Hermann Hesse: «Ο λύκος της στέπας»

Αρκεί συνήθως να παρατηρήσει κανείς γύρω του τον κόσμο για να αντικρίσει την ποικιλομορφία των απόψεων, των χαρακτήρων και των προσωπικοτήτων που ενυπάρχουν σε αυτόν. Άλλοι διακατέχονται από φιλοδοξίες που σχετίζονται με την απτή υλική πραγματικότητα, άλλοι αισθάνονται πως είναι αφοσιωμένοι σε κάτι μεγαλύτερο, πιο διαρκές και μελλοντικό, ενώ υπάρχουν και μερικοί που κινούνται κάπως άναρχα, τυχαία, χωρίς σταθερούς στόχους ή δικές τους επιλογές. Σχεδόν όλοι, πάντως, αποδέχονται κάποια όρια για να μπορέσουν να συνυπάρξουν, να αλληλεπιδράσουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους και κυρίως να μην καταστούν αποσυνάγωγοι μέσα σε έναν κόσμο που απορρίπτει εύκολα καθετί διαφορετικό, που δεν γνωρίζει, αδυνατεί να ελέγξει ή να κατανοήσει.

Ο λύκος της στέπας του Έρμαν Έσσε (μτφρ. Γιώργος Δεπάστας, Εκδόσεις Μίνωας) είναι ένα βιβλίο κοφτερό, οξυδερκές, με διαχρονικούς συμβολισμούς και μηνύματα, που ανατέμνει τα μικρά, καθημερινά πράγματα για να προσεγγίσει το βαθύτερο νόημα της ζωής. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, του Χάρρυ Χάλλερ, που ψάχνει να βρει «το θείο ίχνος μέσα σ’ αυτή τη ζωή που ζούμε, μέσα σε τούτη την τόσο πολύ ικανοποιημένη, τόσο πολύ αστική, τόσο στερημένη πνευματικά εποχή…». Αυτός ο άνθρωπος ακροβατεί ανάμεσα σε εκφάνσεις και εκδοχές του εαυτού του, που άλλοτε τον κατευθύνουν προς φυσιολογικές και τετριμμένες απολαύσεις της ζωής και άλλοτε προς υπερβατικές και λυτρωτικές μορφές αγαλλίασης. Αυτοί οι δύο κόσμοι συγκρούονται διαρκώς μέσα του και τον καταπονούν, τον εξουθενώνουν, τον αποδιοργανώνουν, προκαλώντας του τέτοια αναστάτωση, που δεν του επιτρέπει να «είναι ευχαριστημένος με τον εαυτό του και με τη ζωή του».

Περιδιαβαίνει από σπίτι σε σπίτι, από περιοχή σε περιοχή, πίνει, διαβάζει, στοχάζεται γύρω από πανανθρώπινα ζητήματα, είναι διαρκώς διχασμένος για το τι είναι λάθος και σωστό, δίκαιο και άδικο. Ή, μάλλον, γνωρίζει, έχει συνείδηση της πραγματικότητας, απλώς προτιμάει να μην εθελοτυφλήσει, να μην ξεπουληθεί και υπακούσει σε άλλους, να μην επιτρέψει στις εφήμερες ηδονές να τον αλλοιώσουν, να μην υποταχθεί στα θέλγητρα της εξουσίας. Γι’ αυτό ακριβώς, όμως, είναι μόνος του, ένας περιθωριοποιημένος «λύκος της στέπας» που σε πρώτο επίπεδο μοιάζει να περιφρονεί τον κόσμο όπως τον ξέρουμε σήμερα –με τις θηριωδίες του και τους παραλογισμούς του– αλλά αν κοιτάξουμε καλύτερα, θα δούμε να αναδύεται με επιτακτικότητα η ανάγκη του για συντροφιά, αγάπη και κατανόηση – έστω κι αν για να τα έχει όλα αυτά θα πρέπει να απαρνηθεί μερικές από τις αδιαπραγμάτευτες μέχρι τώρα σταθερές του.

«Υπάρχει ο άνθρωπος του οποίου ο θάνατος θα σήμαινε μια απώλεια για μένα; Και πού ήταν ο άνθρωπος για τον οποίο ο δικός μου θάνατος μπορούσε να έχει σημασία;» αναρωτιέται ο Χάρρυ με σπαραξικάρδιο τρόπο.

Ο Έρμαν Έσσε καταφέρνει να μας φέρει πιο κοντά στις έννοιες της φθοράς και της θνητότητας, αλλά με εκείνον τον τρόπο που μας καλεί να ζήσουμε τη ζωή μας στο έπακρο, ό,τι κι αν αυτό σημαίνει για τον καθένα μας.

Καθοριστικό σημείο στην εξέλιξη της πλοκής του βιβλίου αποτελεί η γνωριμία του Χάρρυ με την Ερμίνε, τη γυναίκα που διεισδύει σαν σίφουνας στη ζωή του και τη μεταμορφώνει ολοκληρωτικά, τη γυναίκα που τελικά θα ερωτευτεί, παρότι, όπως αναφέρει, «του φαινόταν εντελώς αδύνατο να αγαπήσει περισσότερο από μία ώρα ένα κορίτσι που δεν είχε διαβάσει ούτε ένα βιβλίο, που δεν ήξερε τι είναι διάβασμα και δεν ήξερε να ξεχωρίσει τον Τσαϊκόφσκι από τον Μπετόβεν». Η Ερμίνε μοιάζει με έναν παλιό του φίλο, στην πραγματικότητα είναι ο ίδιος ο Χάρρυ, μία από τις πολλές όψεις που κρύβει μέσα του.

Ο Χάρρυ, με την καθοδήγηση της καινούργιας του φίλης, κάνει φιλότιμες προσπάθειες να ενσωματωθεί στον κόσμο και να αποδεχθεί πολλές από τις συνήθειες και τις αντιλήψεις του, που λίγο καιρό πριν έμοιαζαν στο μυαλό του παράξενες και ακατανόητες. Ξεπερνώντας την αρχική αμηχανία, κάνει τα πρώτα διστακτικά βήματα και αντιλαμβάνεται πως μπορεί να τα καταφέρει, αρκεί να κάνει ό,τι κάνουν όλοι οι άλλοι, να μετατρέψει δηλαδή κάθε γνήσιο συναίσθημα σε επιτηδευμένο, κάθε ειλικρινή πράξη σε συμβατική, με τρόπο που αυτά τα δύο να μοιάζουν αξεδιάλυτα μεταξύ τους.

Θα επιχειρήσει, λοιπόν, να συνδυάσει τη διασκέδαση με τον στοχασμό, τον έρωτα με τα αντιπολεμικά μηνύματα, μέχρι που θα αφεθεί τελείως σε μια σουρεαλιστική, παραληρηματική καταβύθιση στον ίδιο του τον εαυτό, από την οποία θα αναδυθεί με καινούργια εργαλεία προσέγγισης του κόσμου, έχοντας συνειδητοποιήσει πως πλέον μπορεί να σταθεί στα πόδια του και να αρμολογήσει πάνω σε σταθερά ερείσματα την ποικιλομορφία των δικών του «ψυχών».

Ο λύκος της στέπας, γραμμένος το 1927, σε μια περίοδο έντονων ζυμώσεων και πολιτικοκοινωνικών διεργασιών, είναι μια κραυγή αγωνίας για το μέλλον της αστικής κοινωνίας, όπως ήταν διαμορφωμένη τότε, αλλά και όπως είναι διαμορφωμένη σήμερα, αφού παρά τις αναπόφευκτες αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην πάροδο του χρόνου, τα βασικά θέματα που απασχολούν την ανθρωπότητα διατηρούν μια απίστευτη ομοιομορφία.

Ο Έρμαν Έσσε καταφέρνει να μας φέρει πιο κοντά στις έννοιες της φθοράς και της θνητότητας, αλλά με εκείνον τον τρόπο που μας καλεί να ζήσουμε τη ζωή μας στο έπακρο, ό,τι κι αν αυτό σημαίνει για τον καθένα μας. Για κάποιους, αυτό μπορεί να ισοδυναμεί με παροδικές απολαύσεις, ενώ για άλλους με πνευματικές αναζητήσεις, «εναντίον των ψεύτικων και εκφυλισμένων τρόπων και ηθών».

Hermann Hesse Οι περισσότεροι, βέβαια, απλώς θα ψάχνουμε να βρούμε το σημείο ισορροπίας κάπου ανάμεσα, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού μας έναν κόσμο που θα εμπεριέχει «μουσική αντί για φανφάρες, χαρά αντί για διασκέδαση, ψυχή αντί για χρήμα, αληθινή εργασία αντί για επάγγελμα, πάθος αντί για παιχνιδάκια». Άλλωστε, το κλειδί στην όλη υπόθεση δεν είναι το να ανακαλύψει κανείς το πραγματικό νόημα στη ζωή, αλλά το να μπορέσει να το συντηρήσει και να το κρατήσει ζωντανό και ατόφιο, μπολιάζοντάς το με καθημερινά ψήγματα προσωπικής ευτυχίας και ολοκλήρωσης. Ο Χάρρυ τα κατάφερε, έστω κι αν άργησε και πέρασε από χίλια κύματα. Η ευθύνη τώρα βρίσκεται στη δική μας την πλευρά…