Andrew Ridker: «Οι αλτρουιστές»
Η Μάγκι, ένα κορίτσι με κλειστό χαρακτήρα και στα πρόθυρα νευρικής ανορεξίας, παραδίδει μαθήματα –περισσότερο συμπαράστασης– με ελάχιστο χρηματικό αντίτιμο σε οικογένειες μεταναστών στη Νέα Υόρκη, ζώντας παράλληλα σε μια αυτοεπιβεβλημένη φτώχεια.
Ο Ίθαν, που έχει προ πολλού διανύσει τα 30 του χρόνια, ζει σε ένα πολυτελέστατο ιδιόκτητο διαμέρισμα, φορτωμένος όμως με τεράστια χρέη. Όντας άνεργος, βασανίζει τον εαυτό του σε μια αυστηρή αυτοαπομόνωση, προσπαθώντας να αναμετρηθεί με τους φόβους του παρελθόντος.
Η Φράνσιν, έχοντας διακόψει τις σχέσεις με τη μητέρα της μετά τον θάνατο του πατέρα της, μεθοδική στη ζωή της με απίστευτη αυτοπειθαρχία, επαναστάτρια στα φοιτητικά της χρόνια, έχει μεταβληθεί με την πάροδο του χρόνου σε οδηγό του εαυτού της και των άλλων, αλλά ο θάνατος την προλαβαίνει σε μια κομβική στιγμή.
Ο Άρθουρ, επισκέπτης καθηγητής σε ένα πανεπιστήμιο στο Μιζούρι, επιφανειακός στις σχέσεις του και παραδομένος στη μινιμαλιστική ζωή του, προσπαθεί να επιβληθεί σε έναν εαυτό που είναι ήδη κατακρεουργημένος.
Αυτή είναι η οικογένεια Άλτερ. Μια οικογένεια Εβραίων, τρίτης γενιάς μεταναστών, όπως μας την παρουσιάζει ένας πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας, ο Άντριου Ρίντκερ. Γεννημένος μόλις το 1991, ο Ρίντκερ μέσα από το πρώτο και ιδιαίτερα καλοδουλεμένο μυθιστόρημά του, τους Αλτρουιστές, κατάφερε να ξαφνιάσει κοινό και κριτικούς, αλλά και να προταθεί για το Prix du Meilleur Livre Étranger.
Γιατί όμως το ξεδίπλωμα μιας οικογενειακής ιστορίας να έχει προκαλέσει αθρόες θετικές εντυπώσεις, και μάλιστα σε τόσο ευρύ κοινό; Η απάντηση είναι κάπως περίπλοκη. Η οικογένεια Άλτερ ζει με αντιθέσεις, όπως άλλωστε πολλές οικογένειες. Έχει πληγεί από τον θάνατο μέλους της που άφησε ανεξίτηλες εκδορές, όπως έχει συμβεί σε πάρα πολλές οικογένειες. Κρύβει πίσω της ιστορίες προσωπικές, όπως όλοι κρύβουμε από τις οικογένειές μας. Υπάρχει χάσμα επικοινωνίας, όπως σχεδόν σε όλες τις οικογένειες. Το χάσμα όμως των Άλτερ δεν δημιουργήθηκε, ως επί το πλείστον, εξαιτίας των συνθηκών. Προϋπήρχε.
Ο Άρθουρ, ο πατέρας της ακτιβίστριας Μάγκι και του εσωστρεφούς ομοφυλόφιλου Ίθαν, χρόνια μετά τον θάνατο της γυναίκας του, Φράνσιν, καλεί τα παιδιά του να τον επισκεφτούν στο Σεντ Λούις προσβλέποντας, μέσω όσης συναισθηματικής ανοχής τούς έχει απομείνει προς τον πατέρα τους, δόλια, να τους αναγκάσει να αποπληρώσουν το δάνειο του σπιτιού τους από το κληροδότημα που τους άφησε απευθείας η μητέρα τους μετά τον θάνατό της, πριν το κατάσχει η τράπεζα.
Ένα αναίσχυντο παιχνίδι γονιού-παιδιών ξεκινάει. Μοναδικός στόχος η σωτηρία του σπιτιού. Η παγίδα πιάνει, ίσως γιατί και τα ίδια τα παιδιά διψούν να παγιδευτούν κάπου. Είναι ήδη εγκλωβισμένα και προσπαθούν μέσω του –εν αγνοία τους– ψυχολογικού εγκλεισμού να ορθοποδήσουν ξανά.
Η αφήγηση, όμως, του Ρίντκερ διαλύει τα πρώτα, εύκολα συμπεράσματά μας. Ο Ίθαν, που η εσωστρέφειά του είχε ενταθεί πολύ τους 22 μήνες που μεσολάβησαν από τον θάνατο της μητέρας του, επιστρέφει στο πατρικό του προσπαθώντας να λύσει τα προβλήματα και να απαγκιστρωθεί από τους εφιάλτες του παρελθόντος. Μια εφήμερη αλλά έντονη επαφή με έναν συμφοιτητή του, χρόνια πριν, τον έχει αγκυλώσει συναισθηματικά. Η μετέπειτα πορεία του (συναισθηματική, εργασιακή) βασίζεται σε μια εν συνόλω απουσία του εαυτού του. Επίσης, προσβλέπει με την επιστροφή να ζητήσει ένα μικρό δάνειο από τον πατέρα του για να ορθοποδήσει.
Η Μάγκι βλέπει την επιστροφή σαν μια ευκαιρία να πάρει ορισμένα προσωπικά αντικείμενα δικά της και της μητέρας της, αλλά και να περιπλανηθεί στα μέρη που περπάτησε εκείνη, προσπαθώντας ίσως να βρει απαντήσεις στο ψυχολογικό τέλμα όπου έχει περιπέσει. Την αγχώνει η παρουσία ενός πατέρα που η χρόνια ένταση στις σχέσεις τους έχει μεταβληθεί τα τελευταία δύο χρόνια σε αποστροφή, μετά την αποκάλυψη της εξωσυζυγικής του σχέσης.
Το σπίτι για τον Άρθουρ είναι, μαζί με το μοναδικό αντίτυπο μιας μελέτης του στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου όπου διδάσκει, στο τμήμα των Αφρικανικών Σπουδών συγκεκριμένα, ό,τι έχει δημιουργήσει με επιτυχία στη ζωή του. Η απώλεια του σπιτιού θα κλείσει την πόρτα σε μια σειρά διαψεύσεων που σφράγισαν παραπάνω από έξι δεκαετίες.
«Επανασχεδιάζεις τα παγκάκια σε κάποιο πάρκο και οι άστεγοι εξεγείρονται. Τους χτίζεις ένα καταφύγιο και μέσα σε ένα χρόνο το έχουν κάνει άντρο ναρκωτικών. Δεν μπορείς να προβλέψεις ποτέ τις συνέπειες της δουλειάς σου στον πραγματικό κόσμο».
Η παρουσία της εν τη απουσία της είναι καθηλωτική. Αυτός ο νέος συγγραφέας ευκρινώς έχει δημιουργήσει έναν τόσο ζωντανό χαρακτήρα, που ακυρώνει τον θάνατο.
Τα λόγια αυτά του Άρθουρ τα έχει χτίσει η διάψευση. Γιος ενός μέθυσου, άφραγκου οδοντίατρου και μια σκληρής και απαξιωτικής μητέρας, ο πτυχιούχος ακτιβιστής Άρθουρ επένδυσε στο όραμά του, που έφτανε ως τη μακρινή Ζιμπάμπουε. Ήταν τότε, όταν γνώρισε τη Φράνσιν, και μπροστά του ανοιγόταν η κατάκτηση του ονείρου, που όμως έφερε την καταστροφή οδηγώντας τον στην άρνηση κάθε ευγενούς σκοπού, που την παγίωνε πια ένας απόλυτος ορθολογισμός.
«Δεν υπάρχει αυτό που λέμε φεμινίστρια. Το ξέρεις; Ούτε σιωνιστής. Ούτε ακτιβιστής. Ούτε κομμουνιστής ή αναρχικός. Πώς σου φαίνεται αυτό; Βλέπεις υπάρχουν -ισμοί, φεμινισμός, σιωνισμός, αλλά δεν υπάρχουν -ιστές και -ίστριες. Οι άνθρωποι δεν είναι ιδέες, Μάγκι. Οι άνθρωποι είναι άνθρωποι. Είναι επιθυμίες, ορμές, πράξεις. Αυτό είναι οι άνθρωποι… δεν είσαι οι πεποιθήσεις σου. Οι θέσεις σου. Τα πιστεύω σου».
Λόγια που εξόργιζαν τη Μάγκι και την έκαναν να επαναστατεί, δυσανασχετώντας για την ιταμότητά του, καλύπτοντας αυτή τη χαοτική απόσταση με τον πατέρα της στο πρόσωπο της μητέρας της. Μια μάχη των αντιθέσεων, που επιφέρει την εσωτερική ομηρία για τη Μάγκι. Μια ομηρία που γνώρισε και ο Άρθουρ και πιάστηκε, για να μην γκρεμιστεί, στον γάμο με τη Φράνσιν, ξεκινώντας μια κοινή, εν απουσία του βέβαια, ζωή. Πλέον θα διάγει τις μέρες του βάσει ενός μινιμαλιστικού τρόπου ζωής, όπου η καταναλωτική επιλογή είναι μια γελοία και υπερεκτιμημένη ελευθερία. Στον αντίποδα η Μάγκι ανέπτυξε μια τρυφερή και γενναιόδωρη σχέση με άτομα που καλά καλά δεν ήξερε, αλλά της ήταν αδύνατον να διατηρεί καλές σχέσεις με ανθρώπους που υπήρχαν στη ζωή της.
Οι Αλτρουιστές είναι ένα παράξενο μυθιστόρημα, που σε ωθεί με εμβρίθεια να προβληματιστείς για πράγματα που θεωρούσες δεδομένα. Αλλά κυρίως να διερωτηθείς για την αλλαγή. Την αλλοίωση του χαρακτήρα μας εξαιτίας των συμβάντων. Τη διάβρωση των ονείρων μας εξαιτίας των συγκυριών. Την αποδοχή ιδεών που η κενότητά τους στον χρόνο ξεκουφαίνει και την πιο αδιάλλακτη φύση.
Το παιχνίδι της νίκης και της ήττας, που μας κατατρέχει όλους, στην οικογένεια Άλτερ έχει αποδοθεί με τα πιο αδρά χρώματα. Οι ταλαντώσεις του έχουν ισοπεδώσει τον συναισθηματικό τους κόσμο. Όμως κάθε επιστροφή κρύβει μέσα της τη στροφή, μια περιδίνηση που θα δημιουργήσει κάτι νέο στη ζωή τους. Την παραδοχή.
«Για χρόνια, για αρκετά χρόνια ένιωθα σαν να ζούσα με ξένους. Ανθρώπους που δεν τους γνώριζα ουσιαστικά. Και κρύφτηκα. Οπισθοχώρησα!»
Ο συγγραφέας επιδέξια, μέσα από εξωαφηγηματικές αναφορές, χειρίζεται το χάσμα που συνέχει την παρουσία με την απουσία ανατρέποντας τους κανόνες. Η απουσία της Φράνσιν προαναγγέλλεται στις πρώτες σελίδες. Η παρουσία της Φράνσιν καλύπτει και τις 450 σελίδες. Η Φράνσιν δρομολογεί όλες τις εξελίξεις στο βιβλίο. Η παρουσία της εν τη απουσία της είναι καθηλωτική. Αυτός ο νέος συγγραφέας ευκρινώς έχει δημιουργήσει έναν τόσο ζωντανό χαρακτήρα, που ακυρώνει τον θάνατο. Από γεφυροποιός ενδοοικογενειακών καταστάσεων, με τον θάνατό της η Φράνσιν, μέσω του κληροδοτήματος, σπάει την αλυσίδα της οικογένειας, που οι κρίκοι της βέβαια ποτέ δεν ήταν αρραγείς. Αλλά η απαράμιλλη προσωπικότητά της στις καρδιές όλων τους είναι αυτή που θα τους φέρει πάλι κοντά.
Οι Αλτρουιστές δεν είναι ένα εύκολο βιβλίο. Ο αναγνώστης θα πρέπει να κολυμπήσει σε μια νεόκοπη λογοτεχνική δεξαμενή, με τους όποιους κινδύνους ελλοχεύουν. Η αριστουργηματική, θα έλεγα, μετάφρασή του στα ελληνικά από τη Σοφία Τάπα αποδίδει με τη δέουσα σοβαρότητα ένα βιβλίο μάθησης μιας νέας γραφής και προβληματισμού για τις αδιόρατες ανθρώπινες στιγμές. Μιλά σε νέα βάση πέρα από τις συναισθηματικές εγκλωβίσεις, που θίξαμε 
παραπάνω, για την εξέλιξη του θεσμού της οικογένειας, για θέματα εκπαίδευσης (περιφερειακά πανεπιστήμια του Νότου των ΗΠΑ), θέματα κουλτούρας και άνισων ευκαιριών στις Πολιτείες, σεξουαλικού προσανατολισμού, διερεύνησης και επαναπροσέγγισης κυρίαρχων ιδεολογιών.
Εν κατακλείδι, ένα άρτιο βιβλίο δεν κατηγοριοποιείται εύκολα σε «χωροταξικά» επίπεδα, αλλά αποκαλύπτεται – και οι Αλτρουιστές αντικρίζουν την αλήθεια εκχερσώνοντας τα ριζώματα που έχει επιβάλει η τάξη. Αυτός ο πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας έχει μια ικανότητα να αρπάζει και να ταξινομεί εκ νέου ανθρώπινες διαθέσεις, αφού προηγουμένως τις έχει υποβάλει σε αλυσιδωτές εντάσεις που ξεπερνούν τα όρια.
Οι αλτρουιστές
Andrew Ridker
μετάφραση: Σοφία Τάπα
Κλειδάριθμος
456 σελ.
ISBN 978-960-645-035-8
Τιμή €15,50
