιο ευγενής είναι η αλλαγή από την αδράνεια, πως το ακίνητο αποσυντίθεται, εκφυλίζεται, μετατρέπεται σε στάχτη, ενώ το κινούμενο θα διαρκέσει μέχρι και εις τους αιώνας των αιώνων».
Ο αναγνώστης διαβάζοντας τους Πλάνητες ταξιδεύει από τη λογοτεχνία στο δοκίμιο με τρόπο απολαυστικό.
Ο αναγνώστης στο βιβλίο της Τοκάρτσουκ θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να βουτήξει σε ένα ελκυστικό υβρίδιο λογοτεχνίας, όπου η αφήγηση δεν έχει γραμμικότητα, αλλά η μια ιστορία δίνει τη σκυτάλη στην άλλη με τα άλματα στον χώρο και στον χρόνο να είναι συχνά. Δεν λείπουν βέβαια οι αυτοαναφορικές αφηγήσεις, όπως για την κοπέλα που έχει σπουδάσει ψυχολογία (η Τοκάρτσουκ έχει σπουδάσει ψυχολογία) και η οποία δεν θα μπορούσε να ασκήσει αυτό το επάγγελμα, όπως και το παρακάτω απόσπασμα σχετικά με τη συγγραφή: «Οποιοσδήποτε προσπάθησε ποτέ να γράψει μυθιστόρημα ξέρει πόσο δύσκολη ασχολία είναι, πως πρόκειται αναμφισβήτητα για μια από τις χειρότερες μορφές αυτοαπασχόλησης. Πρέπει να βρίσκεσαι όλη την ώρα κλεισμένος στον εαυτό σου, σε ένα κελί για έναν, σε απόλυτη μοναξιά. Είναι μια ελεγχόμενη ψύχωση, μια παράνοια και μια εμμονή συνδεδεμένη με τη δουλειά και στερείται των φτερών, των πούπουλών και των βενετσιάνικων προσωπείων με τα οποία τη συνδέουμε συνήθως. Μάλλον φοράει ποδιά χασάπη και λαστιχένιες μπότες και κρατάει στο χέρι ένα μαχαίρι για αφαίρεση σπλάχνων. Από αυτό το κελάρι του συγγραφέα βλέπεις το πολύ πολύ τα πόδια των περαστικών, ακούς το χτύπημα των τακουνιών τους. Μερικές φορές κάποιος κοντοστέκεται, σκύβει και ρίχνει μέσα μια ματιά. Μπορεί τότε να δεις κάποιο ανθρώπινο πρόσωπο και να ανταλλάξεις μερικές κουβέντες».
Οι ιστορίες που θα συναντήσουμε στους Πλάνητες περιστρέφονται γύρω από ταξίδια και ταξιδιώτες που κρατάνε αναμνηστικές φωτογραφίες ή τους συνοδεύει ένα συγκεκριμένο βιβλίο. Τα αεροδρόμια αναφέρονται συχνά και ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο σχήμα τους, σε όσα αυτά περικλείουν και στους διαφορετικούς ανθρώπους που ζουν μέσα και γύρω τους. Από τις πιο συγκινητικές ιστορίες είναι εκείνη που εστιάζει στο ταξίδι μιας γυναίκας στη γενέθλια πόλη της, στην Πολωνία, για να συναντήσει στο κρεβάτι του νοσοκομείου τον φοιτητικό της έρωτα, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αναφέρεται στη λειτουργία της μνήμης: «Έμοιαζε λες και η μνήμη ήταν ένα συρτάρι γεμάτο με χαρτιά. Μερικά χαρτιά είναι εντελώς ασήμαντα, έγγραφα για πέταμα όπως οι αποδείξεις του καθαριστηρίου, οι αποδείξεις για τα χειμερινά μποτάκια και για την τοστιέρα, πράγματα που δεν υπάρχουν καν στο σπίτι πλέον. Υπάρχουν όμως και άλλα έγγραφα, με σημασία μεγαλύτερης διάρκειας, αποδεικτικά όχι απλών γεγονότων, αλλά ολόκληρων διαδικασιών. Ο εμβολιασμός ενός παιδιού, μια φοιτητική ταυτότητα, οι μισές σελίδες της οποίας είναι γεμάτες με τις 
σφραγίδες των σεμιναρίων του κάθε εξαμήνου χωριστά, το απολυτήριο λυκείου, η βεβαίωση για την αποφοίτηση από το σεμινάριο ραπτικής».
Ο αναγνώστης διαβάζοντας τους Πλάνητες ταξιδεύει από τη λογοτεχνία στο δοκίμιο με τρόπο απολαυστικό. Το βιβλίο της Τοκάρτσουκ αποτελεί υψηλή λογοτεχνία, όχι τόσο στο ύφος, αλλά στη σύλληψη και στην οικουμενικότητα που αγγίζει, και δικαιολογημένα απέσπασε το διεθνές βραβείο Booker.
Πλάνητες
Όλγκα Τοκάρτσουκ
μετάφραση: Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου
Εκδόσεις Καστανιώτη
464 σελ.
ISBN 978-960-03-6663-1
Τιμή €20,00
