Alberto Moravia: «Η πλήξη»

O Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990), ένας από τους σημαντικότερους Ιταλούς συγγραφείς του εικοστού αιώνα, στα έργα του πραγματεύτηκε την ερωτική συμπεριφορά των ανθρώπων, κυρίως στους Αδιάφορους, το πρώτο του μυθιστόρημα, που εκδόθηκε το 1929, και στην Πλήξη, που εκδόθηκε το 1960. Και τα δύο ανήκουν στα καλύτερά του, τα πιο σημαντικά, τα οποία μένουν επί χρόνια στο μυαλό του αναγνώστη –κυρίως του άντρα αναγνώστη–, καθώς σε αυτά ανακαλύπτει ιδέες που τον έχουν απασχολήσει και συναισθήματα που έχει βιώσει.

Η πλήξη έχει δοκιμιακό χαρακτήρα χωρίς να είναι δοκίμιο κι αυτό είναι εμφανές από την αρχή, όταν στον πρόλογό του ο συγγραφέας μιλάει για την πλήξη και εξομολογείται πως πάντα υπέφερε από πλήξη. Ο ήρωας, ο 35χρονος Ντίνο, γόνος εύπορης οικογένειας και ανεπάγγελτος, αφού βιοπορίζεται από τα χρήματα που του δίνει η μητέρα του, η οποία κατοικεί στο κέντρο της Ρώμης, σε μια βίλα στην Αππία οδό, εγκαθίσταται σ’ ένα στούντιο και αρχίζει να ζωγραφίζει. Γρήγορα όμως βαριέται, τον καταλαμβάνει πλήξη, τόση που σκέφτεται να αυτοκτονήσει. Συνειδητοποιεί όμως πως, μολονότι δεν του αρέσει να ζει, δεν θέλει και να πεθάνει.

Σύμφωνα με τον Ντίνο, που πιθανότατα απηχεί τις απόψεις του συγγραφέα, η πλήξη είναι η κινητήριος δύναμη της Ιστορίας και όχι η βιολογική εξέλιξη, κάποιο οικονομικό γεγονός ή άλλος λόγος. Ακόμα κι ο Θεός, διαβάζουμε, από πλήξη έφτιαξε τη Γη, τον ουρανό, τα ζώα, τα φυτά, κι ύστερα τον Αδάμ και την Εύα. Κι εκείνοι με τη σειρά τους, πλήττοντας στον Παράδεισο, έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό κι ο Θεός τούς βαρέθηκε και τους έδιωξε από εκεί. Προβληματισμένος για όσα νιώθει για τη ζωή, την τέχνη και το σεξ, κατέληξε στο συμπέρασμα πως πλήττει επειδή είναι πλούσιος, δηλαδή αν ήταν φτωχός αυτό δεν θα συνέβαινε.

Στο στούντιο, όπου μένει και ζωγραφίζει, είχε το ατελιέ του ένας ηλικιωμένος ζωγράφος, ο Μπαλεστριέρι, ο οποίος δέχεται τις επισκέψεις νεαρών γυναικών που δεν είναι μόνο μοντέλα αλλά και ερωμένες του. Η τελευταία από αυτές είναι μια έφηβη, η Τσετσίλια, για χάρη της οποίας έχει διώξει όλες τις άλλες. Γιατί; Άγνωστο. Προφανέστατα, κάνει εξαιρετικό σεξ και συναρπάζει τον ζωγράφο (στην αρχή έκαναν έρωτα μία ή δύο φορές την εβδομάδα, έπειτα μέρα παρά μέρα, μετά κάθε μέρα). Ο ζωγράφος, παρόλο που κουραζόταν, δεν χόρταινε το σεξ με την κοπέλα, ένιωθε και άσχημα, κουραζόταν. Ξαφνικά, πέθανε στα εξήντα πέντε του τη στιγμή που έκαναν έρωτα. Ήταν τόσο παθιασμένος μαζί της, που ήθελε να την παντρευτεί κι ας ήταν ήδη παντρεμένος. Πιθανότατα, αν δεν υπήρχε εκείνη, ο ζωγράφος δεν επρόκειτο να πεθάνει σε αυτή την ηλικία.

Σε κάθε περίπτωση, η Πλήξη είναι ένα αξιομνημόνευτο μυθιστόρημα, που δεν σε αφήνει ούτε λεπτό να πλήξεις.

Η αδίστακτη έφηβη διπλαρώνει τον Ντίνο, του δηλώνει πως τον σκέφτεται και εννοεί πως θέλει να κάνουν έρωτα. Αυτός της λέει πως δεν νιώθει τίποτα γι’ αυτήν, πως δεν τον εμπνέει ερωτικά. Όμως παρακινούμενος από την πλήξη του, τη δέχεται ως μοντέλο και ως ερωμένη, και τότε παίρνει μοιραία τη θέση του εκλιπόντος ζωγράφου. Η Τσετσίλια, μισή παιδί και μισή γυναίκα, ένα πλάσμα χωρίς συναισθήματα, αλλά και διαρκή διάθεση για σεξ, για την οποία δεν έχει πλήρη επίγνωση και απλώς υποκύπτει παθητικά στην παρόρμησή της. Κι ύστερα, αρχίζει να τη βαριέται, θέλει ν’ απαλλαγεί από αυτήν, ταυτόχρονα ανακαλύπτει πως έχει κι άλλον εραστή, έναν ηθοποιό, και μάλιστα παντρεμένο. Τότε αρχίζει να ζηλεύει και φθάνει στα όρια της απελπισίας.

Η πλήξη, που εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 1960, είχε τεράστια επιτυχία και μέσα σε λίγους μήνες ξεπέρασε τα 120.000 αντίτυπα. Βραβεύτηκε και προκάλεσε μια κριτική συζήτηση στην οποία συγκρούστηκαν πολλές απόψεις, ανάμεσά τους κι εκείνη του Παζολίνι. Κάποιος έγραψε πως είναι ένα «μυθιστόρημα ιδεών που συνδέονται με ψυχολογικές καταστάσεις». Θεωρίες και λόγια! Ο ίδιος ο Μοράβια είχε αναφέρει: «Η πλήξη είναι ερωτικό μυθιστόρημα». Χάρη στις ερωτικές σκηνές, τους ερωτικούς διαλόγους και την έλξη που ασκεί στους αναγνώστες η ηρωίδα, μια διαφορετική Λολίτα από εκείνην του Ναμπόκοφ, ενθουσιάστηκαν κοινό και κριτική. Όπως συμβαίνει και στους Αδιάφορους, έτσι και στην Πλήξη το σεξ –και το πώς το αντιμετωπίζουν οι δύο πρωταγωνιστές, ο Ντίνο και η Τσετσίλια– κυριαρχεί στο μυθιστόρημα από την αρχή έως το τέλος. Επίσης, όπως και στους Αδιάφορους, έτσι κι εδώ ο συγγραφέας έδωσε μιαν αληθοφανή περιγραφή της καθημερινής ζωής ενός πλούσιου και αργόσχολου αστού, αλλά στην πραγματικότητα το μυθιστόρημα αντικατοπτρίζει και το αίσθημα ανίας που προκαλεί στην ψυχή του η φυσιολογική ζωή.

Η παρούσα έκδοση είναι εξαιρετική. Η Ελένη Τουλούπη, η οποία έχει μεταφράσει και τους Αδιάφορους για τον εκδοτικό οίκο Ελληνικά Γράμματα, μας μεταφέρει τις επιδιώξεις του Μοράβια, ο οποίος σε μια συνέντευξη με τον εαυτό A Moravia του, που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 1960 στο περιοδικό L’ Espresso –υπάρχει στα Παραρτήματα του παρόντος βιβλίου–, λέει πως «το θέμα του βιβλίου είναι η πλήξη». Είναι μια πλήξη όμως «με περισσότερο κοινωνικά παρά ατονικά χαρακτηριστικά». Με τη σειρά του, ο σπουδαίος κριτικός Εουτζένιο Μοντάλε θεωρεί ότι «η πλήξη του Ντίνο δεν ήταν παρά η αδυναμία επικοινωνίας, η ανικανότητα να βγει από τον εαυτό του». Σε κάθε περίπτωση, η Πλήξη είναι ένα αξιομνημόνευτο μυθιστόρημα, που δεν σε αφήνει ούτε λεπτό να πλήξεις.