Sebastian Barry: «Χίλια φεγγάρια»

Στα μάτια της πόλης ήμουν ένα κάρβουνο απ’ τη σβησμένη ινδιάνικη φωτιά, ένα κάρβουνο που ακόμα έκαιγε. Οι Ινδιάνοι είχαν φύγει προ πολλού από τούτα τα μέρη. Οι Τσερόκι, οι Τσικασό. Ο κόσμος δεν ήθελε να βλέπει ούτε σπίθες ούτε μισοσβησμένα κάρβουνα απ’ την παλιά αυτή φωτιά. […] στα μάτια των κατοίκων της πόλης δεν ήμουν καν ανθρώπινο πλάσμα – ήμουν αγρίμι. Πιο πολύ λύκος παρά γυναίκα.

Η νεαρή γυναίκα που αφηγείται την ιστορία της στο νέο βιβλίο του Barry (του ταλαντούχου Ιρλανδού, συγγραφέα του βραβευμένου Μέρες δίχως τέλος), είναι η Οτζιντζίντκα, η Ινδιάνα που γλίτωσε από τη σφαγή της φυλής της, όταν ήταν μόλις έξι χρονών. Δίπλα στους σωτήρες της (ταυτόχρονα σφαγείς της φυλής της), τον Τόμας ΜακΝάλτι και τον σύντροφό του Τζον Κόουλ, θα συμφιλιωθεί με το νέο της όνομα, Γουινόνα, καθώς και με τη δύσκολη πραγματικότητα να είσαι Ινδιάνα και γυναίκα, και να προσπαθείς να ζήσεις αξιοπρεπώς (ή μήπως απλώς να επιβιώσεις;) σε μια αμερικανική κοινωνία λίγο μετά τον Εμφύλιο, σε ένα αγρόκτημα έξω από το Πάρις του Τενεσί. Ο πόλεμος, οι αντιπαλότητες, μοιάζει να μην έχουν ακόμη κοπάσει, και η θέση της Γουινόνα φαίνεται να μην είναι καθόλου ασφαλής, παρά τη στέγη/καταφύγιο που της προσφέρουν οι δύο άντρες μαζί με την αγάπη τους γι’ αυτήν, δηλαδή για το υιοθετημένο παιδί τους. Η ίδια θα νιώσει την ιδιόμορφη απελευθέρωση που δίνει η αφήγηση της ιστορίας της. Ο Barry, μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, θα κατορθώσει να σκιαγραφήσει τις πιο ενδιαφέρουσες πλευρές της νεαρής γυναίκας, με τις αντιφάσεις που συνιστά η ταυτόχρονη ινδιάνικη φύση της και η ενηλικίωσή της στα όρια της αμερικανικής κουλτούρας. Η μνήμη της γεμάτη από τις εικόνες της φυλής της, όπως έρχονται σαν σπαράγματα μιας γενοκτονίας, η πραγματικότητα της ζωής της γεμάτη από τη βία που υφίσταται (ψυχική αλλά και σωματική μετά τον βιασμό της), τις αδικίες του νόμου, την απελπισία να μην μπορεί να βρει δικαίωση πουθενά – ακόμα χειρότερα όταν η ίδια κατηγορείται για έναν φόνο που δεν έκανε. Γύρω από αυτή την κεντρική περσόνα της ιστορίας, τα άλλα πρόσωπα βιώνουν τα προσωπικά τους αδιέξοδα απέναντι στην άδικη μεταχείριση, που μαζί με τη φτώχεια δημιουργεί ακόμη βαρύτερο φορτίο ζωής.

Η εκδίκηση εισχωρεί στην καλοσύνη όσο και μια αμυδρή αίσθηση δικαίου πολιορκεί τη μοχθηρία.

Άλλη μια, λοιπόν, ιστορία για τον ρατσισμό και τον σεξισμό (ο συνδυασμός των δύο εκρηκτικός) που χαρακτηρίζουν την αμερικανική κοινωνία; Η δεξιοτεχνία της γραφής του Barry (στην ελληνική γλώσσα με την εγγύηση της καλής μετάφρασης από τη Μαρία Αγγελίδου) καθιστά το συγκεκριμένο βιβλίο διακριτό ανάμεσα στα ίδιας ή παρόμοιας θεματικής, καθώς με μια χαμηλή σε ένταση συγγραφική φωνή μιλά για τα πιο δύσκολα στην πρόσληψή τους θέματα χωρίς να υπερθεματίζει, αρκούμενος στις απαραίτητες επισημάνσεις που είναι ικανές να κινητοποιήσουν την αναγνωστική συμμετοχή. Με ευαισθησία προσεγγίζει τον έρωτα, τη φιλία, τη δύσκολη απόκτηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης –ακόμη πιο αμφίβολη μέσα σε εχθρικό περιβάλλον–, την εκδίκηση, τελικά κάθε εκδήλωση συμπεριφορών, που στα χέρια ενός λιγότερο ταλαντούχου συγγραφέα θα έφθαναν σε θεαματικές ακρότητες, μέσα από ανούσιες ως προς την αξία τους γραφές. Σε σκηνές όπως αυτή της συνάντησης της Γουινόνα με τον Αυρήλιο Λίτλφερ, θα παρουσιαζόταν η ευκαιρία σε άλλο συγγραφέα για έντονη αψιμαχία, εκδήλωση βίας και ίσως αδιέξοδο, όμως ο Barry εκπλήσσει με την ηρεμία, τη (σχεδόν) αποδοχή των διαφορετικών κόσμων, τη λεπτή και εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στην αίσθηση του καλού και σ’ αυτή του κακού, που ωστόσο καμία από αυτές τις δύο συνθήκες δεν είναι άμοιρη της άλλης: Η εκδίκηση εισχωρεί στην καλοσύνη όσο και μια αμυδρή αίσθηση δικαίου πολιορκεί τη μοχθηρία. Ο τρόπος που χειρίζεται ο συγγραφέας τις σχέσεις των ηρώων του και ξεδιπλώνει την ιστορία του μοιάζει να προτείνει, να εισηγείται με τη βοήθεια της μυθοπλασίας, μια μέθοδο ανασύνταξης του κόσμου, ώστε με την εξάλειψη της βίας και την εύρεση δρόμου συνεννόησης των αντιθέτων να υπάρξει ελπίδα αναμόρφωσης της εικόνας του. Ανατρέποντας τις στερεότυπες αντιλήψεις που με μανιχαϊστικό τρόπο διχάζουν συντηρώντας τη βία, αποτυπώνει το πιο ισχυρό συναίσθημα που διακατέχει τη Γουινόνα, δηλαδή την αγάπη της για τους δύο άντρες που την έσωσαν και την υιοθέτησαν, παραμερίζοντας το γεγονός ότι αυτοί είναι που σφαγίασαν την οικογένειά της.

Ήξερα ότι κοιτάζοντας τον Τόμας και τον Τζον Κόουλ με πλημμύριζε πάντα μια δυνατή αίσθηση, όλο σιγουριά και εκτίμηση. Θα έπαιρνα το μέρος τους σε οποιοδήποτε δικαστήριο, του Θεού και των ανθρώπων. Θα τους υπερασπιζόμουν ακόμα και μπροστά στο Μεγάλο Πνεύμα. Θ’ απαριθμούσα ένα ένα όλα τα καλά που έκαναν για μένα, σαν να ’μουν η κόρη τους, παιδί δικό τους, αίμα από το αίμα τους. Ένα κουρελάκι ήμουν, ένα φύλλο σκισμένο, κομμένο από τις πεδιάδες. Και όλα όσα ήταν ο κόσμος μου είχαν χαθεί από το πρόσωπο της γης. (σελ. 189)

S Barry Και αξίζει εδώ ένα σχόλιο παραπάνω για τον τρόπο που παρουσιάζεται η σχέση των δύο ανδρών –στο περιθώριο της κύριας αφήγησης– όπως την προσλαμβάνει η νεαρή Ινδιάνα, όχι μόνον ως απολύτως φυσιολογική αλλά ως παράδειγμα αγάπης και αφοσίωσης· προέκταση αυτής της σχέσης θα είναι και η δική της με την επίσης Ινδιάνα Πεγκ, όπως θα εξελιχθεί σιγά σιγά, αποτελώντας ένα από τα καλύτερα σημεία του βιβλίου, με χαμηλούς τόνους, συναισθήματα που περισσότερο ηχούν υπαινικτικά παρά κραυγάζουν. Στα Χίλια φεγγάρια του Barry, με τα κεφάλαια να αδειάζουν και να γεμίζουν μετρώντας τις φάσεις της σελήνης, υπάρχουν πολλά διάσπαρτα σημεία να σταθείς και να σκεφτείς τον τρόπο που η καλή γραφή αποδεικνύει τη δύναμή της: Θεάται τον κόσμο με τη δική της ματιά, απομονώνει ό,τι αξίζει να ειπωθεί και το αποτυπώνει με μια έξοχη μυθοπλασία, πολυεπίπεδη στις εκδοχές ερμηνείας της αλλά και ουσιαστικά ηχηρή παρά τους χαμηλούς της τόνους.