Honoré de Balzac: «Η Μοντέστ Μινιόν»
Στις 526 σελίδες του μυθιστορήματος Η Μoντέστ Μινιόν, ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ θα ανασκάψει κάθε επιφάνεια, θα φέρει τα πάνω κάτω, θα ανατρέψει και τις ανατροπές του, θα στήσει και θα ξεστήσει οικονομικές καταστροφές και πλαστοπροσωπίες, θα μπει στα εντόσθια μιας κοινωνίας που ζει με το φαίνεσθαι, που κομψεύεται, ακκίζεται, παθιάζεται, αλλά και λογαριάζει και μετρά σκληρά το χρήμα.
Το χρήμα και ο έρωτας είναι τα δύο θέματα του μυθιστορήματος, με τον δεύτερο εξαρτημένο από το πρώτο. Ο Μπαλζάκ υφαίνει τον μύθο του έτσι ώστε να δώσει σε κάθε χαρακτήρα την ευκαιρία να αποκαλύψει την αλήθεια του, δείχνοντας, ρεαλιστικά και ωμά, πόσο κυνική είναι η κοινωνία. Έτσι, ενώ στην επιφάνεια παίζει ο έρωτας, τον μίτο κρατάει το χρήμα από την αρχή ως το τέλος του μυθιστορήματος και αυτό θα αποβεί η λυδία λίθος κάθε έρωτα και κάθε συμπεριφοράς. Ο συγγραφέας ανατέμνει, λεπτομερώς, την αναπτυσσόμενη κοινωνία, με τα αισθήματα δεύτερα και την προσποίηση πρώτη στο θέατρο που παίζουν οι πάντες. Το βήμα της πολιτικής σκηνής «έχει αντικαταστήσει την κονίστρα της ιπποσύνης», «οι ρητορικές συγκρούσεις […] έχουν αντικαταστήσει τις συγκρούσεις στα πεδία των μαχών», «μια οποιαδήποτε συνεδρίαση του Κοινοβουλίου […] άξιζε όσο και το Αούστερλιτς», ο αυτοσχεδιασμός, οι κοινοτοπίες, οι ηχηρές εκφράσεις, η αντίληψη ότι οι υποχρεώσεις και η ηθική αλλάζουν ανάλογα με την κοινωνική τάξη, σειρά και θέση.
Και σαν αντίστιξη στα ήθη, οι περιγραφές, το όμορφο Ενγκουβίλ με τον φιδίσιο δρόμο του, τις πλούσιες επαύλεις με θέα στη θάλασσα και στο ποτάμι. Όλα στο στόχαστρο του μεγάλου συγγραφέα, που απλώνεται στην αποθεωτική επιφάνεια κι έπειτα βυθίζεται στα άδυτα για να αποκαθηλώσει κάθε τύπο και κάθε πρόθεση, να καταγγείλει τον υπολογισμό, τη μέσα σκέψη και το συμφέρον. Και φυσικά πάρα πολλές αναφορές σε διάσημα έργα, συγγραφείς και ήρωες όπως ο Απόλλωνας του Μπελβεντέρε, ο Τορκουάτο Τάσο, η Μαντάμ ντε Στάελ, ο Γκαίτε, ο Ουγκό, η τέχνη και οι κανόνες, η λογοτεχνική απο/υποτίμηση του Τσάιλντ Χάρολντ, ο Βέρθερος, ο Σίλερ, ο Σκοτ, η Ευρώπη, το πνεύμα και η ιδεολογία των καιρών στην παλέτα του.
Συγκεκριμένα, ο Σαρλ Μινιόν, τελευταίος γόνος του καρδινάλιου Μινιόν ντε λα Μπαστί και ο μόνος διασωθείς από τη σφαγή της οικογένειας, κατατάχθηκε στον στρατό, όπου γνώρισε τον Φρανσουά Ντιμέ. Οι δύο φίλοι πέρασαν μαζί τους πολέμους του Ναπολέοντα, τις φυλακίσεις στη Σιβηρία και ανέπτυξαν μια, διά βίου, αφοσίωση ο ένας στον άλλο.
Ο Μπαλζάκ υφαίνει τον μύθο του έτσι ώστε να δώσει σε κάθε χαρακτήρα την ευκαιρία να αποκαλύψει την αλήθεια του, δείχνοντας, ρεαλιστικά και ωμά, πόσο κυνική είναι η κοινωνία.
Ο Σαρλ, όμορφος σαν τον Αντίνοο, παντρεύτηκε την όμορφη ξανθιά, «βγαλμένη από πίνακα του Ντύρερ», πλούσια μοναχοκόρη Γερμανού τραπεζίτη και με την προίκα της έγινε και ο ίδιος τραπεζίτης, πλοιοκτήτης, ιδιοκτήτης πολυτελούς βίλας στο όμορφο προάστιο του Ενγκουβίλ, από όπου νομίζει κανείς πως «βλέπει τις στέγες να σαλεύουν στο φύσημα του ανέμου». Δημιούργησε και ένα μικρό σαλέ που «λαμπύριζε σαν ρουμπίνι στον ήλιο» για τον φίλο του, Ντιμέ. Απέκτησε τέσσερα παιδιά, επέζησαν η σταράτη Καρολίν και η ξανθιά Μοντέστ· «ένα αγγελούδι κι ένα διαβολάκι».
Σε μια μεταβολή της τύχης, έχασε τα αγαθά του και έφυγε στην Ανατολή, για να τα ανακτήσει. Η ατυχήσασα στον έρωτά της Καρολίν πέθανε από καημό και η μητέρα της τυφλώθηκε. Η Μοντέστ, που φρόντιζε την τυφλή μητέρα, ερωτεύθηκε τον ποιητή Καναλίς από το πορτρέτο του που είδε σε κάποιο βιβλιοπωλείο. Με τη βοήθεια της υπηρέτριάς της γράφει στον Καναλίς επιστολή, αναγραμματίζοντας το όνομά της σε Ο. ΝΤ’ ΕΣΤ-Μ. Ο Καναλίς όμως έχει κιβώτια με τέτοιες επιστολές, οπότε επιτρέπει στον γραμματέα του, τον Ερνέστ, να κάνει ό,τι θέλει με τη Μοντέστ. Κι έτσι αρχίζει μια αλληλογραφία ανάμεσα σε δύο νέους που μοιάζει με «μονομαχία ανάμεσα σε δύο πνεύματα που διασταυρώνουν τις πένες τους, ενώ μια αυστηρή ανωνυμία καλύπτει με μάσκες τα πρόσωπα». Ο Ερνέστ «δεν είχε αυταπάτες» ότι ο Καναλίς ήταν το «χειρότερο είδος εγωιστή» και κακολογούσε την άγνωστη που του έγραφε. Ο Ερνέστ, όμως, την είχε ερωτευτεί και την είχε ανυψώσει «στο επίπεδο ενός διάσημου άντρα». Ερνέστ και Μοντέστ αποδεικνύουν με την αλληλογραφία τους την ουσία του ονόματός τους· ευγένεια και σεμνότητα και, μέσα από τις επιστολές, γνωρίζουν ο ένας τον χαρακτήρα του άλλου. Έτσι, ο Ερνέστ που ζούσε «μέσ’ από τα απαλά επιστολόχαρτα, όπως ο φιλάργυρος μέσα από τα χαρτονομίσματα», αποφασίζει να την παντρευτεί. Η Μοντέστ είναι καταγοητευμένη από τη μορφή του Καναλίς, αλλά και από τα γράμματα του Ερνέστ· «χρειάζονται δύο άντρες για να αποτελέσουν τον τέλειο εραστή» (ένας Σιρανό ντε Μπερζεράκ κρύβεται εδώ και μια αρχιτεκτονική κατασκευής μυθιστορηματικού ήρωα).
Ο Σαρλ επιστρέφει πάμπλουτος από το εμπόριο οπίου στην Κίνα, αλλά το κρατάει μυστικό για να αποφύγει τους προικοθήρες. Δεν γνωρίζει τον θάνατο της Καρολίν, ούτε την τύφλωση της γυναίκας του. Ελπίζει για τη μία, τουλάχιστον, κόρη του να βρει έναν καλό γαμπρό που θα μπορεί να αναλάβει τους τίτλους και τα προνόμια της οικογένειας Μινιόν και της συνολικής περιουσίας του. Ο Καναλίς αποδεικνύεται ποιητής-πομφόλυξ. Όμως, επειδή και ο διάβολος έχει πολλά ποδάρια, ο κρυφά ερωτευμένος και αφοσιωμένος στη Μοντέστ νάνος Μπιτσά ενεργεί έτσι ώστε να αποδείξει την ακαταλληλότητα του Καναλίς, που θα καταστραφεί οικονομικά εάν δεν παντρευτεί τη Μοντέστ και ότι μέχρι τώρα ζει παρασιτικά πλάι στη μεγαλύτερή του δούκισσα Ντε Σαλιέ. Οι φήμες για την προίκα των έξι εκατομμυρίων ή 200.000 φράγκων κάνουν τον Καναλίς να παλινωδεί. Από λάθος της Μοντέστ, μία επιστολή προς τον Ερνέστ πέφτει στα χέρια του πατέρα της. Ο Ερνέστ αποφασίζει να αποκαλυφθεί και να διαβεβαιώσει πως καθόλου δεν νοιάζεται για την προίκα. Ο πατέρας συμπαθεί τον Ερνέστ. Ο καημένος ο Καναλίς μπλέκεται μέσα στη μηχανορραφία του. Όλα του τα ψέματα αποκαλύπτονται, καθώς επίσης και η αλήθεια του Ερνέστ. Η Μοντέστ θυμώνει με τον Ερνέστ, αλλά ο Μπαλζάκ έχει τον τρόπο να την ξεθυμώσει. Στο τέλος, όλα θα μπουν σε τάξη…
Ένα μυθιστόρημα μελετημένο στις ψιλολεπτομέρειες, γοητευτικότατο, απολαυστικότατο, καλομεταφρασμένο από την Έφη Κορομηλά, με θαυμάσια πλοκή και πλήθος πολιτιστικές πληροφορίες, μέσα από το οποίο μαθαίνουμε την ιστορία της Ευρώπης, μια πτυχή της Ανθρώπινης Κωμωδίας του.
Η Μοντέστ Μινιόν
Honoré de Balzac
μετάφραση: Έφη Κορομηλά
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
526 σελ.
ISBN 978-960-01-1980-0
Τιμή €19,00
