Lina Bengtsdotter: «Άναμπελ»

Σε μια βιομηχανική κωμόπολη της σουηδικής επαρχίας, το άχαρο και πληκτικό Γκούλσπονγ, η δεκαεφτάχρονη Άναμπελ Ρους εξαφανίζεται ενώ διασκεδάζει με φίλους και συμμαθητές της σ’ ένα εγκαταλελειμμένο εμπορικό κέντρο. Η εξιχνίαση της υπόθεσης ανατίθεται στην ντετέκτιβ Τσαρλίν (αν και η ίδια προτιμά να τη φωνάζουν Τσάρλι) Λάγκερ, η οποία έχει γεννηθεί στο συγκεκριμένο μέρος, αλλά εδώ και χρόνια ζει και εργάζεται στη Στοκχόλμη. Για λόγους που αρνείται πεισματικά να εξηγήσει, η Λάγκερ επιχειρεί να κρατήσει κρυφή τη σχέση της με το Γκούλσπονγ – αναπόφευκτα, ωστόσο, η πορεία της έρευνάς της και η επανασύνδεση με την παιδική της φίλη Σούσαν την οδηγούν ολοένα και πιο βαθιά στο παρελθόν που προσπαθεί να ξεχάσει. Αντιμέτωπη μ’ έναν λαβύρινθο από ερωτηματικά που δεν παύουν να συσσωρεύονται, η Λάγκερ –εξαρτημένη απ’ το αλκοόλ, τα ψυχοφάρμακα και τις εφήμερες ερωτικές συναντήσεις– πασχίζει συγχρόνως να ξεμπλέξει το εξίσου απελπιστικό κουβάρι της δικής της προσωπικής ζωής. Οι αντιφατικές μαρτυρίες για τη νύχτα της εξαφάνισης, η άκαιρη ανάμειξη ενός ντόπιου δημοσιογράφου, οι νύξεις για τον μυστικό δεσμό της Άναμπελ με κάποιον πολύ μεγαλύτερό της (πιθανότατα παντρεμένο) και οι σπασμωδικές αντιδράσεις της νευρωτικής, υπερπροστατευτικής μητέρας της μπερδεύουν ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Παράλληλα, η παράδοξη και τραγική ιστορία της φιλίας δυο άλλων κοριτσιών, της Άλις και της Ρούσα, ξεδιπλώνεται στο παρασκήνιο μιας περασμένης εποχής, αντανακλώντας με τρόπο μυστηριώδη τα τωρινά τεκταινόμενα…

Πρώτο βιβλίο της Σουηδής φιλολόγου και καθηγήτριας ψυχολογίας Λίνα Μπενγκτσντότερ, η Άναμπελ –που πρωτοκυκλοφόρησε στη Σουηδία το 2017, αλλά στη χώρα μας ήρθε μόλις φέτος, από τις Εκδόσεις Ψυχογιός και σε μετάφραση του Ξενοφώντα Παγκαλιά– είναι ένα σχεδόν τυπικό σκανδιναβικό νουάρ μυθιστόρημα. Σχεδόν, διότι παρουσιάζει, μεν, τα οικεία χαρακτηριστικά του είδους (δυσοίωνα σκοτεινή ατμόσφαιρα, γλώσσα απλή και ανενδοίαστα περιγραφική, απροκάλυπτο κοινωνικό σχολιασμό με αφορμή ένα αστυνομικό, συνήθως, μυστήριο), ταυτόχρονα όμως κινείται σε πολλαπλά χρονικά, αφηγηματικά και υφολογικά επίπεδα, το καθένα απ’ τα οποία αποτελεί υπόγειο όσο και σταθερό σημείο αναφοράς για τα υπόλοιπα: ένα χαμένο ημερολόγιο, μια κρυπτική αλληλογραφία, ένα κινητό τηλέφωνο που παράπεσε, μια στροφή από το περίφημο ποίημα του Πόε «Άναμπελ Λι», τρεις δυάδες από παιδικές φίλες διαδοχικών γενεών –Άλις/Ρούσα, Τσάρλι/Σούσαν, Άναμπελ/Ρεμπέκα– που αλληλοσυνδέονται αινιγματικά και περίπλοκα, παίζοντας ακατάπαυστα με το μυαλό του αναγνώστη ώσπου, στο τέλος, να το πάρει (κυριολεκτικά) το ποτάμι. Γρίφοι μέσα σε άλλους γρίφους, με εφαλτήριο πάντα το παρελθόν – μια μυθιστορηματική οντότητα με δική της, ανεξάρτητη βούληση, η οποία κατευθύνει άτεγκτα και αναπόδραστα τις εξελίξεις: ακολουθώντας την εγγενή της τελολογία, η Ιστορία μοιραία επαναλαμβάνεται, τόσο στα βαρυσήμαντα και καθοριστικά, παγκόσμιας εμβέλειας γεγονότα, όσο και στα μικρά, τα καθημερινά και ανάξια λόγου. Η κωδική επικοινωνία της Άλις με τη Ρούσα δεν είναι παρά το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση του κυρίως γρίφου, τη λύση του πυρηνικού αινίγματος – την οποία η συγγραφέας, με καταχθόνια επιδεξιότητα, μας έχει ήδη δώσει στο πιάτο απ’ τα μισά περίπου της πλοκής, δίχως να το έχουμε καν πάρει είδηση.

Η υπόθεση της Άναμπελ στηρίζεται σε δυο βασικούς άξονες: από τη μια, στη συνεχή αντιπαραβολή και αντιπαράθεση των απατηλών φαινομένων με την πραγματικότητα, κι απ’ την άλλη, στην τολμηρά οξυδερκή διερεύνηση της ουσιαστικής φύσης ενός εγκλήματος. Καμιά φορά, μια πράξη με μοιραία κατάληξη μπορεί να έχει υποκινηθεί από τις (ίσως όχι εξαρχής κακόβουλες) ενέργειες τρίτου ή τρίτων, οι οποίοι, για οποιονδήποτε λόγο, αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν την πλήρη έκταση της ευθύνης τους. Στην προκειμένη περίπτωση, μια σειρά αβλεψιών που η καθεμιά από μόνη της δεν θα ήταν κεφαλαιώδους σημασίας, σχηματίζουν βαθμιαία κάτι απείρως πιο τρομακτικό και επικίνδυνο – ένα ντόμινο από ατυχή συμβάντα, μια χιονοστιβάδα που μεγαλώνει όσο κυλάει, παρασέρνοντας και συνθλίβοντας ό,τι βρεθεί στον δρόμο της. Και την ίδια στιγμή, το καταστροφικό της πέρασμα βγάζει αμείλικτα στο φως ό,τι κρυβόταν πίσω από παντός είδους προπέτασμα, «μεταμφίεση» ή υπεκφυγή.

Καμιά φορά, μια πράξη με μοιραία κατάληξη μπορεί να έχει υποκινηθεί από τις (ίσως όχι εξαρχής κακόβουλες) ενέργειες τρίτου ή τρίτων, οι οποίοι, για οποιονδήποτε λόγο, αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν την πλήρη έκταση της ευθύνης τους.

Η λογοτεχνία των ημερών μας –και όχι μονάχα η αστυνομική– πλάθει ήρωες που δεν υπακούνε πια στις πολυφορεμένες κοινωνικές και πολιτισμικές συμβάσεις και στερεότυπα. Οι γυναίκες είναι πλέον εκείνες που αποστρέφονται τις συναισθηματικές δεσμεύσεις και ζουν στην κόψη του ξυραφιού, σπρώχνοντας τον εαυτό τους στα άκρα (η ντετέκτιβ Τσαρλίν Λάγκερ, μάλιστα, επιμένει να ακούει στο όνομα «Τσάρλι», που θα μπορούσε να είναι και αντρικό). Εξάλλου, οι τωρινοί αστυνομικοί δεν είναι οι άτρωτοι και ατρόμητοι, ηθικά άσπιλοι αγροίκοι των αλλοτινών καιρών – μια και για έναν σημερινό αναγνώστη, με τις παραστάσεις που έχει από τις σύγχρονες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, το παλιό πρότυπο του αστυνομικού πιθανότατα δεν θα λειτουργούσε με αληθοφάνεια έτσι κι αλλιώς, εκτός και αν επρόκειτο για εκούσια κωμική νότα. Απεναντίας, είναι μορφωμένοι, με καλλιτεχνικά και δημιουργικά ενδιαφέροντα – και όσο περισσότερη καλλιέργεια διαθέτουν, τόσο πιο περίπλοκοι (και όχι απαραίτητα άμεμπτοι) είναι ηθικά, πνευματικά και συναισθηματικά, με τον ιδιότυπα χαρισματικό ιδιωτικό ερευνητή Σέρλοκ Χολμς και τον μεταγενέστερο, εξίσου αντισυμβατικό, ποιητικά ευάλωτο Φίλιπ Μάρλοου να αποτελούν, μεταξύ άλλων, τους μυθιστορηματικούς τους προπάτορες. Έχουν επίσης την ικανότητα να κάνουν ιλιγγιώδεις συλλογισμούς, σε σύμπνοια και συντονισμό με τις εξελίξεις της εποχής μας, όπου η επιστήμη παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξιχνίαση των εγκλημάτων. Όχι σπάνια, ωστόσο, η εξήγηση είναι εντελώς πεζή και δεν απαιτεί εξοπλισμό διαστημικής τεχνολογίας, αν και όσα οδήγησαν στο εκάστοτε έγκλημα μπορεί, αυτά καθαυτά, να συναπαρτίζουν έναν εφιαλτικά πολυδαίδαλο μηχανισμό αλληλεπιδράσεων. Άλλωστε, η φονικότερη μηχανή είναι πάντοτε ο ίδιος ο άνθρωπος.

photo L Bengtsdotter Έχοντας γεννηθεί και ζήσει στο Γκούλσπονγ, τον κεντρικό χώρο δράσης των προσώπων της, η Μπενγκτσντότερ περιγράφει με πειστικότητα και σφρίγος τη μουντή, πνιγηρή ατμόσφαιρα της βιομηχανικής περιοχής, όπου η αποφορά των εργοστασίων εμποτίζει ως και τα φρεσκοπλυμένα ρούχα – σύμβολο της ανθρώπινης απληστίας και της αδίστακτης εκμετάλλευσης του κάθε ανυπεράσπιστου, η οποία κηλιδώνει, στιγματίζει και διαφθείρει ακόμα και αθώους (μικρά παιδιά ή εφήβους), εξωθώντας τους σε συμπεριφορές και δραστηριότητες αταίριαστες με την ηλικία τους. Σχεδόν νιώθεις τη ζέστη –ασύμβατη με την ιδέα που έχουμε εμείς οι Μεσογειακοί για τις βόρειες χώρες– να σε καταβάλλει και να σε καταθλίβει, όπως και τους κατοίκους της κωμόπολης. Οι διέξοδοι από τη δυσβάστακτη αυτή καθημερινότητα δεν είναι ούτε πολλές, ούτε πάντα ακίνδυνες ή ανώδυνες. Και η λύση του δράματος, όσο και αν εκ πρώτης όψεως μας προσγειώνει απότομα, σε μια κάθετη ανατροπή των όσων υποπτευόμασταν ή ελπίζαμε, στο βάθος –αν το καλοσκεφτούμε– δεν είναι παρά η πλέον αναμενόμενη, αν όχι και η μοναδική ευλογοφανής έκβαση της ιστορίας: ένα λογικό (σφ)άλμα στο κενό της ύπαρξης.