Nanni Balestrini: «Καρμπόνια»
Σε περιόδους σαν κι αυτές που διανύει η σημερινή κομμουνιστική αριστερά στη μετεκλογική Ελλάδα (κι αλλού…), βιβλία σαν το Καρμπόνια του μεγάλου Ιταλού ακτιβιστή, διανοητή και λογοτέχνη Νάνι Μπαλεστρίνι (1935-2019) λειτουργούν σαν βάλσαμο.
Όχι τόσο διότι προσφέρουν έναν «οδικό χάρτη» για το πέρασμα σε μια μη καπιταλιστική αταξική κοινωνία –πολιτική λογοτεχνία γράφει ο Μπαλεστρίνι στο Καρμπόνια κι όχι πολιτικό δοκίμιο– αλλά διότι προσφέρουν ενέργεια και αυτοπεποίθηση σε εκείνο το σημείο όπου είναι απαραίτητη. Όταν δηλαδή οι κοινωνικοί αγώνες παραμένουν αδικαίωτοι και ηττώνται, όταν οι ταξικοί αντίπαλοι της εργατικής τάξης ξαναπαίρνουν και πάλι τα ηνία της χώρας για να τη «σώσουν» από την καταστροφή που της έχουν οι ίδιοι προκαλέσει.
Η ευρωπαϊκή ιστορία
Το Καρμπόνια είναι ένα υπέροχο αφηγηματικό κείμενο του Νάνι Μπαλεστρίνι, ένα ολιγοσέλιδο, πυκνογραμμένο μυθιστόρημα, στο οποίο ο συγγραφέας, με τη γνωστή του πλέον και στο ελληνικό κοινό τεχνική (ξεχωριστές παράγραφοι των 10-12 γραμμών, χωρίς στίξη και με άκρως ελλειπτική, κοφτή γραφή, σε αριθμημένα άτιτλα κεφάλαια), διατρέχει μια σπουδαία ιστορική περίοδο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη δεκαετία του 1970 θέτοντας στο επίκεντρό του την εργατική τάξη της Ιταλίας, το ταπεινό και ηρωικό στα μάτια του συγγραφέα προλεταριάτο. Πρωταγωνιστής του αφηγήματος είναι ένας Ιταλός ηλεκτρολόγος, πρώην εργάτης στα μεταλλεία της ιταλικής πόλης Καρμπόνια, στο νησί της Σαρδηνίας, του οποίου οι αναμνήσεις καταγράφονται κάπου ανάμεσα στο 1973 και το 1974.
Με πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο ανώνυμος πρωταγωνιστής περιγράφει αρχικά τη θητεία του στο ιταλικό ναυτικό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την πολιτικοποίησή στον χώρο της κομμουνιστικής αριστεράς και την αυτομόλησή του προς τις δυνάμεις της Αντίστασης, που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στην ηπειρωτική Ιταλία. Λίγο αργότερα θα συλληφθεί από τον γερμανικό στρατό και θα οδηγηθεί στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ θα δουλέψει και στα εργοστάσια της καταναγκαστικής εργασίας. Θα σωθεί απλώς επειδή ήταν Ιταλός και μη Εβραίος, θα βιώσει όμως τη φρίκη της ναζιστικής θηριωδίας χάνοντας πολλούς συντρόφους του και θα απελευθερωθεί –σε άσχημη σωματική και ψυχική κατάσταση– από τα ρώσικα στρατεύματα μετά την κατάρρευση του Άξονα. Θα περιπλανηθεί στη μεταπολεμική και καθημαγμένη οικονομικά Ιταλία και θα καταλήξει στα ορυχεία της Καρμπόνια στη Σαρδηνία, όπου οργανώνεται και μάχεται για τα εργατικά δικαιώματα – εκεί που ήταν όλοι κομμουνιστές, όπως επισημαίνεται στον υπότιτλο του έργου.
Αργότερα θα μεταναστεύει στην Αυστραλία, όπου θα γνωρίζει το διπλό πρόσωπο του σύγχρονου καπιταλισμού: από τη μια πλευρά τον ρατσισμό και τον πλουτισμό εις βάρος των αυτόχθονων και των φτωχών κι από την άλλη τον απίστευτο πλούτο της αστικής τάξης – μέχρι κι ο ίδιος, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, είχε καταφέρει εκεί να αποκτήσει σπίτι κι ένα καλύτερο επίπεδο ζωής.
Στις σελίδες του βιβλίου ο Μπαλεστρίνι μάς δίνει και μια σύντομη μα εξαιρετικά αποκαλυπτική εικόνα της γερμανοκρατούμενης Ελλάδας, την οποία ο ήρωας της νουβέλας είχε επισκεφτεί με το ιταλικό ναυτικό.
Ενάντια στις εξώσεις
Θα επιστρέψει στην Ιταλία των αρχών της δεκαετίας του 1970, στην ταραγμένη Ρώμη, όταν η πετρελαϊκή κρίση που έχει ήδη ξεσπάσει αποδεκατίζει τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης και φτωχοποιεί ακόμα περισσότερο τα εργατικά στρώματα που υποφέρουν. Θα εμπλακεί στο κίνημα ενάντια στις εξώσεις φτωχών εργατών από τα σπίτια που δεν μπορούν πλέον να πληρώνουν (κάτι μας θυμίζει αυτό…) και θα διαπιστώσει, ακόμα μια φορά, εκείνο που είναι συνεχώς παρόν στην αφήγηση και, φυσικά, στην ιδεολογική ταυτότητα του Μπαλεστρίνι: την ανάγκη για οργάνωση μαζικών κοινωνικών αγώνων από τη βάση, πέρα κι έξω από γραφειοκρατικά εργατικά κόμματα και ταξικές «πρωτοπορίες», αγώνες αυτόνομους, αδιαμεσολάβητους και μαχητικούς.
Στις σελίδες του βιβλίου ο Μπαλεστρίνι μάς δίνει και μια σύντομη μα εξαιρετικά αποκαλυπτική εικόνα της γερμανοκρατούμενης Ελλάδας, την οποία ο ήρωας της νουβέλας είχε επισκεφτεί με το ιταλικό ναυτικό. Εκείνη τη στιγμή, είναι μια χώρα πάμφτωχη αλλά περήφανη, μια χώρα που μισεί τους Γερμανούς αλλά όχι τους Ιταλούς, μια χώρα που αντιμετωπίζει στωικά το μίσος των Γερμανών κατακτητών εξαιτίας των πρώτων αντάρτικων επιθέσεων που πραγματοποιούνται από την ελληνική Αντίσταση, μίσος που κάνει ακόμα και τον πρωταγωνιστή να απορεί με την αναλγησία των Γερμανών κατακτητών.
Σκληρό στις περιγραφές του (ασφαλώς παίζει ρόλο και η κοφτή, ασθμαίνουσα γραφή του Μπαλεστρίνι) και τρυφερό ταυτοχρόνως, το μικρό αφήγημα του Ιταλού συγγραφέα αναδεικνύει μέσα από μια προσωπική αλλά βαθύτατα κοινωνική αφήγηση τους λόγους και τις φιγούρες που έκαναν τη μεταπολεμική Ιταλία ένα από τα πιο σημαντικά εργαστήρια του κοινωνικού ανταγωνισμού.
Βαθύς γνώστης της ιταλικής γλώσσας και της ιταλικής πολιτικής ιστορίας, γνώριμος του ίδιου του συγγραφέα, ο εκδότης-μεταφραστής Παναγιώτης Καλαμαράς αναμετριέται με ένα δύσκολο τεχνικά αφήγημα και παραδίδει μια πολύ καλή μετάφραση, όπως και μια εξαιρετική επιμέλεια του έργου.
Καρμπόνια
Ήμασταν όλοι κομμουνιστές
Nanni Balestrini
μετάφραση: Παναγιώτης Καλαμαράς
Ελευθεριακή Κουλτούρα
70 σελ.
ISBN 978-000-800-379-1
Τιμή €5,00
