J.S. Monroe: «Βρες με»

Μ’ έναν ποιητικό, όσο και ανησυχητικά αινιγματικό σύντομο πρόλογο ανοίγει το αστυνομικό του μυθιστόρημα Βρες με ο Βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος J.S. Monroe, που εδώ και μια δεκαετία δραστηριοποιείται, επίσης, στον χώρο της κατασκοπικής λογοτεχνίας με το πραγματικό του όνομα, Τζον Στοκ. Πρόκειται για τις σκέψεις ή τον εσωτερικό μονόλογο ενός προσώπου για το οποίο δεν ξέρουμε ακόμα τίποτα, πέρα απ’ το ότι παρατηρεί –ή θυμάται, ή φαντάζεται– μια πεταλούδα με κλειστά φτερά, παρομοιάζοντάς τη με τον εαυτό του. Από τις πρώτες κιόλας λέξεις, έχουμε κρυφοκοιτάξει μέσα σ’ ένα σύμπαν κατακερματισμένο και ρευστό, που το στοιχειωμένο του ημίφως δεν θα πάψει να μας καταδιώκει ως την τελευταία σελίδα. Μάστορας του μυστηρίου, ο συγγραφέας πετάει στον αναγνώστη –καθώς και στον πρωταγωνιστή του, Τζαρ Κοστέλο, μαζί με τον οποίο πασχίζουμε να εξιχνιάσουμε την υπόθεση– ανάκατα κομμάτια ενός παζλ που η συναρμολόγησή του σχηματίζει όχι μια εικόνα, αλλά πολλαπλές και σε υπέρθεση, σαν τους πίνακες που έχουν ζωγραφιστεί πάνω από άλλα έργα στον ίδιο καμβά.

Το Βρες με είναι το έκτο στη σειρά βιβλίο του Στοκ, γραμμένο με ψευδώνυμο έτσι ώστε να διαφοροποιείται από το σύνολο των κατασκοπικών του μυθιστορημάτων – τα οποία έχουν ήδη προσελκύσει το ενδιαφέρον μεγάλης αμερικανικής εταιρείας κινηματογραφικών παραγωγών. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε το 2018 από τις Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, σε μετάφραση του Βαγγέλη Γιαννίση και με υπέροχη φωτογραφική σύνθεση του Stephen Mulcahey στο εξώφυλλο. Με το ψευδώνυμο J.S. Monroe, ο συγγραφέας υπογράφει άλλο ένα μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε μόλις πέρσι, με τον τίτλο Ξέχνα το όνομά μου. Αν και τα δυο αυτά βιβλία είναι, κατά βάση, ψυχολογικά θρίλερ με έντονο το στοιχείο της υπαρξιακής αγωνίας και αναζήτησης, η εκτενής ενασχόληση του Στοκ με το θέμα των μυστικών υπηρεσιών και των άκρως απόρρητων ερευνών και προγραμμάτων τους δεν μπορούσε να μην του προσφέρει υλικό προς αξιοποίηση και μέσα σε διαφορετικού είδους θεματολογία. Διακρίνουμε, λοιπόν, πότε συγκαλυμμένα και πότε άμεσα, ορατά δείγματα και ίχνη της στη σύλληψη και διεκπεραίωση του Βρες με – πράγμα για το οποίο προϊδεάζει, άλλωστε, ο υπότιτλος («πριν από εκείνους»): ένα καταχθόνιο κουβάρι από παιχνίδια μυαλού και ταυτοτήτων, όπου ιστορικές και μυθιστορηματικές μορφές και δεδομένα μπερδεύονται με παραισθήσεις, φαντασιώσεις, αλλοιωμένες, καθοδηγούμενες ή κατασκευασμένες αναμνήσεις και την απελπισμένη μάχη ενός από τους κεντρικούς χαρακτήρες να γαντζωθεί σε φωτεινά σπαράγματα της περασμένης του πραγματικότητας, προκειμένου να επιβιώσει. Για τους μανιώδεις του είδους και τους ιδιαίτερα παρατηρητικούς, δεν λείπουν οι «προδοτικές» νύξεις (η επιλογή, ας πούμε, συγκεκριμένων ονομάτων για κάποια από τα πρόσωπα) που εξαρχής υποδεικνύουν την έξοδο του λαβυρίνθου και οι οποίες συνήθως βγάζουν νόημα εκ των υστέρων, όπως στα πρώτα πλάνα πολλών από τις ταινίες του Ντάριο Αρτζέντο.

Από τις πρώτες κιόλας λέξεις, έχουμε κρυφοκοιτάξει μέσα σ’ ένα σύμπαν κατακερματισμένο και ρευστό, που το στοιχειωμένο του ημίφως δεν θα πάψει να μας καταδιώκει ως την τελευταία σελίδα.

Μια άκρως ενδιαφέρουσα πτυχή του Βρες με είναι η αυτοαναφορικότητά του σε επίπεδο όχι μονάχα μυθοπλασίας, μα και τεχνικής: το ίδιο το γεγονός και η διαδικασία της συγγραφής αποτελούν δομικά συστατικά και κινητήριες δυνάμεις για την πλοκή αυτή καθαυτή, σημαντικό μέρος της οποίας συναρμόζεται σχεδόν αποκλειστικά μέσα από κάθε δυνατό είδος γραπτού κειμένου (κάτι ανάλογο με το επιστολικό μυθιστόρημα του πρόσφατα χαμένου Ισραηλινού συγγραφέα Άμος Οζ, Το Μαύρο Κουτί): σκόρπια τμήματα από προσωπικά ημερολόγια, χειρόγραφα σημειώματα, άρθρα εφημερίδων και περιοδικών, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και κινητών τηλεφώνων, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων και επιστημονικών συγγραμμάτων, εγκυκλοπαιδικά λήμματα, ενώ τουλάχιστον τρεις από τους ήρωες ασχολούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με το γράψιμο. Και ακόμα, η αγγλοφωνία σε αρκετές από τις δεσπόζουσες εκδοχές και εκφάνσεις της – βρετανική, ιρλανδική (μότο του βιβλίου είναι, μάλιστα, ένα πεντάστιχο από το Τραγούδι του περιπλανώμενου Άνγκους του Ιρλανδού ποιητή Γέιτς, συμπατριώτη του πρωταγωνιστή), σκοτσέζικη, αμερικανική. Δίχως, βεβαίως, να αγνοούμε και την ευφυώς αντισυμβατική χρήση των ρηματικών προσώπων: τρίτο για τον αφηγητή Τζαρ, μέσα απ’ το βλέμμα, τα συναισθήματα και τις πράξεις του οποίου (παρ)ακολουθούμε την υπόθεση, και πρώτο για τη Ρόζα, την εξαφανισμένη εδώ και πέντε χρόνια αγαπημένη του, που όλοι εκτός από εκείνον τη θεωρούν νεκρή, και η οποία προσπαθεί να μας ιστορήσει τα όσα της έχουν πραγματικά συμβεί μέσω του επίσης χαμένου ημερολογίου της (σε πρώτο πρόσωπο μας συστήνεται, εξάλλου, κι ένας τρίτος χαρακτήρας, που διαδραματίζει παρασκηνιακό όσο και κρίσιμο ρόλο στα τεκταινόμενα). Τα δίπολα ζωή/θάνατος, ύπαρξη/ανυπαρξία, αντίληψη/ψευδαίσθηση, μνήμη/λησμονιά υφαίνουν ένα φιλοσοφικό και συμβολικό υπόστρωμα που είναι αδιάλειπτα παρόν, υπονομεύοντας το ένα το άλλο και παγιδεύοντας, συγχρόνως, τον αναγνώστη σ’ έναν ιστό όπου η αλήθεια και το ψέμα, τα απατηλά φαινόμενα και ό,τι κρύβεται πίσω τους αλλάζουν διαρκώς φυσιογνωμία και ταυτότητα.

photo JS Monroe Ένα από τα πλεονεκτήματα του Βρες με είναι ότι, παρά τον πιθανώς αποθαρρυντικό όγκο του (448 σελίδες μαζί με το επιλογικό σημείωμα του συγγραφέα), η δράση κυλάει με συναρπαστική ζωντάνια και ταχύτητα χάρη στο σπάσιμό της σε σύντομα κεφάλαια, τη «συρταρωτή» διάρθρωση και τις αλλεπάλληλες ανατροπές της, καθώς και στην εναλλαγή των αφηγηματικών προσώπων. Οι κυνηγοί των λεγόμενων «Easter eggs» (κρυμμένων στοιχείων και αναφορών που η ανακάλυψή τους διευρύνει πραγματολογικά και νοηματικά την υπόθεση) δεν θα απογοητευτούν, μια και το μυθιστόρημα βρίθει κυριολεκτικά από αυτά. Ορισμένες σελίδες απαιτούν πολύ γερό στομάχι και η κατάληξη του δράματος δίνει απαντήσεις χωρίς να προσφέρει ουσιαστική κάθαρση – αυτό, όμως, είναι και το ζουμί του όλου θέματος: όταν ένας τόσο μακρόχρονος, τόσο ειδεχθής και οδυνηρός εφιάλτης παίρνει τέλος, μπορούν ποτέ τα πράγματα να ξαναγίνουν ακριβώς όπως πριν; Η γεύση που αφήνει το Βρες με δεν είναι ευχάριστη, όπως συχνότατα συμβαίνει, δυστυχώς, και στη ζωή: κάθε έγκλημα, μικρό ή μεγάλο, δεν έχει μόνο άμεσα θύματα, αλλά και έμμεσα –τα αγαπημένα πρόσωπα όσων έχουν υποφέρει ή χαθεί– και πολυδιάστατο αντίκτυπο σε βάθος χρόνου. Η απόδοση δικαιοσύνης δεν ισούται πάντοτε απόλυτα με τη δικαίωση ή την πλήρη ηθική, ψυχική και σωματική αποκατάσταση των παθόντων. Αντί να μας καθησυχάσει οριστικά μ’ ένα «και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα» για ενήλικες, ο συγγραφέας προτιμά να μας κεντρίσει ώστε να συνεχίσουμε να προβληματιζόμαστε και να συμπάσχουμε με τους βασανισμένους του ήρωες, ακόμα και αφού το βιβλίο έχει πια κλείσει και επιστρέψει στο ράφι του.