Charlotte McConaghy: «Πριν χαθούν τα πουλιά»

Πόσο εύκολα μπορεί κάποιος συγγραφέας να μεταπηδήσει από τη συγγραφή βιβλίων επιστημονικής φαντασίας και φαντασίας γενικότερα στη συγγραφή άλλου είδους; Ιδίως όταν στο ενεργητικό του έχει ήδη τρεις σειρές τέτοιων βιβλίων φαντασίας; Πόσο δε μάλλον όταν η μεταπήδηση αυτή εντάσσεται σε ένα σχετικά νέο είδος λογοτεχνίας όπως το cli-fi (climate fiction: λογοτεχνία που ασχολείται με την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη); Εύκολα, όπως αποδεικνύει η Αυστραλή συγγραφέας Σάρλοτ ΜακΚόναχι με το τελευταίο της βιβλίο, Πριν χαθούν τα πουλιά, από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μια πολύ καλή μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ. Η ευκολία έγκειται στο γεγονός πως αυτό το νέο είδος λογοτεχνίας, που αρχίζει να κάνει θραύση στο εξωτερικό χρόνο με τον χρόνο, αφήνει πολλά περιθώρια στους συγγραφείς. Αίφνης δεν περιορίζεται κατ’ αποκλειστικότητα στη φύση ως έχει, στην παρούσα κατάσταση, αλλά μπορεί και να αναφέρεται σε ευφάνταστα γεγονότα που ενδέχεται να συμβούν στο εγγύς μέλλον και αφορούν την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Πεδίον δόξης λαμπρό διαφαίνεται για επίδοξους και δόκιμους συγγραφείς ανά τον κόσμο, ιδίως σε μια περίοδο που τέτοιου είδους ζητήματα θεωρούνται φλέγοντα από την παγκόσμια κοινότητα – και είναι...

Η ΜακΚόναχι έχει σπουδάσει σεναριογραφία, ασχολείται με διάφορα πρότζεκτ κινηματογραφικά και τηλεοπτικά, έχει βραβευτεί από την Εταιρεία Αυστραλών Συγγραφέων για το σενάριο με τίτλο Fury, ενώ οι τρεις σειρές βιβλίων φαντασίας περιλαμβάνουν οκτώ βιβλία. Το Πριν χαθούν τα πουλιά πρωτοδημοσιεύτηκε στην Αμερική το 2020 υπό τον τίτλο Migrations από τον εκδοτικό οίκο Flatiron Books, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ευρώπη με τον τίτλο The Last Migration.

Φαινομενικά είναι ένα μυθιστόρημα για την κλιματική αλλαγή. Βρισκόμαστε σε μια εποχή, μάλλον πολύ κοντά στη δική μας, που όλα ή σχεδόν όλα τα άγρια ζώα έχουν εξαφανιστεί από τον πλανήτη, έχει σταματήσει να υφίσταται η έννοια της άγριας ζωής, οι Αρχές δεν έχουν κάνει κάτι για να σταματήσουν αυτή την καταστροφή καίτοι υπήρχαν οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων και το μόνο που απομένει στους ανθρώπους είναι να ενημερώνονται για την εξάλειψη του κάθε είδους από τα δελτία ειδήσεων.

Η Φράνι Στόουν είναι μια τριανταπεντάχρονη γυναίκα που διακατέχεται από τάσεις φυγής, ήδη απ’ την παιδική της ηλικία, και που σχεδόν πάντα τις πραγματώνει. Καταφθάνει στη Γροιλανδία με σκοπό να παρακολουθήσει την τελευταία μετανάστευση των εναπομεινάντων αρκτικών γλαρονιών προς την Ανταρκτική, που εξαρτάται από την ύπαρξη ψαριών στη θάλασσα. Καταφέρνει να γίνει δεκτή σε ένα από τα λίγα αλιευτικά σκάφη που έχουν απομείνει, αφού και οι θάλασσες στερεύουν από ψάρια, στο Σάγκανι, με το σχετικά αλλόκοτο πλήρωμά του, αρχής γενομένης από τον καπετάνιο, τον Ένις Μαλόουν, μέχρι και την τελευταία μηχανικό του, τη Λέα, πείθοντας τον καπετάνιο πως ακολουθώντας τα γλαρόνια θα έχουν και μια καλή ψαριά στο τέλος. Το ταξίδι αποδεικνύεται δύσκολο και γεμάτο απρόοπτα για όλους, ενώ ο αναγνώστης, με την τεχνική της σεναριακής γραφής της ΜακΚόναχι, πληροφορείται το παρελθόν της ηρωίδας, τα βαθύτερα αίτια αυτού του ταξιδιού, το ποιόν της, ακόμα και τους συσχετισμούς προέλευσης εκείνων των τάσεων φυγής που τη διακατέχουν αλλά και το πώς εντέλει αυτές επηρεάζουν τη ζωή της μελλοντικά.

Πλην όμως ακριβώς αυτό θέλει να δώσει η συγγραφέας, δομώντας ουσιαστικά την ηρωίδα της πάνω σε αυτό που αποκαλούμε «μοίρα». Και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο το βιβλίο εκτινάσσεται.

Το Πριν χαθούν τα πουλιά ήδη συγκρίνεται με τον Μόμπι Ντικ, όπου η Φράνι παίρνει τη θέση του Ισμαήλ, ο Μαλόουν εκείνη του Αχαάβ και το Σάγκανι τη θέση του Πίκοουντ. Πλην όμως λείπει ευκρινώς η λευκή φάλαινα, ο ίδιος ο Μόμπι Ντικ, που εδώ αντικαθίσταται από κάτι το άυλο –αν θελήσουμε να επιμείνουμε στον συσχετισμό– και αυτό είναι η συνείδηση της ηρωίδας σε συνδυασμό με την «επιδιόρθωση» μιας μοίρας που καλείται να αποκαταστήσει, όταν εκείνη την έχασε υπ’ ευθύνη της. Πέραν τούτων ο όποιος άλλος συσχετισμός παραμένει ατελής, αίφνης εξαιτίας του ότι ο Μόμπι Ντικ είναι η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση και ο αέναος αγώνας του αναζήτησης Εαυτού και Είναι μέσα από συνθήκες, ενώ το Πριν χαθούν τα πουλιά αναφέρεται στη διαδικασία του φυσικού τέλους του πλανήτη εξαιτίας αυτής της κυριάρχησης του ανθρώπου, πλην όμως όχι με την αναζήτηση ενός νέου Εαυτού αλλά με την επιδιόρθωση του κακώς υπάρχοντος.

Θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να απομονώναμε τον κεντρικό χαρακτήρα του μυθιστορήματος και, απογυμνώνοντάς τον από την όλη υπόθεση να τον παρουσιάζαμε. Επειδή ο χώρος δεν μας το επιτρέπει, λέμε απλώς πως, αφαιρώντας του τον σκοπό, τον προφανή και τον βαθύτερο, μάλλον δεν θα τον εκτιμούσαμε θετικά από ψυχική σκοπιά. Πλην όμως ακριβώς αυτό θέλει να δώσει η συγγραφέας, δομώντας ουσιαστικά την ηρωίδα της πάνω σε αυτό που αποκαλούμε «μοίρα». Και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο το βιβλίο εκτινάσσεται. Μια μοίρα που είναι γραφτό της Φράνι να τη φέρει σε πέρας, αφού η προϋπόθεσή της αποτέλεσε επιλογή, καταφύγιο και ευκαιρία αλλαγής της προδιαγεγραμμένης εκείνης μοίρας που την εξωθούσε σε μια διαρκή φυγή, με ψυχικές απώλειες ανεπιδιόρθωτες και τραγικά λάθη.

Το εκπληκτικό αυτού του μυθιστορήματος θα μπορούσε να είναι ακριβώς αυτό: πως ένας όχι και τόσο ακέραιος ψυχικά χαρακτήρας, μέσα από την όποια αναγνωρισιμότητα της τραγικότητας της κατάστασής του, που έχει αντίκτυπο στον πλανήτη, προσπαθεί και καταφέρνει να αναδομήσει Εαυτό μέσα από το πρίσμα μιας μοίρας, που τον έχει θέσει εντός περιορισμένων ορίων και υπερβαίνοντας συνεχώς τα όποια φυσικά του όρια.

ch mcconaghy Πέραν του ότι παραμένει από την αρχή ως το τέλος ένα μυθιστόρημα cli-fi, το Πριν χαθούν τα πουλιά καταφέρνει να μιλήσει απευθείας στα κατάβαθα της ψυχής του αναγνώστη, παρά τις όποιες ατέλειές του, αφού αγγίζει λεπτές και ευαίσθητες χορδές του σύγχρονου ανθρώπου, εκκινώντας απ’ τη διάσωση του πλανήτη και φτάνοντας μέχρι την αγάπη, τη δικαιοσύνη, τη διαμαρτύρηση, το φυσικό όριο, τη θέληση, τον πόνο, τις οδυνηρές καταστάσεις, των αγώνα, τη ζωή, τον θάνατο, τη θλίψη, την καταστροφή, εννοείται στα διάφορα επίπεδά του. Ίσως και αυτός να είναι ο λόγος που άρεσε εντέλει: Η σωρεία των δεδομένων που καταφέρνει να βάλει μέσα μας η συγγραφέας…