Richard Flanagan: «Σε πρώτο πρόσωπο»

Ο Ρίτσαρντ Φλάναγκαν (Λόνγκφορντ Τασμανίας, 1961), από τους σημαντικότερους σύγχρονους μυθιστοριογράφους της Αυστραλίας, τιμήθηκε το 2014 με το βραβείο Man Booker για το Μονοπάτι για τα βάθη του Βορρά (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, Εκδόσεις Ψυχογιός 2015), την ιστορία ενός γιατρού που έζησε σε ιαπωνικό στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου το 1943. Το μυθιστόρημά του Σε πρώτο πρόσωπο –χρόνος δράσης το 1992–, έχει ως αφηγητή τον Κιφ Κέλμαν, έναν φτωχό συγγραφέα, ο οποίος φιλοδοξεί να γίνει πλούσιος και διάσημος, όταν γράψει ένα μυθιστόρημα που θα σαρώσει στις πωλήσεις. Προς το παρόν βιοπορίζεται κάνοντας δουλειές του ποδαριού. Ξαφνικά, δέχεται μιαν απρόσμενη πρόταση, να γράψει ως αόρατος συγγραφέας ή συγγραφέας-φάντασμα, ή νέγρος, την αυτοβιογραφία ενός απατεώνα, του Ζίγκφριντ Χάιντι, ο οποίος είναι στο στόχαστρο των Αρχών. Η αμοιβή του θα είναι μεγάλη. Από το βιβλίο ο Κέλμαν προσδοκά να αναπνεύσει οικονομικά, αφού βρίσκεται στα έσχατα όρια της ένδειας, εργάζεται σκληρά σε οικοδομές ή κάνει τον δημοτικό φύλακα, μάλιστα κυκλοφορεί με κάτι παλιά ξεχαρβαλωμένα παπούτσια της Adidas.

Γεμάτος ενθουσιασμό, αρχικά, πιστεύει πως η τύχη τού χαμογελάει και κάνει όνειρα για το μέλλον. Μόνο που ο Ζίγκφριντ δεν είναι συνεργάσιμος, δεν αποκαλύπτει ούτε τα καλά ούτε τα άσχημα της περιπετειώδους ζωής του. Φαίνεται απρόθυμος να μιλήσει για τον εαυτό του, για τη ζωή και τη δράση του, αλλά και για τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάστηκε επαγγελματικά, κάνοντας απάτες σε βάρος άλλων, εκείνους που τον απειλούν, όπως λέει, επειδή τους εκμεταλλεύτηκε για να πλουτίσει. Για ποιο λόγο; Φοβάται; Αυτή η στάση δημιουργεί μέγα πρόβλημα και ο συγγραφέας μας βλέπει τα όνειρά του να καταρρέουν, καθώς το βιβλίο είναι αδύνατον να γραφτεί. Και τότε παίρνει την κατάσταση στα χέρια του: θα επιχειρήσει να αυτοσχεδιάσει, να επινοήσει, κι ο απατεώνας θα γίνει ο ήρωάς του.

Στην ιστορία πρωταγωνιστούν δύο πρόσωπα, ο Κέλμαν και ο Ζίγκφριντ, ενώ γύρω τους κινούνται άλλα δύο, ο εκδότης Τζιν Πέιλι και ο φίλος του Κέλμαν, ο Ρέι, ο άνθρωπος που έχει μεσολαβήσει για να πάρει τη δουλειά. Πέμπτο πρόσωπο είναι η σύζυγος του Κέλμαν, η Σούζι. Τελικά, το βιβλίο που ξεκίνησε ως αυτοβιογραφία του Ζίγκφριντ μετεξελίσσεται σε κάτι άλλο και διαφορετικό, σε κανονικό βιβλίο του Κέλμαν, που τρόπον τινά είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.

Ωστόσο, μετά την αρχική αμηχανία, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως έχει μπροστά του το κείμενο ενός σπουδαίου μυθιστοριογράφου.

Με δεδομένο ότι για να γράψει το βιβλίο της ζωής του απατεώνα ο επίδοξος συγγραφέας Κέλμαν πρέπει να ξεχωρίσει τα πραγματικά γεγονότα από τα επινοημένα, ο πραγματικός συγγραφέας Ρίτσαρντ Φλάναγκαν προβληματίζεται πάνω σε ποικίλα πράγματα. Λόγου χάριν, βάζει τον ήρωά του να αναρωτιέται «πόσο δύσκολο είναι να ξέρεις αν υπάρχει αλήθεια έστω και σε μιαν ανάμνηση. Πόσο η ειλικρίνεια βοηθάει το αναγκαίο ψέμα και πώς το ψέμα μάς επιτρέπει να ζήσουμε».

Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι, ενώ το μυθιστόρημα είναι μια συνεχής αντιπαράθεση μεταξύ του Κέλμαν και του απατεώνα Ζίγκφριντ σχετικά με την αυτοβιογραφία, στην πορεία συμβαίνουν γεγονότα που παραπέμπουν σε αστυνομικό μυθιστόρημα. Για παράδειγμα, ο Κέλμαν νομίζει πως γίνονται εκτελέσεις-δολοφονίες που συνδέονται με τις δραστηριότητες του Ζίγκφριντ, ο οποίος μάλιστα φοβάται πως θα τον σκοτώσουν. Διότι, συν τοις άλλοις, ο απατεώνας ισχυρίζεται πως είχε δουλέψει για τη CIA και τη ΝΑSΑ (υποτίθεται πως εργαζόταν σε ένα μυστικό σχέδιο εκτόξευσης πυραύλων), στη Δυτική Γερμανία, στο Λάος, στη Χιλή.

Η γραφή του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν είναι κάπως δύσκολη, όχι στην κατανόηση των τεκταινομένων, αλλά στην ανάγνωση, δεδομένου ότι από τους διαλόγους λείπουν οι παύλες ή τα εισαγωγικά, οπότε πρέπει κανείς να καταβάλλει προσπάθεια για να ξεκαθαρίσει ποιος μιλάει. Ωστόσο, μετά την αρχική αμηχανία, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως έχει μπροστά του το κείμενο ενός σπουδαίου μυθιστοριογράφου.

R Flanagan Το Σε πρώτο πρόσωπο είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, γραμμένο με δεξιοτεχνία από έναν μάστορα της αφήγησης. Ο Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, κάτοικος Τασμανίας, νησιού στα νότια της Αυστραλίας, μιλάει για την Αυστραλία –μας πληροφορεί μεταξύ άλλων πως τη δεκαετία του 1970 υπήρξε μια «αναγέννηση» της αυστραλιανής λογοτεχνίας–, μιλάει για τη Μελβούρνη, αλλά και για σημαντικά παγκόσμια ιστορικά γεγονότα, όπως την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Και είναι αξιοσημείωτο πως η αφήγησή του γίνεται με ειρωνικό τρόπο και ενίοτε οι σκέψεις του χαρακτηρίζονται από ένα ιδιότυπο μαύρο χιούμορ.