Gerasimos Bekas: «Όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει»

Στο μυθιστόρημα Όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει, δύο ήρωες, ο Άρης Κομμένος-Στάιν και ο Στυλιανός, κάτοικος του χωριού Κομμένου που βρίσκεται δίπλα στην Άρτα, ζουν παράλληλα και σε διαφορετικούς χρόνους μέσα στα κεφάλαια του Γεράσιμου Μπέκα. Ο ένας εκπροσωπεί το παρόν, ο άλλος το παρελθόν. Ο Άρης Κομμένος είναι ένας εικοσάχρονος ελληνικής καταγωγής, υιοθετημένος από τους Χέλμουτ Στάιν και Γκίττε, ζει στο Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας και εργάζεται σαν νοσηλευτής σε ένα γηροκομείο. Η κυρία Αφροδίτη Ξενάκη, Ελληνίδα μετανάστρια στη Γερμανία, νοσηλεύεται εκεί, σε βαθύ γήρας. Ετοιμοθάνατη. Ξεχωρίζει από τους άλλους νοσηλευόμενους από τη σπιρτάδα του μυαλού της, την ελληνική γλώσσα και την αμεσότητα της συμπεριφοράς της, που τη φέρνει πιο κοντά στον Άρη. Και σαν όλα να τα έχει προσχεδιάσει η κυρία Ξενάκη, αναθέτει στον Άρη μια αποστολή γρίφο: ο νεαρός πρέπει να βρεθεί στην Αθήνα, να συναντήσει την εγγονή της και να της παραδώσει την κληρονομιά της.

Καλοκαίρι του 1943 και ο Στυλιανός –ο άλλος ήρωας– βρίσκεται καθ’ οδόν για το Άγιο Όρος. Μένει για λίγο στο σπίτι της θείας του Τασίας, όταν ο συγχωριανός της ο Θοδωρής φτάνει ανακοινώνοντας πως το χωριό Κομμένο το έκαψαν οι Γερμανοί. Δεν επέζησε κανένας. Η θεία Τασία συμβουλεύει τον ανιψιό της να φύγει αμέσως, αποφεύγοντας κάθε στρατιώτη που θα συναντήσει στον δρόμο. Ο Στυλιανός κατά προτροπή της μάνας του πήγαινε στο Άγιο Όρος να μονάσει. «Εκεί θα είσαι ασφαλής», του είχε πει. Ο πατέρας του, Άρης Κομμένος, πολεμούσε στα βουνά τους Γερμανούς. Και ο Στυλιανός αποφεύγοντας τους πάντες έφτασε στο Άγιο Όρος. Εκεί τον περίμενε ο γέροντας μοναχός Αθανάσιος.

Ο Χέλμουτ και η Γκίττε –οι θετοί γονείς του Άρη Κομμένου– ζουν στο Βίρτσμπουργκ της Φραγκονίας, στη Γερμανία. Βρέθηκαν στην Πρέβεζα κοντά στο χωριό Κομμένο στο γαμήλιο ταξίδι τους και υιοθέτησαν ένα εγκαταλελειμμένο αγοράκι. Ο μοναχός που τους το έδωσε το ονόμασε από τον πατέρα του, Άρη. Ο Χέλμουτ Στάιν ήθελε με την υιοθεσία αυτή να κάνει ένα καλό στο μέρος όπου η χώρα του έκανε τόσο κακό.

Αυτοί είναι οι τρεις πυλώνες που θα στηρίξουν την αρχιτεκτονική του μυθιστορήματος του Γεράσιμου Μπέκα. Ο συγγραφέας χτίζει μια συναρπαστική και εντελώς ασυνήθιστη πλοκή, όπου δύο παράλληλες ιστορίες θα απλωθούν στις σελίδες του και θα εκτυλιχθούν από κεφάλαιο σε κεφάλαιο με διαδοχική αρίθμηση –όσα αφορούν τον Άρη– και χρονολογική διαδοχή – όσα αφορούν τον Στυλιανό. Οι αφηγήσεις αυτές θα εξελίσσονται χωρίς να τέμνονται πουθενά, ώσπου η κυρία Ξενάκη σαν καταλύτης θα βοηθήσει την ένωσή τους. Το ζεύγος Χέλμουτ και Γκίττε σαν μπαλαντέρ θα κινηθεί ανάμεσά τους, έχοντας και αυτό τη δική του ουσιαστική παρουσία.

Ο Γεράσιμος Μπέκας, με εισαγωγή που ενέχει θέση τέλους, αφηγείται την «κατάρα» της υγρασίας των πεντελικών μαρμάρων αναφέροντας και την από αρχαιοτάτων χρόνων κατά καιρούς προσωρινή επίλυση του προβλήματος. Μια ασυνήθιστη εισαγωγή, γεμάτη πληροφορίες και σοβαρότητα, η οποία ακυρώνεται συνεχώς από τη σύνδεση των εποχών και των γεγονότων με ένα χιούμορ λεπτό, διακριτικό και υπόγειο, κάνοντας όλη την αφήγηση να προβάλλει, πολλάκις, σουρεαλιστική. Με συγγραφική ευφυΐα χειρίζεται την αφήγησή του, ελέγχοντας όχι μόνο τους ήρωές του αλλά και τον αναγνώστη. Αν και ήπιων τόνων αφηγηματικά, κρατά τον αναγνώστη δέσμιο, κάνοντάς τον κοινωνό όχι μόνο των μυστικών της ζωής των ηρώων που –τραγική ειρωνεία– ούτε και οι ίδιοι γνωρίζουν, αλλά και της ιστορίας των χωρών τους, όπου είναι οι ουσιαστικοί πρωταγωνιστές. Οι ήρωες αυτοί, χωρίς να έχουν τίποτα λαμπερό στη ζωή τους στις πρώτες σελίδες, φαντάζουν χωρίς όνειρα, προσδοκίες και πάθος, σαν γρανάζια μιας απλής, μουντής και ανούσιας καθημερινότητας.

Με τη δυνατή, συμπαγή αφηγηματική του τέχνη, ο Μπέκας αλλάζει με εξαιρετική ευελιξία τη δική του συγγραφική παρουσία από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, ενδυόμενος τη διαφορετική ψυχοσύνθεση, συμπεριφορά και λεκτική έκφραση πότε του Άρη και πότε του Στυλιανού. Έτσι, οδηγεί τον αναγνώστη στην ουσία της ύπαρξης των ηρώων του και όχι στην επιφάνεια της καθημερινότητάς τους. Και αυξομειώνει την ένταση της αφήγησής του, προσθέτοντας τις προσωπικότητες των: κυρίας Ξενάκη, Κλαούντιας, Σιμπέλ, Άντον Μπαντέρα του μπάτσου, Βανέσας, της υποψήφιας για το απολυτήριο, πατέρα Αθανάσιου, Σάκη του ταξιτζή και της ρεπόρτερ Αφροδίτης, εγγονής της κυρίας Ξενάκη, οι οποίοι θα συμπρωταγωνιστήσουν και θα συμπληρώσουν τη ζωή των Άρη και Στυλιανού. Μέσα από τις λεπτομερείς περιγραφές του, αναδεικνύεται η εμπνευσμένη συγγραφική δεινότητά του. Υποδόριο χιούμορ και ρεαλισμός του σήμερα αναδύονται από συζητήσεις, όπου και η μουσική ένταση προσθέτει σφρίγος στη γραφή, ενώ ταυτόχρονα με κυνισμό, μέσα από καταπληκτικές λεκτικές ανδρικές αναμετρήσεις, ο συγγραφέας μετατρέπει τον ηττημένο σε νικητή. Ο Γεράσιμος Μπέκας κατέχει την τέχνη της συνεχούς ανοδικής διαβάθμισης στην αφήγηση, στοχεύοντας στο ενδιαφέρον και στα συναισθήματα του αναγνώστη, πάντα επιτυχώς.

Έτσι, οδηγεί τον αναγνώστη στην ουσία της ύπαρξης των ηρώων του και όχι στην επιφάνεια της καθημερινότητάς τους.

Τέλος, οι παράλληλοι κόσμοι τέμνονται, διότι επέρχεται η λύση. «Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για τα αμαρτήματα των πατεράδων μας. Μόνο οι ίδιοι οφείλουν να λογοδοτήσουν ενώπιον του Θεού. Ναι, κουβαλάμε το βάρος των σφαλμάτων τους, αλλά η Θεία χάρη θα μας κρίνει με γνώμονα τις δικές μας αμαρτίες, όχι τις δικές τους», λέει ο πατέρας Στυλιανός στον Χέλμουτ (σελ. 225). Όμως ο Χέλμουτ ήθελε να αποκαταστήσει το λάθος που έκανε ο πατέρας του.

Πίσω από την ιστορία του βιβλίου Όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει, ο Γεράσιμος Μπέκας θέτει πολλά σοβαρά ερωτήματα. Συνθέτει ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα, στο παρελθόν και στο παρόν, τις επιπτώσεις των πράξεων μέσα στον χρόνο και, όντας ο ίδιος γερμανοτραφής Έλληνας, με τα ίδια χαρακτηριστικά με τον ήρωά του τον Άρη, θέτει το θέμα της ταυτότητας, το οποίο θεωρεί πρόκληση/πρόβλημα, αφήνοντας τους ήρωές του να την προσδιορίσουν οι ίδιοι. Ή μήπως την ταυτότητα την προσδιορίζει το παρελθόν; Η γλώσσα; Η χώρα όπου ζει; Ή η χώρα από την οποία προέρχεται; Ή μήπως την ταυτότητα ενός εκάστου την προσδιορίζει η κοινωνική αντιμετώπιση; Ο ρατσισμός; ρωτά ο αναγνώστης.

Με τους ήρωες αυτούς ο Γεράσιμος Μπέκας χειρίζεται και το σοβαρό θέμα της ενοχής της Γερμανίας απέναντι στην παγκόσμια κοινότητα για τις αγριότητές της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο –εδώ συγκεκριμένα προς την Ελλάδα–, η οποία εκφράζεται μέσα από τους Χέλμουτ και Γκίττε, των οποίων η παρουσία συνδέει το παρελθόν με το παρόν, την αιτία που φέρνει τα αποτελέσματά της στο σήμερα. Η συλλογική ενοχή της Γερμανίας είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει και παλαιότερα τη γερμανική λογοτεχνική κοινότητα. Έχουμε δει το Ολοκαύτωμα και τις επιπτώσεις του να γίνονται θέματα και στα βιβλία του Μπέρνχαρντ Σλινκ (Διαβάζοντας στη Χάννα και Ερωτικές αποδράσεις, από τις Εκδόσεις Κριτική), ωστόσο απασχολεί ακόμη και σήμερα τη νεότερη γενιά συγγραφέων, όπως μας δείχνει ο Γεράσιμος Μπέκας.

Όλα αυτά –ήρωες και γεγονότα– συνθέτουν μια εξαιρετική πλοκή και ουσία στην ιστορία του βιβλίου, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα το σημαντικό συγγραφικό ταλέντο του Γεράσιμου Μπέκα, που έχει να προσφέρει πολλά στη σύγχρονη λογοτεχνία. Μάλιστα, λόγω της καταγωγής του, η διάκριση και βράβευσή του στη Γερμανία είναι μια μεγάλη ικανοποίηση και ελπίδα και για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία.

G Bekas Το μυθιστόρημα Όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει είναι ένα σύγχρονο, πολύ δυνατό έργο, μέσα από το οποίο δίνεται η ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να γνωρίσει έναν ήδη αναγνωρισμένο στη Γερμανία νεαρό συγγραφέα. Ο Απόστολος Στραγαλινός έχει μεταφραστικά κεντήσει το κείμενο, αφήνοντας τον αναγνώστη να νιώθει ακόμη και την ανάσα του συγγραφέα σε κάθε πρότασή του. Ένας καλός μεταφραστής είναι και αυτός δημιουργός, και ο Απόστολος Στραγαλινός είναι και τα δύο.