Tahar Ben Jelloun: «Γάμος για ευχαρίστηση»
Γάμος για ευχαρίστηση; Μα γιατί άλλο γίνεται ένας γάμος, θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος. Μα, είναι ο γάμος ευχαρίστηση; Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος άλλος. Κάποιος που διακρίνει μόνο το καθήκον σε αυτόν. Ο Ταχάρ Μπεν Ζελλούν, ένας από τους σημαντικότερους γαλλόφωνους συγγραφείς της εποχής μας, μας παρουσιάζει μια άλλη διάσταση του γάμου, όχι σε φιλοσοφικό επίπεδο αλλά σύμφωνα με νόμους και συνήθειες μιας άλλης χώρας, ενός άλλου πολιτισμού.
Στο καινούργιο του βιβλίο, Γάμος για ευχαρίστηση, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Gema, παρουσιάζει σε μια αφήγηση σαν δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ το χρώμα, τα έθιμα και τη ζωή ενός άλλου τόπου, μέσα από τη ζωή του Αμίρ και της οικογένειάς του.
Ο Αμίρ είναι από τη Φεζ, όπως και ο συγγραφέας, μια μαροκινή πόλη όπου οι κάτοικοι νιώθουν ανώτεροι από τους υπόλοιπους κατοίκους της αφρικανικής ηπείρου, μια και είναι λευκοί. Ο συγγραφέας αποτυπώνει δεξιοτεχνικά, μέσα από μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία, τον ρατσισμό που αφορά το χρώμα του δέρματος.
Δεν είναι όμως μόνο ένα βιβλίο για τον ρατσισμό, θα μπορούσε να είναι και ένα βιβλίο για τον φεμινισμό, για τις σχέσεις των δύο φύλων, για την αναπηρία, για την αγάπη. Ο Αμίρ είναι ένας οικογενειάρχης έμπορος, ο οποίος για τις ανάγκες της δουλειάς του λείπει πολύ καιρό από το σπίτι του, παραμένοντας για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα νοτιότερα στην Αφρική. Εκεί θα ερωτευτεί τρελά μια μαύρη γυναίκα, τη Ναμπού, με την οποία θα συνάψει γάμο για ευχαρίστηση. Δηλαδή έναν γάμο με προκαθορισμένη ημερομηνία λήξης, όσο διαρκεί το ταξίδι του. Έναν γάμο που θα επαναλαμβάνει κάθε φορά που θα πηγαίνει στην πατρίδα της Ναμπού για δουλειές. Τέτοιου είδους γάμοι ευλογούνται από τη θρησκεία του Αμίρ και έχουν νομική ισχύ για όσο διαρκούν, ενώ συνηθίζεται να λέγονται «γάμοι για ευχαρίστηση», αφού συνάπτονται με αποκλειστικό σκοπό την ευχαρίστηση και όχι τη δημιουργία οικογένειας, αν και σε περίπτωση που προκύψουν παιδιά από τον δεσμό, είναι νόμιμα. Οι γάμοι αυτοί δεν γίνονται γνωστοί στην οικογένεια που αφήνει ο άντρας πίσω του, αφού έχουν ήδη λήξει όταν επιστρέφει.
Έπειτα από ένα ταξίδι του, όμως, όπου ο Αμίρ έχει πάρει μαζί του και τον διανοητικά καθυστερημένο γιο του, Καρίμ, διαπιστώνει ότι δεν μπορεί να αφήσει τη Ναμπού, ότι θέλει να γυρίσει πίσω μαζί της. Και η Ναμπού, παρότι γνωρίζει ότι η ζωή δεν θα είναι εύκολη για αυτήν με την πρώτη σύζυγο, αποφασίζει να τον ακολουθήσει.
Το ταξίδι προς τη Φεζ αποκτάει ονειρική διάσταση, ενώ όσο πλησιάζουν στην πατρίδα και την πρώτη σύζυγο τα σύννεφα πυκνώνουν. Η λευκή γυναίκα θα αντιμετωπίσει ως παρία, βρόμικη και σκλάβα τη μαύρη γυναίκα, παρότι η μαύρη γυναίκα «είχε την τύχη να πάει σχολείο και να μάθει άλλες γλώσσες από εκείνη που μιλούν στη χώρα της», ενώ αντίθετα η λευκή γυναίκα, που έχει μεγαλώσει ως προνομιούχα, «όπως όλες οι γυναίκες της γενιάς της, δεν πήγε σχολείο».
Δεν είναι ανάγκη να είσαι κακός για να κάνεις τους γύρω σου δυστυχισμένους.
«Ο Αμίρ ήταν καλοζωιστής. Έδινε προτεραιότητα στην ευχαρίστηση, στο καλό φαγητό… Ήταν ευτυχισμένος και ήξερε ότι δεν μπορούσε να αλλάξει τον χαρακτήρα του και τις παλιές του συνήθειες». Δεν είναι ανάγκη να είσαι κακός για να κάνεις τους γύρω σου δυστυχισμένους. Ο Αμίρ σεβόταν και αγαπούσε με τον τρόπο του τη λευκή γυναίκα του, αγαπούσε τα παιδιά του, αλλά όσον αφορά τη Ναμπού «δεν πίστευε ότι μια γυναίκα μπορούσε να του δώσει τόση ευχαρίστηση. Ανακάλυψε ό,τι ήταν σε θέση να κάνει αυτό το κορμί που τυλιγόταν γύρω του με ευλυγισία και χάρη. Βάλθηκε να απαγγέλλει στίχους άγνωστων ποιητών, ίσως ήταν δικοί του, παραληρούσε, του έτρεχαν σάλια, φιλούσε τα πόδια της, έγλειφε τα δάχτυλα ένα ένα, έβαζε το πρόσωπό του ανάμεσα στους μηρούς της και…» Κάποιες στιγμές το κείμενο γίνεται ιδιαίτερα αισθησιακό. Και ο Αμίρ μοιραία έκανε τη σύγκριση. «Όταν έφερνε στη μνήμη του τις προσωπικές στιγμές που πέρασε με τη λευκή σύζυγο, του ερχόταν να γελάσει και να κλάψει ταυτόχρονα».
Ο συγγραφέας δεν παίρνει το μέρος καμίας από τις δύο γυναίκες, νιώθει τον πόνο και την αδικία που υφίσταται η μαύρη γυναίκα, νιώθει την πικρία και την ανάγκη για εκδίκηση της λευκής γυναίκας που χάνει τον σύζυγό της, στην οικογένεια του οποίου έχει αφιερώσει τη ζωή της. Και τα παιδιά της πρώτης γυναίκας θα νιώσουν την απόρριψη για τη μητέρα τους, ρίχνοντας το φταίξιμο στη μαύρη φυλή, που με τα μάγια της κερδίζει τους λευκούς άντρες. «Αν κάποια μέρα θα πρέπει να παντρευτώ, θα παντρευτώ έναν χριστιανό, έναν ξένο που θα έχει έρθει από μια χώρα όπου απαγορεύεται η πολυγαμία, όπου οι Μαύροι δεν ανακατεύονται με τους Λευκούς», θα πει η κόρη. Παρότι ο συγγραφέας αναφέρεται σε μια άλλη χώρα, σε μια άλλη εποχή, φαίνεται ότι ο ρατσισμός χρησιμοποιεί πάντα τα ίδια επιχειρήματα. «…βρίσκεται υπό την ολέθρια επιρροή μιας φυλής, θα δείτε μια μέρα θα έρθουν όλοι εδώ και θα εισβάλουν στα σπίτια μας, θα μας πάρουν τις περιουσίες και θα μας πετάξουν έξω!»
Και η διήγηση δεν περιορίζεται στο πώς διαμορφώνεται η ζωή με τις δύο γυναίκες, αλλά προχωράει στα παιδιά που γεννιούνται, δύο δίδυμα, το ένα λευκό και το άλλο μαύρο, και στα παιδιά αυτών. Δύο δίδυμοι που θα ζήσουν μια εντελώς διαφορετική ζωή την οποία θα υπαγορεύσει το χρώμα τους, ένα μαύρο εγγόνι, που παρότι έχει γεννηθεί σε ευκατάστατη οικογένεια θα ζήσει όπως του υπαγορεύει το χρώμα του.
Η οικογένεια θα μετακομίσει στην Ταγγέρη, μια πόλη που «Έμοιαζε σαν ανέκαθεν κατάσκοποι και κακοποιοί κάθε είδους να συναντιόνταν εκεί για να παίξουν τους κατασκόπους και τους κακοποιούς». Εκεί που ο αδελφός του Αμίρ κάνει λαθρεμπόριο ανάμεσα στο Γιβραλτάρ και την Ταγγέρη…
Ο συγγραφέας παρουσιάζει στον αναγνώστη την ιστορία του με τη μορφή μιας ξεχωριστής διήγησης ενός απαράμιλλου αφηγητή, που όταν έφτανε στην πόλη όλοι έσπευδαν να τον ακούσουν. Έτσι μπορούν να δικαιολογηθούν και τα ονειρικά επεισόδια που διατρέχουν τη διήγηση. Μια ιστορία που, όπως ο ίδιος ο αφηγητής λέει, είναι: «Μια ιστορία ενός έρωτα τρελού και αδύνατου, μια απίστευτη ιστορία που περιέχει μίσος και περιφρόνηση, κακία και σκληρότητα. Είναι φυσικό. Έτσι είναι ο άνθρωπος. Ήθελα να το γνωρίζετε, για να μη νιώσετε καμία έκπληξη».
Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον άνθρωπο όπως είναι και ο αναγνώστης ας μη νιώσει καμία έκπληξη.
Γάμος για ευχαρίστηση
Ταχάρ Μπεν Ζελλούν
μετάφραση: Ελένη Μιχαλογιάννη
Εκδόσεις Gema
264 σελ.
ISBN 978-960-6893-47-6
Τιμή €12,00