Nona Fernández Silanes: «Space Invaders»
Αμετάφραστος και μυστηριώδης παραμένει ο τίτλος Space Invaders, όπως μυστηριώδης είναι και η συγγραφέας του, Nona Fernández Silanes, η οποία, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο, ανήκει στην πολύπαθη γενιά των συγγραφέων που μεγάλωσαν την περίοδο της διακυβέρνησης του Πινοσέτ και ανέπτυξε δράση πολιτική, όπως και πολλοί άλλοι της γενιάς της, και μάλιστα τόσο μαχητική, ώστε ο Χιλιανός συγγραφέας Ρ. Μπολάνιο, αισθανόμενος ότι απειλείται από το ορμητικό κύμα των νέων, είπε: «Γράφουν σαν δαίμονες» και «θα μας κατατροπώσουν όλους».
Η Fernández, εκτός των πολλών άλλων βραβείων, έχει τιμηθεί και με το βραβείο καλύτερης ισπανόφωνης συγγραφέως. Έχει δοκιμαστεί σε όλα τα είδη του γραπτού λόγου και, όπως δηλώνει ευθαρσώς, είναι: «Συγγραφέας για να τα πρήζω σε κάποιους, για να μην ξεχαστεί ό,τι δεν πρέπει να ξεχαστεί. Σεναριογράφος σίριαλ για να επιβιώνω. Ενοχλητική Χιλιανή, ενίοτε εξαγριωμένη».
Σε κάθε σελίδα του βιβλίου γίνεται φανερή η παραπάνω δήλωση: η ιστορική μνήμη που δεν πρέπει να χαθεί, και μάλιστα κόντρα σ’ εκείνους που προσπαθούν για το αντίθετο. Το «χρέος της μνήμης», γράφει ο μεταφραστής Κώστας Αθανασίου, είναι εμμονικό. Η μνήμη διαμορφώνει συνειδήσεις και προσδίδει πολιτικό χαρακτήρα στο παρόν και φυσικά στα γραπτά της Fernández, η οποία συμβουλεύει τους νέους συγγραφείς όταν γράφουν «να γράφουν καλά… και με ιστορική μνήμη».
Το βιβλίο αφιερώνεται στην Εστρέγια Γκονσάλες, η οποία εξαφανίστηκε μυστηριωδώς και είκοσι πέντε χρόνια μετά κανείς δεν ξέρει τι απέγινε.
Η ιστορία χωρίζεται σε τρία μέρη. Τόπος είναι πάντα το Σαντιάγο της Χιλής το 1980, το 1982 και το 1985, πάντα στα χρόνια της δικτατορίας του Πινοσέτ.
Στην αρχή, ένα κοριτσάκι δέκα ετών μπαίνει στο σχολείο κρατώντας το χέρι του μπαμπά του. Κι έπειτα αρχίζει η περιγραφή μιας καθημερινότητας μεταξύ σχολείου και σπιτιού, παιδικής φιλίας και αλληλεγγύης και, κυρίως, ονείρων. Μπορεί τα παιδιά να μην αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει γύρω τους, όμως στα όνειρά τους οι εφιάλτες αποτελούν τη συνέχεια της πραγματικότητάς τους και δίνουν με τον τρόπο τους την απάντηση στις απορίες τους. Τα όνειρα τρέχουν όπως τα χρόνια του εφιάλτη. Η ζωή στο σπίτι είναι πένθιμη, στο σχολείο ασφυκτική, οι άνθρωποι ακαθόριστοι, οι ρόλοι ύποπτοι, θύτες και θύματα δεν ξεχωρίζουν. Ο πόλεμος με το Περού και τη Βολιβία, στο φόντο, οι νεκροί. Η φωτογραφία στον τοίχο ενός νεαρού στρατιώτη με όλα τα παράσημά του, είναι ο αδελφός της Γκονσάλες, που πνίγηκε μάλλον σ’ αυτόν τον πόλεμο. Ο πατέρας της είναι αστυνομικός και έχει ένα ξύλινο χέρι, γιατί το κανονικό του το έχασε στην έκρηξη μιας βόμβας. Ο θείος που την πάει και τη φέρνει στο σχολείο με μια κόκκινη Σεβρολέτ έχει περίεργο ύφος, γέλιο, συμπεριφορά. Πλάι της οι συμμαθητές της βλέπουν ο καθένας το δικό του όνειρο-εφιάλτη και στου καθενός το όνειρο η Γκονσάλες έχει άλλα μαλλιά, χτένισμα, ρούχα και χρώμα. Η φωνή της όμως είναι ίδια για όλα τα παιδιά, γιατί «η φωνή είναι σαν το δακτυλικό αποτύπωμα».
Το βιβλίο διασώζει τα όνειρα και τις φωνές των παιδιών, το δακτυλικό τους αποτύπωμα.
Ο Ρικέλμε, στο σπίτι της Γκονσάλες, παίζει μαζί της ένα βιντεοπαιχνίδι, το Space Invaders (Εισβολείς από το διάστημα), στο οποίο πρέπει να εξοντωθεί και ο τελευταίος αντίπαλος. Η Γκονσάλες και ο Ρικέλμε είχαν εξοντώσει πολλούς Αρειανούς. Το ξύλινο χέρι, όμως, του μπαμπά της έκανε τον Ρικέλμε να τρομάξει και τη νύχτα βλέπει στον ύπνο του προσθετικά χεράκια να τον καταδιώκουν «σαν ένας στρατός γήινων που κυνηγάει έναν εξωγήινο».
Η ιστορία της αναπαράστασης της ναυμαχίας μεταξύ Χιλής και Περού παγιδεύει τον Σούνιγκα σε ένα σεντόνι που υποτίθεται ότι είναι η θάλασσα. Όταν ξυπνάει, η Γκονσάλες, που κρατούσε ψηλά τη σημαία, κλαίει. Μάλλον για τον αδελφό της που σκοτώθηκε σε μια τέτοια μάχη. Τα παιδιά παίζουν ένα παράξενο παιχνίδι σε μια σκοτεινή αίθουσα, στριμώχνονται, αγκαλιάζονται στα τυφλά, δαγκώνονται, κρυφογελάνε, κρυφομιλάνε, γίνονται ένα σώμα σαν Αρειανός από το Space Invaders, ένα σώμα με πολλά χέρια και πόδια, σαν χταπόδι. Όταν ο επιστάτης ανάψει το φως, όλα τα παιδιά είναι παραταγμένα κατά φύλο, με τάξη και πειθαρχία.
Το βιβλίο, γενικώς, απαρτίζεται από γράμματα παιδιών που ανταλλάσσουν πληροφορίες μεταξύ τους περιγράφοντας με τα παιδικά τους μάτια τα δεινά της κοινωνικής ζωής, τη συμφορά, τους θανάτους, το πένθος, τους ακρωτηριασμούς. Από την άλλη, βλέπουμε την αλληλεγγύη μεταξύ τους, την αγάπη και τη συντροφικότητα, αλλά και τη νέα γενιά που μπαίνει στον αγώνα εναντίον του Πινοσέτ, τις προκηρύξεις, τις διαδηλώσεις, τα φέρετρα. Μικρά παιδιά συλλαμβάνονται για πολιτικά, γονείς μπλεγμένοι, στρατευμένοι και κανείς δεν μπορεί να τους εξηγήσει τι σημαίνει αυτό. Πιόνια στη σκακιέρα, μικρά και ασήμαντα, που δεν ξέρουν τι ρόλο παίζουν. Τέλος, σ’ ένα κολύμπι στην πισίνα, το νερό γίνεται άμμος και από μια τρύπα, από την οποία κάποιος έβγαλε την τάπα, τα παιδιά εξαφανίζονται. Είναι η Γκονσάλες που έβγαλε την τάπα, είναι ο πατέρας της και ο θείος της και όλοι μπλεγμένοι στο επεισόδιο με τους κομμένους λαιμούς και τα πεταμένα πτώματα νέων ανθρώπων στον δρόμο.
Το βιβλίο διασώζει τα όνειρα και τις φωνές των παιδιών, το δακτυλικό τους αποτύπωμα. Με ύφος κάπως υπαινικτικό, λιτό αλλά και καταδηλωτικό, η συγγραφέας εστιάζει στη λεπτομέρεια. Μιλάει έξω από τα δόντια, αλλά μέσα από τη μνήμη και τα όνειρα των παιδιών που μεγάλωσαν και βίωσαν τον εφιάλτη.
Στο Επίμετρο, ο συγγραφέας Χάινε Πίνος προτείνει «Να βγούμε από αυτό το όνειρο που δεν έχει ορατή διέξοδο… Να δραπετεύσουμε απ’ αυτό το κακό όνειρο στο οποίο έχουμε παραδοθεί. Την Ιστορία μας. Να μάθουμε πώς να ξυπνήσουμε».
Την ώρα που το βιβλίο μεταφράζεται, η Χιλή φλέγεται από τις διαδηλώσεις. Στο πλούσιο Επίμετρο μας δίνεται όλο το ιστορικό, οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό πλαίσιο της φριχτής τριακονταετίας, για τη νοθεία στις εκλογές, για την παράξενη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία, την «ύποπτη και ανατριχιαστική συνέχεια». Το 2019, η λαϊκή εξέγερση ζητάει αλλαγή Συντάγματος. Η βαριά κληρονομιά του καθεστώτος οδηγεί στην «εύκολη σκανδάλη» των αστυνομικών. Και το βιβλίο ολοκληρώνεται με δεκατέσσερα αποσπάσματα συνεντεύξεων της Nona Fernández Silanes για τη ζωή της, για τις γυναίκες, για τις βραβεύσεις, για την Ιστορία, για τον Αλιέντε.
Αξίζουν συγχαρητήρια στις Εκδόσεις Gutenberg, στη Ζωή Μπέλλα-Αρμάου για τη σειρά που διευθύνει και στον μεταφραστή Κώστα Αθανασίου.
Space Invaders
Nona Fernández Silanes
μετάφραση: Κώστας Αθανασίου
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
144 σελ.
ISBN 978-960-01-2112-4
Τιμή €13,00
