Alexandre Dumas: «Ο κόμης Μοντεχρίστος»
Οι δύο ογκωδέστατοι τόμοι, 1.073 σελίδες καθαρού κειμένου ο πρώτος και 960 σελίδες ο δεύτερος, 235 σελίδες σημειώσεων ο πρώτος και 100 σελίδες Παράρτημα και σημειώσεις ο δεύτερος, καταδεικνύουν περίτρανα το μέγεθος του πονήματος του μεγαλειώδους αυτού έργου του Αλέξανδρου Δουμά που γνώρισε τεράστια επιτυχία, πάμπολλες διασκευές και περισσότερες από σαράντα πέντε κινηματογραφικές μεταφορές.
Ο μεταφραστής Ωρίων Αρκομάνης, στον πολύ κατατοπιστικό Πρόλογό του, μας ενημερώνει για τη σχέση του με το κείμενο από τα χρόνια της πρώτης νιότης, για τις μεταφράσεις και μεταπλάσεις και για το πολύ σημαντικό, που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια καταστρατηγείται, την τήρηση των ονομάτων έτσι όπως τα πρωτοδιαβάσαμε. Οι γαλλομαθείς ξέρουν τον Αξεξάντρ Ντιμά, τον Ζαν Βαλζάν και τον Ζαβέρ, σίγουρα. Στο ακουστικό αίσθημα του Έλληνα όμως έχει εντυπωθεί ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Γιάννης Αγιάννης και ο Ιαβέρης, ενώ η όποια συμμόρφωση με το γαλλικό πρωτότυπο θα μας απομάκρυνε από τον συγγραφέα και τους ήρωες των παιδικών και νεανικών μας χρόνων. Έτσι, το παρόν έργο είναι του Αλέξανδρου Δουμά και ήρωάς του είναι ο «γνωστός» μας Κόμης Μοντεχρίστος.
Η πλοκή είναι μεγάλη, λαβυρινθώδης, πρόσωπα πολλά εμπλέκονται, αλλά κανένα όνομα δεν μπαίνει τυχαία σ’ αυτήν. Έτσι, παράλληλα με την κύρια ιστορία που αφορά τον Εντμόντ Νταντές, αναπτύσσονται και άλλες πολλές παράλληλες, που όσο και αν μακραίνουν από την αρχική άλλο τόσο φωτίζουν την εποχή και τους χαρακτήρες. Ο Ουμπέρτο Έκο είχε πει πως το έργο είναι τόσο μεγάλο επειδή ο Δουμάς πληρωνόταν με τις λέξεις. Όμως, είπε ο Έκο, όλες αυτές οι καθυστερήσεις δεν γίνονται χωρίς λόγο. Όλες κρατούν τον αναγνώστη σε αδημονία για την εξέλιξη.
Η υπόθεση του έργου, πολύ συνοπτικά, έχει ως εξής: Το 1815 ο Εντμόντ Νταντές, ο νεαρός υποπλοίαρχος στο εμπορικό πλοίο Φαραώ, επιστρέφει στη Μασσαλία για να παντρευτεί την Καταλανή αρραβωνιαστικιά του, Μερσέντες. Έρχεται ως αντικαταστάτης του πλοιάρχου Λεκλέρ, που πέθανε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Ο Λεκλέρ ήταν υποστηρικτής του εξόριστου Ναπολέοντα και είχε επιφορτίσει τον Εντμόντ να παραδώσει ένα πακέτο στον στρατηγό Μπερτράντ (εξόριστο με τον Ναπολέοντα στη νήσο Έλβα) και μια επιστολή από την Έλβα σε έναν άγνωστο άνδρα στο Παρίσι.
Ο φθονερός όμως Φερνάντο Μοντέγκο, ξάδελφος της Μερσέντες και αντίζηλος του Νταντές, κατόπιν υποδείξεως του Νταγκλάρ, που ήταν λογιστής στο πλοίο Φαραώ και φθονεί την ταχεία άνοδο του Νταντές σε καπετάνιο, στέλνει ένα ανώνυμο σημείωμα, στο οποίο κατηγορεί τον Νταντές ότι είναι υποστηρικτής του Βοναπάρτη. Ο Καντερούς, ένας δειλός και εγωιστής γείτονας του Νταντές, συμμετέχει εν αγνοία του στη συνωμοσία κι έτσι ο Νταντές συλλαμβάνεται. Ο Βιλφόρ, αναπληρωτής βασιλικός εισαγγελέας, που ανακρίνει τον Νταντές και θέλει να τον βοηθήσει, όταν ανακαλύπτει ότι η επιστολή από την Έλβα απευθύνεται στον πατέρα του, τον Νουαρτιέ, που ήταν βοναπαρτιστής, τη ρίχνει στο τζάκι για να μην καταστρέψει τις φιλοδοξίες και τη φήμη του ως πιστού οπαδού του Βασιλιά. Οπότε, για να μη μιλήσει ο Νταντές και αποκαλύψει οτιδήποτε, φυλακίζεται χωρίς δίκη σε ισόβια κάθειρξη, στο Σατώ ντ’ Ιφ. Έτσι, όλοι οι γύρω από τον Νταντές είναι άτομα που «αντί για μύτη και στόμα έχουν ράμφος αρπακτικού. Τι ωραία που τα περιγράφει όλα αυτά ο Καρτέσιος» (σελ. 291, τ. Α’).
Ύστερα από έξι χρόνια κάθειρξης και βασανισμών, κι ενώ βρίσκεται στα πρόθυρα της αυτοκτονίας, εμφανίζεται στο κελί του ο αβάς Φαρία, ένας Ιταλός παπάς, που είχε σκάψει μια σήραγγα διαφυγής, αλλά από λάθος υπολογισμούς κατέληξε στο κελί του Νταντές. Και ο «θεόσταλτος» Φαρία, επί οκτώ χρόνια, εκπαιδεύει τον Νταντές στη Γλώσσα, τον Πολιτισμό, τα Μαθηματικά, τη Χημεία, την Ιατρική. Επιπλέον, του αποκαλύπτει ότι στο νησάκι Μοντεχρίστο έχει κρύψει έναν μεγάλο θησαυρό. Όταν ο Φαρία πεθαίνει, ο Νταντές παίρνει τη θέση του στον νεκρικό σάκο, ο σάκος πετιέται στη θάλασσα, όπου «Τέλος, μ’ έναν τρομαχτικό παφλασμό καρφώθηκε σαν βέλος μέσα στο παγωμένο νερό» (σελ. 354). Κι έτσι, ο Νταντές βρίσκει την ελευθερία του και μετά τον θησαυρό. Πάνοπλος επιστρέφει για να πάρει εκδίκηση.
Το βιβλίο είναι ένας θησαυρός γνώσεων, που γίνεται φόντο για μια ωραία, δαιδαλώδη ιστορία, η οποία κάλλιστα θα μπορούσε να είναι σημερινή.
Έπειτα από πολλές μεταμορφώσεις και πολύπλοκα σχέδια, θα καταφέρει να τιμωρήσει τους κακούς. Όσο για την προσωπική ζωή του, είχε την πρόγευση μιας ευτυχίας, γνώρισε την αδικία και τον βασανισμό, την περιπέτεια, χαλυβδώθηκε σαν χαρακτήρας, έμαθε, τιμώρησε τους άθλιους και κατέληξε δικαιωμένος και σοφός, ήτοι διέτρεξε αντίστροφα την πορεία του συνεπωνύμου του Νταντέ-Δάντη εκκινώντας από τον Παράδεισο, έζησε στην Κόλαση και έφτασε στο Καθαρτήριο.
Κι εδώ ίσως θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τους πειρατές και το νησάκι Μοντεχρίστο, που είχε γνωρίσει στα ταξίδια του στη Μεσόγειο. Αν συνυπολογίσουμε την προσωπική ζωή του συγγραφέα, τον αριστοκράτη πατέρα του που αρνήθηκε να τον αναγνωρίσει κι έτσι πήρε το επώνυμο της μητέρας του, ίσως θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μερικές αναλογίες με την ετερωνυμία του ήρωά του.
Εκείνο που εντυπωσιάζει τον Έλληνα αναγνώστη ιδιαίτερα είναι η γνώση αλλά και η αγάπη του συγγραφέα για την Ελλάδα. Ένα από τα πολλά που θα εντοπίσει είναι και η Κυρά Βασιλική, σύζυγος του Αλή Πασά, της οποίας την κόρη Χάιδω, μετά τον θάνατό της, αγοράζει ο Νταντές από τους δουλεμπόρους, στους οποίους την είχε πουλήσει ο προδότης Φερνάντο, και την παίρνει υπό την προστασία του, σαν μια ανταμοιβή του έρωτα που είχε χάσει στην πρώτη νιότη του.
Όπως ο Φαρία στο κελί, έτσι ο Δουμάς στο βιβλίο μάς δίνει μαθήματα πολιτισμού, αριστοκρατίας και υποκρισίας, πολιτικής ίντριγκας, σκοπιμοτήτων και Ιστορίας. Κάνει αναφορές σε ονόματα από όλους τους πνευματικούς και καλλιτεχνικούς χώρους, αληθινά αλλά και μυθιστορηματικά πρόσωπα άλλων συγγραφέων. Πολλές είναι οι αναφορές του στον Λόρδο Βύρωνα και τους σημαδεμένους από τη μοίρα ήρωές του, Λάρα, Μάνφρεντ, Βέρνερ, την αγάπη του για την Ελλάδα, την όμορφη ερωμένη του που μιλάει ελληνικά.
Εντυπωσιάζει ο καίριος λόγος. Η λιτότητα της έκφρασης: «εδώ ασχολούνται οι χωροφύλακες, δικάζουν οι δικαστές και εκτελεί η λαιμητόμος…» (σελ. 814, τ. Α’). Αλλού η ρομαντική νότα: «η βάρκα ακούμπησε στη στεριά, χωρίς προσπάθεια, χωρίς τρακάρισμα, όπως τα χείλη ακουμπάνε άλλα χείλη» (σελ. 552).
Δεν ξεχνά τις μεγάλες, όμορφες και μοιραίες γυναίκες: Φρύνη, Κλεοπάτρα, Μεσσαλίνα. Δεν παραλείπει να γίνει ρεαλιστής όπου απαιτείται: «Όταν κάτι με ξεπερνάει, συνήθως παύω να ασχολούμαι μ’ αυτό κι αλλάζω θέμα» (σελ. 562). Δεν του διαφεύγουν τα καλλιτεχνικά γεγονότα της εποχής του, τα Σαλόν, όπου σύχναζαν οι επιφανείς, όπως της Τερέζας Γκουιτσιόλι με τον Μποντλέρ, τον Γκοτιέ και τον ίδιο που επίσης έμεινε εκεί το διάστημα 1839-1843. Δεν του διαφεύγουν τα πολιτιστικά, θεατρικά και μουσικά έργα, λογοτεχνικά βιβλία, οι ζωγράφοι και έργα της εποχής του και της παλαιότερης. Το βιβλίο είναι ένας θησαυρός γνώσεων, που γίνεται 
φόντο για μια ωραία, δαιδαλώδη ιστορία, η οποία κάλλιστα θα μπορούσε να είναι σημερινή.
Συγχαρητήρια στη Ζωή Μπέλλα για τη συμβολή της στην έκδοση, στον μεταφραστή Ωρίωνα Αρκομάνη για το τιτάνιο και υπέροχο αυτό έργο και τον υπομνηματισμό του και, φυσικά, στις Εκδόσεις Gutenberg για το τέλειο αποτέλεσμα.
Ο κόμης Μοντεχρίστος (A’ τόμος)
Alexandre Dumas
μετάφραση: Ωρίων Αρκομάνης
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
1.121 σελ.
ISBN 978-960-01-2081-3
Τιμή €25,00
Ο κόμης Μοντεχρίστος (Β’ τόμος)
Alexandre Dumas
μετάφραση: Ωρίων Αρκομάνης
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
1.062 σελ.
ISBN 978-960-01-2082-0
Τιμή €25,00
