Don DeLillo: «Zero K»
Το Zero K είναι οι 273,15 βαθμοί Κελσίου υπό το μηδέν, όπου παγώνει το ανθρώπινο σώμα. Μια ομάδα γιατρών εφαρμόζει τη μέθοδο κατάψυξης των πλουσίων που επιθυμούν να πεθάνουν τώρα και να αναστηθούν στο μέλλον. Το σώμα παγώνει, τα όργανα αφαιρούνται και μαζί με τον εγκέφαλο περιμένουν την ώρα της απόψυξης/ανάστασης σε ειδικούς κλωβούς. Ο έχων χρήμα αγοράζει χρόνο στον μέλλοντα χρόνο.
Το όνομα –Ντον ΝτεΛίλλο– θυμίζει αυτομάτως τον ήρωα του Πιραντέλο στην περίφημη Λα Τζάρα / Το Κιούπι, Ντον Λολό. Ο Ντον Λολό είναι πλούσιος, με θυμό μέσα του γιατί, ενώ έχει πολλά λάδια και κιούπια για να τα αποθηκεύσει, δεν έχει χρόνο μπροστά του για να ζήσει. Αντίθετα, το μικρό αγόρι που κουβαλάει στην πλάτη ένα φόρτωμα ελιές έχει χρόνο, αλλά δεν έχει χρήμα. Εκείνο το Κ μάς θυμίζει τον χωρομέτρη, κύριο Κ στο έργο του Κάφκα, ο οποίος έχει χαθεί σε έναν κόσμο άγνωστο, μηχανιστικό και ακατανόητο, και ο ήρωας του ΝτεΛίλλο σε τέτοιον κόσμο περιφέρεται, μόνο πιο προωθημένο επιστημονικά από του χωρομέτρη Κ και του ελαιοπαραγωγού Ντον Λολό. Το Zero βεβαίως σημαίνει το μηδέν και το τίποτα αλλά, λόγω σχήματος, σημαίνει και την ολοκλήρωση, το τέλος και την αρχή.
Ο ΝτεΛίλλο σε μια συνέντευξή του είπε ότι το Ζero K δεν είναι η επιτομή της καριέρας του. Ήταν μια ιδέα που γεννήθηκε ως αντίδραση σε μια οπτική εικόνα, μια εμπειρία που του συμβαίνει όσα χρόνια είναι συγγραφέας. Και έπειτα «οι ήρωες και το τοπίο αποκτούν μορφή στο λευκό φύλλο χαρτιού στη γραφομηχανή μου».
Επινοώντας, ίσως, τις αναγκαίες μυστικές διαδρομές, σκέφτομαι αν ο άγνωστος τόπος που ο κύριος Κ προσπαθεί, αλλά δεν μπορεί να κατανοήσει τον μηχανισμό του, είναι ο ίδιος με αυτόν που θα καταγραφεί στη λευκή σελίδα του ΝτεΛίλλο. Είναι, δηλαδή, ο πολύπλοκος και εφιαλτικός μηχανισμός του Κάφκα το ανάλογο του εφιαλτικού εργαστηρίου κατάψυξης πλουσίων.
Η πληροφορία ότι η παραμονή του ΝτεΛίλλο στην Ελλάδα αποδείχθηκε καθοριστικής σημασίας για το γράψιμό του αποτελεί ίσως καθοδηγητικό νήμα τού πώς επέδρασε το ελληνικό φως στη σκέψη του ή οι αρχαίοι Έλληνες και το παράλογό τους και η κατανόηση της μεγάλης σημασίας που έχει το ελληνικό «μέτρον». Η ζωή του στην Αθήνα και τα ταξίδια του στην Ανατολή τού έδωσαν υλικό για ανθρώπους, γλώσσες, θρησκείες, ιστορία, τοιχογραφίες και μνημεία με τα εγχάρακτα γράμματα και τις λέξεις τους. Τα τελευταία τού μετέδωσαν την αίσθηση της συμμετοχής σε κάτι βαθύτερο που διέκρινε στο οπτικό, το «αρχιτεκτονικό» στοιχείο που υπάρχει στα γράμματα και στις λέξεις, οπότε ανακαλύπτει «εκ νέου το αλφάβητο» ή, με άλλα λόγια, βυθίζεται στη ρίζα, στην ουσία της ύπαρξης.
Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν έναν κόσμο στον Άδη, όπου οι νεκροί ζουν ζωή αιώνια. Οι χριστιανοί προσδοκούν ανάσταση νεκρών και ζωή του μέλλοντος αιώνος στον Παράδεισο, ενώ κάποιοι άλλοι, στο Zero K, εναπόθεσαν την ελπίδα της επιστροφής στην επιστήμη.
Το βιβλίο έχει δύο μέρη. Είσοδο, Έξοδο και μια ενδιάμεση γέφυρα. Το εδώ και τώρα, το ένα. Το μετά, το άλλο.
Ο έχων χρήμα αγοράζει χρόνο στον μέλλοντα χρόνο.
Ο κόσμος είναι ζοφερός και ακατανόητος για τον ήρωα του βιβλίου. Και η πρώτη φράση του βιβλίου, «Όλοι θέλουν το δικό τους μέλλον του κόσμου», είπε ο πατέρας –αυτά στη Νέα Υόρκη– μας καθοδηγεί σαν νήμα της Αριάδνης στη σκέψη του συγγραφέα που, λίγους μήνες μετά, οι τρεις ήρωές του θα βρεθούν σ’ ένα άγνωστο μέρος, «ξεθωριασμένο τοπίο», με «κτίρια αγοραφοβικά», «σφραγισμένα», «τυφλά», «σχεδιασμένα να αναδιπλωθούν μέσα τους», όπου είχε έρθει ο πατέρας με την άρρωστη Άρτις, δεύτερη σύζυγο, για να τελειώσει εκείνη τη ζωή της. «Το σώμα θα καταψυχθεί. Κρυογονική αναστολή», είπε. «Κι έπειτα, κάποια στιγμή στο μέλλον…». «Δεν μιλάμε για το πνεύμα και την αιώνια ζωή», αλλά για το σώμα που βρίσκεται σε αναστολή, το πρόγραμμα λέγεται «Σύγκλιση», το περιβάλλει μια θρησκευτική χροιά, και προσδοκά σε μιαν ανάσταση –ξαναξύπνημα– όταν όλα θα το επιτρέπουν.
Ο ορθολογιστής, αυτοδημιούργητος και πάμπλουτος πατέρας, ο Ρος, βρίσκεται σε αντίθεση με τον γιο και η συζήτηση επί της διαδικασίας είναι και αυτή τυπική, αλλά φράσεις όπως «υπάρχει κάτι πέρα από την τελευταία πνοή», «αυτός είναι ο πρόλογος για κάτι μεγαλύτερο, για κάτι που έπεται» και εδώ «ξεχνάμε όλα όσα ξέραμε», σημαίνει μια, σε άλλο επίπεδο, συνέχιση της ζωής. Ο γιος του ο Τζέφρι δεν συμφωνεί. Αν ισχύει το του Ηρακλείτου ρηθέν κακοὶ μάρτυρες ανθρώποισιν οφθαλμοὶ και το της Άρτις «το οπτικό νεύρο δεν λέει όλη την αλήθεια. Η όραση υπαινίσσεται τα αντικείμενα. Τα υπόλοιπα είναι επινόηση δική μας… αναπαράγουμε το πραγματικό, αν […] φιλοσοφικά υπάρχει κάτι τέτοιο που μπορούμε να το αποκαλούμε πραγματικό» (σελ. 53), τότε η αντίληψή μας όλη διασαλεύεται, οπότε μπαίνει το φιλοσοφικό ερώτημα αν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα. Και, εφόσον υπάρχει, ερώτημα δεύτερο είναι αν μπορούμε να συλλάβουμε την υπόστασή της και από πού πηγάζει. Το ότι η Άρτις είναι αρχαιολόγος αποτελεί επίσης ένα στοιχείο που δεν είναι άμοιρο του εδώ και τώρα που λαβαίνει χώρα. Και, οπωσδήποτε, οι τυχεροί αυτής της μορφής αιώνιας ζωής είναι οι πλούσιοι (εδώ θα έβρισκε φάρμακο για τον θυμό του ο Ντον Λολό του Πιραντέλο).
Τι συμβαίνει, λοιπόν, σ’ αυτό το περίεργο, ας το πούμε νοσοκομείο; Προσομοίωση ζωής αιώνιας; Τι θα γίνει μετά; Θα έχουμε πλεόνασμα ατελών ανθρώπων (αφού τους έχουν αφαιρεθεί τα όργανα); Η κυριολεκτική αθανασία εκμηδενίζει τις αιώνιες μορφές της τέχνης και τα θαύματα του πολιτισμού μας; Για τι θα γράφουν οι ποιητές; Τι θα γίνει με την ιστορία, με το χρήμα, με τον Θεό, με τις ασθένειες; Ποια θα είναι η απόλυτη αλήθεια; Τι όφελος θα έχουμε αν ζήσουμε για πάντα; Τι θα γίνει με τον πόλεμο και την πυρηνική καταστροφή; Πόσο σίγουροι είμαστε για τις αποφάσεις μας; Ποια σημασία έχει το όνομα και η προέλευση ενός ανθρώπου (ισχύει το omen nomen;).
Ο ήρωας, με τη συνοδεία ενός μοναχού του Θιβέτ, θα κατεβεί άγνωστο πού, στον Άδη (;), όπου οι άρρωστοι σε μια τεράστια αίθουσα, σαν βιβλιοθήκη με έδρανα και θρανία, δεμένοι στα κρεβάτια τους, καθιστοί ή ξαπλωμένοι (νεκροί εκτάδην, λέει ο Ελύτης), «ζωές σε εκκρεμότητα», περιμένουν την ώρα.
Ήταν άραγε ζωντανή ή Άρτις όταν η ομάδα άρχισε να δουλεύει γύρω της; Ήταν «σορός» και «Πότε ο άνθρωπος γίνεται σορός;». «Σε ποιο στάδιο της διαδικασίας κατάψυξης […] βρισκόταν η Άρτις;».
Αρχίζει να διαφαίνεται πως αν καταργηθεί ο θάνατος, τίποτα πια δεν θα υπάρχει να στοχαστεί ο άνθρωπος. Ο θάνατος λοιπόν είναι ο πατήρ πάσης τέχνης και πάσης εξέλιξης; Στην πρόταση: «Κάντε το άλμα […] ζήστε το μύθο της αθανασίας των δισεκατομμυριούχων», ο εξανιστάμενος γιος θέτει ένα άλλο σοβαρό ερώτημα: «Είναι κάποια μορφή υποβοηθούμενης, τρομερά πρόωρης αυτοκτονίας; Ή μήπως είναι κάποιο μεταφυσικό έγκλημα που πρέπει να το αναλύσουν οι φιλόσοφοι;»
«Ο άνθρωπος είναι διάβα», λέει ο Σεφέρης (Μέρες Δ’, 248) και «Το υπερβολικό γεννά υπερβολές», λέει ο ΝτεΛίλλο, το μέτρον είναι το άριστον, έλεγαν οι αρχαίοι, τους οποίους είχε υπ’ όψιν του ο συγγραφέας και φαίνεται πως και εκείνος ανησυχεί, μπαλαντζάροντας ανάμεσα στις αντικρουόμενες απόψεις των ηρώων του. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου επιφυλάσσει τρομακτικές αποκαλύψεις…
Το θαυμάσιο βιβλίο του ΝτεΛίλλο, στην εξαιρετική μετάφραση της Λαμπρινής Κουζέλη, με τη ρέουσα αφήγηση παρασύρει τον αναγνώστη και συγχρόνως τον θέτει μπροστά στα μεγάλα ζητήματα της επιστήμης, και πράγματα που θεωρούσαμε ότι ανήκουν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας φαίνεται ότι τείνουν να γίνουν πραγματικότητα.
Zero K
Ντον ΝτεΛίλλο
μετάφραση: Λαμπρινή Κουζέλη
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
312 σελ.
ISBN 978-960-05-1748-4
Τιμή €17,00
