Michel Houellebecq: «Σεροτονίνη»

Ο έξω κόσμος ήταν σκληρός, ανελέητος για τους αδύναμους, δεν τηρούσε ποτέ τις υποσχέσεις του και η αγάπη ήταν το μόνο πράγμα που μπορούσε, ίσως, κανείς να πιστεύει ακόμα.

Η Σεροτονίνη του Μισέλ Ουελμπέκ είναι μία πολυεπίπεδη αφήγηση με έντονη σάτιρα, ειρωνεία, χιούμορ, κυνισμό, σεξ και υπαρξιακές αναζητήσεις. Εννοείται ότι κανείς δεν περίμενε κάτι άλλο από τον γνωστό σε εκατομμύρια αναγνώστες ανατρεπτικό Γάλλο συγγραφέα. Το νέο στοιχείο που προσθέτει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του είναι ο απρόσμενος ρομαντισμός, που καταλήγει στην αναγωγή της αγάπης και της πίστης στον Θεό (με ένα μικρό ερωτηματικό) ως μόνων στοιχείων που μπορούν να προσδώσουν νόημα σε κάποιο μέρος της γεμάτης ματαιότητα και άχρηστο καταναλωτισμό σύγχρονης ζωής. Ο Ουελμπέκ, χαρισματικός μαέστρος της γραφής, μέσα από τη μικρή εικόνα της ζωής των ηρώων του (πρόκειται ουσιαστικά για αντιήρωες) επιδιώκει να διευρύνει το εμβαδόν αντιστοιχίας ή ταύτισης με τη μεγάλη εικόνα της χώρας του, της Ευρώπης, του κόσμου.

Ο αντιήρωάς του, για να γίνω σαφέστερη, με το φαιδρό –όπως θεωρούσε– όνομα Φλοριάν-Κλωντ Λαμπρούστ, μηχανικός γεωργίας, περιστασιακός συνεργάτης του αρμόδιου Υπουργείου της Γαλλίας, ζει μια άνετη αστική ζωή στο Παρίσι. Είναι γόνος μιας άψογης οικογένειας, με γονείς που αγαπιούνται μέχρι του σημείου διπλής αυτοκτονίας τους, όταν ο πατέρας του διαγνώστηκε με ανίατη ασθένεια. Η ιδιαίτερη αυτή σχέση του ζεύγους η τόσο επικεντρωμένη στους δύο έχει αφήσει απ’ έξω τον Φλοριάν, που αναζητά την αγάπη μέσα και μόνο από τις ερωτικές επαφές. Καταθλιπτικός και βαριεστημένος ήδη από τη σχέση με τη νεαρή Γιαπωνέζα σύντροφό του, και τις όχι λίγες περιστασιακές με νεαρές γυναίκες, παίρνει αφορμή από την αποκάλυψη των σεξουαλικών επαφών της με άλλους άντρες, επινοεί και πραγματοποιεί την εξαφάνισή του. Εγκαθίσταται, έπειτα από πολλή έρευνα, στο μοναδικό διαθέσιμο δωμάτιο καπνιστών κάποιου ξενοδοχείου. Σταδιακά βυθίζεται στην άβυσσο της μόνιμης μελαγχολίας. Καταφεύγει στο Captorix (φαρμακευτική ουσία σεροτονίνης), το μικρό ευφορικό χαπάκι με την εγκοπή στη μέση, που του έχει συνταγογραφήσει ένας γιατρός. Οχυρώνεται πίσω από τη λυτρωτική παθητικότητα του φαρμάκου, που κατευνάζει τη θλίψη αλλά αδρανοποιεί κάθε διάθεση για ζωή. «Πεθαίνετε από λύπη», είναι η διάγνωση του γιατρού.

Ο Φλοριάν αποφασίζει να εγκαταλείψει τη δουλειά του, να ζήσει λιτά με το χρηματικό απόθεμα που διαθέτει, με προφανή στόχο να υπονομεύσει κάθε πτυχή του αστικού κατεστημένου. Θεωρεί τη σύγχρονη ζωή ως περιπέτεια ματαιότητας και υπερκορεσμού, σαρκάζει κάθε υπόνοια ελπίδας σε κάθε τομέα του ιδιωτικού και δημόσιου βίου, ενώ συγχρόνως η ανάγκη του για μεγαλύτερη ποσότητα σεροτονίνης αυξάνεται. Ο 46χρονος Φλοριάν δεν τρομάζει από τη σταδιακά επερχόμενη προσωπική του καταστροφή, αντιθέτως οδηγείται παθητικά σ’ αυτή, χωρίς να αντιδρά.

Κανείς πια δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος στη Δύση, σκεφτόταν, ποτέ πια, πρέπει σήμερα να θεωρούμε την ευτυχία αρχαίο όνειρο, απλώς πια δεν υπάρχουν οι ιστορικές συνθήκες για την εμφάνισή της.

Τα δωμάτια καπνιστών εκλείπουν. Ο Φλοριάν, πλήρως απογοητευμένος από το αστικό πνεύμα που εξαντλείται σε ψεύδη ελεύθερης δήθεν βούλησης και φαινομενικής επάρκειας για όλη την κοινωνική διαστρωμάτωση, εγκαταλείπει το Παρίσι. Μία μέρα Πρωτοχρονιάς, φέρνει στον νου σκέψεις των χαμένων ελπίδων της νιότης.

Οι υπαρξιακές του αναζητήσεις, αναρωτήσεις, καταγραμμένες διαπιστώσεις, είναι μία άσκηση μελέτης για το πού έχει φθάσει τον άνθρωπο ο σύγχρονος πολιτισμός.

Αυτό που θυμάμαι είναι η απόλυτη μέθη μου στην ιδέα ότι μπαίναμε σε μια καινούργια χρονιά, μια χρονιά απολύτως νέα, όπου κάθε κίνηση, ακόμα και η πιο τετριμμένη, ακόμα και το να πιεις ένα γάλα με κακάο, θα πραγματοποιούνταν κατά κάποιον τρόπο για πρώτη φορά, πρέπει να ήμουν πέντε χρονών τότε […] μα έβλεπα τότε τη ζωή σαν μια διαδοχή ευτυχιών που δεν μπορούσε παρά να διευρυνθεί, παρά να φέρει στο μέλλον ευτυχίες όλο και πιο ποικίλες, όλο και πιο μεγάλες. [...] Ενδώσαμε άραγε σε αυταπάτες ατομικής ελευθερίας, ανοιχτής ζωής, αμέτρητων δυνατοτήτων;

Στη Νορμανδία επισκέπτεται τον Αιμερίκ, έναν παλιό φίλο, συμφοιτητή, γόνο αριστοκρατικής οικογένειας, που ασχολείται με τα κτήματά του ως αγρότης.

Ο Ουελμπέκ με φόντο τη Νορμανδία παίρνει αφορμή να σατιρίσει την αγροτική πολιτική της Γαλλίας κάτω από τις επιταγές της Ε.Ε. και να πιστοποιήσει ότι η ελεύθερη βούληση είναι μια ψεύτικη πολιτικοκοινωνική κατασκευή, που εγκλωβίζει τους πολίτες στα όρια του υλισμού και της χωρίς λόγο κατανάλωσης. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται φέρνουν τους ανθρώπους στα όριά τους, τυποποιούν τις πόλεις, καταστρέφουν τις εξοχές. Ο Φλοριάν αφηγείται στον φίλο του την αποτυχία των ιδανικών της νιότης του, τη χαμένη του λίμπιντο, την ίσως παράλογη ελπίδα να ξαναβρεί έναν χαμένο έρωτα μέσα σ’ έναν κόσμο που απογυμνώνεται από κάθε καλό αίσθημα, έναν κόσμο χωρίς ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη, του οποίου οι μεταλλάξεις έχουν γίνει ανεξέλεγκτες.

Ο αριστοκράτης-αγρότης φίλος του είναι απογοητευμένος από την πορεία των αγροτικών εργασιών του, αναγκάζεται να εκποιεί τμήματα της πατρικής κληρονομιάς για να αντεπεξέλθει οικονομικά και επιπροσθέτως θλίβεται βαθιά όταν τον εγκαταλείπει η γυναίκα του, μαζί με το κοινό τους όνειρο της συγκεκριμένης απασχόλησης. Ο Αιμερίκ είναι το ανεστραμμένο alter ego του Φλοριάν. Σε μία αντιπαράθεση των αγροτοκτηνοτρόφων με την αστυνομία για την τιμή του γάλακτος, βάσει των προδιαγραφών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπροστά στα μάτια των διαδηλωτών, της αστυνομίας αλλά και του ίδιου του Φλοριάν, που παρακολουθούσε από μακριά, αυτοκτονεί. Είναι κι αυτός ένα θύμα της απομάγευσης του ευρωπαϊκού ονείρου, όπως χιλιάδες μορφωμένοι άνθρωποι που είδαν τις σπουδές τους να πηγαίνουν κατά διαβόλου και τους ίδιους θύματα λαθεμένων πολιτικών.

Κάθε τι που συμβαίνει είναι πολύ μικρότερης διάρκειας από τη ζωή, γι’ αυτό δεν αξίζει να ψάχνει κανείς το τέλειο, το ιδανικό... είναι κάποιες από τις σκέψεις του συγγραφέα μέσα από τον ήρωά του. Ο Ουελμπέκ δεν αφήνει ασχολίαστο κανένα από τα σημεία των καιρών.

Ο Φλοριάν προσπαθεί μέσα στην αφόρητη πλέον καθημερινότητά του να αντιληφθεί, επικαλούμενος τις μνήμες του, με ποιον τρόπο, για ποιον λόγο, σε ποια στιγμή τού διέφυγε η ευκαιρία να υπάρξει ευτυχισμένος. Μέσα από ριπές κυνισμού και αυτοσαρκασμού βλέπει να αναδύεται «η εξεγερμένη ουσία του ρομαντισμού». Αντιλαμβάνεται ότι η αγάπη είναι ένα συναίσθημα προς εξαφάνιση. Θυμάται την Καμίγ, μια παλιά αγαπημένη του, που σταδιακά κυριεύει τον νου του. Αναρωτιέται αν πραγματικά την αγάπησε, αν εκείνη ήταν η γυναίκα της ζωής του. Την αναζητά και την παρακολουθεί μ’ έναν τρόπο ανεξέλεγκτα ανεπίτρεπτο, με σκέψεις απάνθρωπες, που εξυπηρετούν αποκλειστικά το δικό του εγώ. Ωστόσο, δεν λείπει το αίσθημα της ενοχής και της μεταμέλειας.

Ο Θεός ασχολείται μαζί μας στην πραγματικότητα, μας σκέφτεται κάθε ώρα και στιγμή, και μας δίνει οδηγίες εξαιρετικά ακριβείς, μερικές φορές. Αυτά τα ξεσπάσματα αγάπης που φουσκώνουν στα στήθη μας μέχρι που μας κόβουν την ανάσα, αυτές οι στιγμές φώτισης, αυτές οι στιγμές έκστασης, οι ανεξήγητες βάσει της βιολογικής μας φύσης ως απλώς πρωτευόντων, είναι εξόχως πρόδηλα σημάδια. Και καταλαβαίνω, σήμερα, την οπτική του Χριστού, την επανειλημμένη δυσαρέσκειά του μπροστά στη σκληρότητα των καρδιών: έχουν όλα τα σημάδια και δεν τα λαμβάνουν υπόψη…

Ο σύγχρονος άνθρωπος καταστρέφει σταδιακά τον σπουδαιότερο, ίσως τον μοναδικό λόγο για τον οποίο αξίζει να ζει. Την αγάπη! Μήπως θα έπρεπε να πιστεύει και σ’ αυτόν που την κήρυττε;

Διαβάζοντας παλιότερα την Υποταγή και δεδομένων των τότε συνθηκών, θεώρησα εσφαλμένα τον συγγραφέα κάπως προφητικό. Προφανώς μελετά/βλέπει μακρύτερα τις συνέπειες όλων όσα συμβαίνουν στον σύγχρονο κόσμο. Αν όμως σήμερα μου έλεγαν να τον χαρακτηρίσω, θα έλεγα, εκτιμώντας και το ευφυές χιούμορ του, πως είναι ένας σοβαρός –παρά τον άμετρο κυνισμό, την αθυροστομία και όλα όσα του προσάπτουν, δικαίως ή αδίκως–, μελετητής της σύγχρονης M Houellebecq ανθρώπινης ιστορικής εξέλιξης, του ανθρώπινου πεπρωμένου. Οι υπαρξιακές του αναζητήσεις, αναρωτήσεις, καταγραμμένες διαπιστώσεις, είναι μία άσκηση μελέτης για το πού έχει φθάσει τον άνθρωπο ο σύγχρονος πολιτισμός. Η Σεροτονίνη είναι ένα ελεγειακό κείμενο για το πού οδηγούν τον άνθρωπο του σήμερα οι διεθνώς εφαρμοζόμενες οικονομικοκοινωνικές πολιτικές και ποιες θα μπορούσαν να είναι οι λύσεις, πριν αποβούν απολύτως αδιέξοδες. Το ότι παρακάμπτει τον άμετρο κυνισμό του και «ανακαλύπτει» το συναίσθημα και την πίστη ως εν δυνάμει λύσεις στην ήδη επώδυνη ανθρώπινη πορεία, επαναφέροντας τον ρομαντισμό στο σύγχρονο σκληρό προσκήνιο, με μόνους θεούς το σεξ και το χρήμα, ίσως εκφράζει και την προσωπική του απέχθεια προς την υπερκατανάλωσή τους και την ανάγκη ο απαυδισμένος πλέον άνθρωπος να χαράξει έναν νέο κύκλο στην ιστορία του.