Karin Brynard: «Ματωμένη έρημος»

«Έκαστος τόπος έχει την πληγήν του», έλεγε ο μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης μεμφόμενος τους λαούς της Ευρώπης και δη τους Έλληνες. Σίγουρα όμως ο Εμμανουήλ Ροΐδης δεν θα μπορούσε να προβλέψει τις πληγές κρατών όπως της Νότιας Αφρικής, όπου η… «μετανάστευση» από την Ευρώπη πλησίασε επίπεδα που ποτέ δεν εμφανίστηκαν σε άλλες αφρικανικές κοινότητες. Κι αν ο όρος «Ουράνιο Τόξο» (όρος που επινοήθηκε από τον αρχιεπίσκοπο Ντέσμοντ Τούτου) χρησιμοποιήθηκε από τον τέως πρόεδρο Νέλσον Μαντέλα ως μεταφορά για την περιγραφή της πολυπολιτισμικής απάντησης στον ρατσισμό της ιδεολογίας του απαρτχάιντ, το βέβαιο είναι πως οι εθνικιστικές συγκρούσεις φωλιάζουν ακόμη στις καρδιές των ανθρώπων της επαρχίας, όπως αυτής στις παρυφές της ερήμου Καλαχάρι όπου μας μεταφέρει το μυθιστόρημα της Karin Brynard Ματωμένη έρημος, που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου.

Ένα μυθιστόρημα αστυνομικής λογοτεχνίας προερχόμενο από την Αφρική σίγουρα ξενίζει την ελληνική εκδοτική αγορά, όταν κυρίως τρέφεται από τη βορειοευρωπαϊκή σκανδιναβική λογοτεχνία, τις άλλοτε παραδοσιακές χώρες (ΗΠΑ, Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία) ή ακόμα και την Κορέα, που αρχίζει να κυριαρχεί στον χώρο αυτό. Δημιουργεί όμως και το αίσθημα της περιέργειας, και αυτό ασφαλώς εξάπτει το ενδιαφέρον. Διαβάζοντας το βιογραφικό της συγγραφέως Karin Brynard, καταλαβαίνει κανείς πως το μυθιστόρημα που κρατά στα χέρια του θα έχει σίγουρα την τεκμηρίωση της όποιας έρευνας, καθότι η ίδια έχει προϋπηρεσία αρκετών ωρών καλύπτοντας ως δημοσιογράφος τις συγκρούσεις και τις αναταραχές στο Γιοχάνεσμπουργκ κατά τη διάρκεια του απαρτχάιντ. Δύο βήματα εκκίνησης λοιπόν, πρωτοτυπία/άνοιγμα σε έναν διαφορετικό κόσμο αστυνομικής λογοτεχνίας και επισταμένη έρευνα της συγγραφέως λόγω της φύσης της δουλειάς της. Δύο κατεξοχήν σημεία που συνιστούν ένα καλό βιβλίο.

«Μια μεγάλη τσίγκινη δεξαμενή βρισκόταν μπροστά από το σπίτι, ένας ανεμόμυλος δίπλα με την αντλία του να αγκομαχά, να τσιρίζει καθώς έβγαζε νερό, οι αμβλείες του λεπίδες ένα μεταλλικό γκρίζο με φόντο τον ουρανό. Έπεφτε το σούρουπο. Ο ήλιος που έδυε έβαζε φωτιά στη λεπτή σκόνη που αιωρούνταν πάνω από την αυλή».

Αυγή του 21ου αιώνα, λοιπόν, σε μια κοινότητα της ερήμου Καλαχάρι, που συγκλονίζεται από ένα στυγερό έγκλημα. Η Φρέντι, μια καλλιτέχνις, ιδιοκτήτρια φάρμας στην κοινότητα, δολοφονείται με τον πιο αποτρόπαιο τρόπο μαζί με την ανήλικη «θετή» της κόρη. Η δολοφονία αυτή έρχεται να προστεθεί σε δεκάδες συμβάντα των τελευταίων μηνών, προκαλώντας έναν επιπρόσθετο πονοκέφαλο στον έμπειρο επιθεωρητή Μάρκους Μπίσλααρ, άρτι αφιχθέντα από το Γιοχάνεσμπουργκ. Παράλληλα ο ερχομός της αδερφής της Φρέντι, Σάρας, για την ταφή αλλά και την εύρεση των δολοφόνων σηματοδοτεί εξελίξεις αποκαλύπτοντας μια πλειάδα καλά κρυμμένων μυστικών.

Ποιος ο ρόλος της αμφιλεγόμενης προσωπικότητας της έμπιστης φίλης της Φρέντι, Φίλγιουν, που κατέχει τα σκήπτρα των επιχειρήσεων της περιοχής; Γιατί ο διευθυντής της φάρμας της Φρέντι, Βουσμάνος, με καταγωγή από γενιά φυλάρχου της περιοχής, συμπεριφέρεται με τον πλέον ανορθόδοξο τρόπο; Οι φρικιαστικοί πίνακες της εκλιπούσης πώς αποκαλύπτουν μέρος της αλήθειας και πώς τελικά οδηγούν στον δολοφόνο; Ποιος ο ρόλος των γειτόνων της; Το ιστορικό αρχείο της περιοχής τι αποκαλύπτει για τους γηγενείς πληθυσμούς και τι γνωρίζουν επ’ αυτού οι Μπόερς; Ακόμη, τα φυλετικά μίση τι διαστάσεις μπορεί να πάρουν; Και επιπρόσθετα, το εθνικιστικό μένος των Λευκών ενάντια στους σφετεριστές της γης τους, η ακατάσχετη φιλαυτία και η δύναμη των ανθρώπων του χρήματος κατά πόσο μπορούν να συνεργήσουν σε τέτοιου είδους φρικτά εγκλήματα; Μέσα σε αυτόν τον δαίδαλο κομβικών ερωτημάτων, που ανοίγεται σταδιακά στον αναγνώστη, πώς μπορεί να αντεπεξέλθει μια μικρή ομάδα αστυνομικών που τη διευθύνει ένας άνθρωπος με ένα στρεβλό παρελθόν, με ενίοτε βίαιη συμπεριφορά προς τους συναδέλφους του και μη μπορώντας να διαχειριστεί ούτε τον ίδιο του τον εαυτό, περνώντας συχνά κρίσεις πανικού;

Το πρώτο μυθιστόρημα της Karin Brynard κατ’ αρχάς μας παρέχει μια πρώτη γνωριμία με μια ξένη γωνιά της γης, των φυλών και της ιστορίας της. Είναι ένα βιβλίο όπου το σκηνικό αίματος που ξεπηδά ενέχει στιγμές μιας απαρχαιωμένης, τρόπον τινά, αξιοπρέπειας, που όμως δε διστάζει να φτάσει στα άκρα για το προσωπικό συμφέρον. Παρακολουθούμε ευνουχισμένους ανθρώπους, υποχείρια του χρήματος αλλά και της ιδεολογίας. Ξεπουλημένες συνειδήσεις, όπου ο φυλετικός εθνικισμός συναινεί σε ακραίες συμπεριφορές, απέχοντας παρασάγγας από τη ρήση του Ξενοφώντα: «Να θεωρείς την πατρίδα σπίτι σου και τους συμπολίτες συντρόφους» («Νόμιζε την πατρίδα οίκον, τους δε πολίτας εταίρους»).

Το βιβλίο μάς αποκαλύπτει έναν διαβολικό κόσμο, όπου το μυστήριο, οι παλιές δοξασίες και τελετουργίες της περιοχής (μαγεία, ξόρκια και κάθε είδους τελετές) ωχριούν μπροστά στο ανθρώπινο μένος.

Επίσης, το μυθιστόρημα μας παρέχει πληροφορίες για την εξαθλίωση της περιοχής. Ορφανά παιδιά να γίνονται θύματα κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης με τον πιο δόλιο τρόπο. Ένα γενικευμένο κλίμα εγκληματικότητας, που κυκλώνει τους ανθρώπους από τα πρώτα παιδικά τους χρόνια. «Δεν μπορώ να κοιμηθώ τα βράδια όταν ένα κοριτσάκι δολοφονείται με αυτόν τον τρόπο και οι δολοφόνοι της κυκλοφορούν ελεύθεροι. Επειδή άνθρωποι σαν κι εμάς την απογοητεύσαμε. Συνηθισμένοι άνθρωποι σαν κι εμάς είναι που στέκονται σε αυτό το κοριτσάκι και στους εγκληματίες αυτής της χώρας».

Θα σταθώ και σε ένα σημείο που ξεχωρίζω στο βιβλίο κι αφορά τη σχέση της Φρέντι με την αδερφή της. Η Σάρα Σβαρτς με έντεχνο τρόπο ανακαλύπτει ουσιαστικά τη χαμένη της αδερφή. Είναι εξαιρετικό το ξεδίπλωμα της συγγραφέως, που χτίζει βήμα βήμα μια αποκομμένη σχέση, που μπορεί ο θάνατος να της έδωσε άλλη τροπή αλλά δεν απέκοψε το αληθινή της ντύμα. «Μια ξαφνική, ακαταμάχητη παρόρμηση να σπάσει τη σιωπή των τελευταίων δύο χρόνων. Την έπιασε απροετοίμαστη, την κατέκλυσε. Πρέπει να φώναξε δυνατά, είπε το όνομα της Φρέντι. Αν οι άλλοι την άκουσαν δεν ήξερε. Γιατί ήταν μόνη της με τη Φρέντι εκεί. Όπως παλιά. Ήθελε να την ευχαριστήσει. Που τη βοήθησε να καταλάβει. Από τότε που ήταν παιδί. Όλες τις φορές που καθόταν κι έκλαιγε τη νύχτα μπροστά από την κλειστή πόρτα του δωματίου της μαμάς. Ή έσπαγε το κεφάλι της πάνω στον τοίχο της ανυπομονησίας του μπαμπά. Η Φρέντι της εξηγούσε, την ηρεμούσε ζωγραφίζοντάς της σχέδια…»

Η Ματωμένη έρημος είναι ένα μυθιστόρημα που, πέρα από τα ιστορικά στοιχεία που παρέχει, τις στυγερές δολοφονίες, τις σκηνές splatter, τις ανατροπές και την αγωνία, μας φέρνει αντιμέτωπους και με ένα υψίστης σημασίας ζήτημα: την αξία του νερού, ως απόρροια της αποκοπής του ανθρώπου από τη φύση. Το άνυδρο της περιοχής δρομολογεί εξελίξεις που ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να συλλάβει. Ο χαρακτήρας του Ντε Κοκ σηματοδοτεί στο κείμενο κάτι που χάνεται, αυτό που η ξέφρενη εποχή μας παραδίδει βορά στην ανάπτυξη και εξέλιξη. «…θα μπορούσε να είχε εξαφανιστεί – να χαθεί από το βελντ και τα πουλιά. Παίρνοντας τις ιστορίες του μαζί του, τις ιστορίες του αυγερινού και της ύαινας και των σοφών γέρικων δέντρων του βελντ».

Η στρωτή γραφή της Karin Brynard και η άρτια μετάφραση του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου, μαζί με το εναλλακτικό του χώρου δράσης του μυθιστορήματος, αποτελούν μια εγγυημένη αναγνωστική επιλογή. Αν θα στεκόμουν αρνητικά κάπου, θα ήταν στη διάρθρωση της λύσης του μυστηρίου, που η συγγραφέας δεν τη διαχειρίζεται ορθολογικά. Ο αναγνώστης πολύ πριν από το τέλος έχει αντιληφθεί προς τα πού θα στραφεί για την εύρεση των δολοφόνων, έχοντας ήδη K Brynard αποκλείσει μια σημαντική ομάδα υπόπτων. Αυτό και μόνο αποτελεί μια σημαντική παράμετρο για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, η συγγραφέας καταφέρνει όμως επιδέξια στην τελική στροφή να δημιουργήσει ένα ανατρεπτικό φινάλε. Το βιβλίο μάς αποκαλύπτει έναν διαβολικό κόσμο, όπου το μυστήριο, οι παλιές δοξασίες και τελετουργίες της περιοχής (μαγεία, ξόρκια και κάθε είδους τελετές) ωχριούν μπροστά στο ανθρώπινο μένος. «Ήταν βίαιοι καιροί, με βίαια μέτρα. Ο κόσμος είχε διαφορετική ηθική τότε. Γι’ αυτό λέω ότι αυτή η γη είναι βουτηγμένη στο αίμα. Έχουμε όλοι τα χέρια μας βαμμένα με αίμα».