Robert Streibel: «Απρίλιος στο Στάιν»

Όταν ακούμε ή μιλάμε για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε στον νου μας την πείνα και την εξαθλίωση των μεγάλων αστικών κέντρων όπως η Αθήνα, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το Ολοκαύτωμα. Αυτό που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε, είτε επειδή δεν το διδασκόμαστε στο σχολείο, είτε επειδή αργότερα δεν μας απασχολεί, ήταν το κλίμα βίας και τρομοκρατίας που κυριαρχούσε επί Τρίτου Ράιχ σε ένα γενικότερο επίπεδο. Από την άλλη, γνωρίζουμε πως η Αυστρία παραδόθηκε στον Χίτλερ το 1938, θεωρούμε συλλήβδην Γερμανούς και Αυστριακούς της εποχής ναζί και συχνά συνεχίζουμε τις ίδιες στερεοτυπικές κατηγορίες και σήμερα. Και όχι άδικα, αφού η Αυστρία έχει αυτή τη στιγμή ακροδεξιά κυβέρνηση, ενώ στη Γερμανία το νεοναζιστικό μόρφωμα έχει γιγαντωθεί κυρίως μετά την ένωση της Ανατολικής με τη Δυτική Γερμανία.

Θα μου πείτε, τι μας τα λες αυτά; Υπάρχουν πολύ πιο ειδικοί, γνώστες του αντικειμένου, που μπορούν να μιλήσουν για τα εν λόγω θέματα. Μα γι’ αυτό. Επειδή μόλις διάβασα το ιστορικό μυθιστόρημα Απρίλιος στο Στάιν του Αυστριακού ιστορικού Ρόμπερτ Στράιμπελ, που Απρίλη μήνα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Αλφειός. Ένα βιβλίο αφιερωμένο στα θύματα της 6ης Απριλίου 1945, λίγες ημέρες πριν από το τελείωμα του πολέμου, όταν 386 άνθρωποι δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς, ενώ τους είχε δοθεί η εντύπωση και εντολή να εγκαταλείψουν τη φυλακή.

Πολλές είναι οι σκέψεις που δημιουργήθηκαν στο μυαλό μου διαβάζοντας αυτό το πυκνογραμμένο βιβλίο, που έχει μια περισσότερο οριζόντια ιστορική δομή, παρά κάθετη λογοτεχνική. Ακόμα και έτσι, όμως, ο συγγραφέας ιστορικός βρίσκει τον τρόπο να σκιαγραφήσει όσο χρειάζεται τους απειράριθμους ήρωές του, οι οποίοι γεμίζουν τις σελίδες του βιβλίου. Καταφέρνει τότε να μιλήσει αφενός για τα θύματα αυτής της σφαγής, είτε σκοτώθηκαν μπροστά στη φυλακή, είτε συλλήφθηκαν ως «στασιαστές» σε διάφορες περιοχές γύρω από τη φυλακή του Στάιν.

Γιατί ενώ η βιβλιογραφία και το συλλογικό ασυνείδητο έχουν δώσει χώρο στο Ολοκαύτωμα και τα μαρτύρια της εβραϊκής κοινότητας, δεν θυμούνται σχεδόν ποτέ τα θύματα που προέρχονταν από την ίδια τη Γερμανία και την Αυστρία, τους κομμουνιστές, τους αντιστασιακούς, εκείνους που δεν τους επέτρεπε η συνείδησή τους να πράξουν σύμφωνα με τις εντολές των Ες Ες.

Άνθρωποι ταγμένοι στο ναζιστικό καθεστώς, άνθρωποι αντιφρονούντες, άνθρωποι συμβιβασμένοι, που φοβούνται, που ντρέπονται –εκείνη τη στιγμή ή χρόνια αργότερα–, που αυτοκτονούν, που επιβιώνουν επειδή θεωρήθηκαν νεκροί στον σωρό με τα πτώματα – οι ήρωες του Στράιμπελ βροντοφωνάζουν όχι μονάχα τη θηριωδία του ναζισμού, αλλά του πολέμου εν γένει. Γιατί ενώ η βιβλιογραφία και το συλλογικό ασυνείδητο έχουν δώσει χώρο στο Ολοκαύτωμα και τα μαρτύρια της εβραϊκής κοινότητας, δεν θυμούνται σχεδόν ποτέ τα θύματα που προέρχονταν από την ίδια τη Γερμανία και την Αυστρία, τους κομμουνιστές, τους αντιστασιακούς, εκείνους που δεν τους επέτρεπε η συνείδησή τους να πράξουν σύμφωνα με τις εντολές των Ες Ες. Ο Ρόμπερτ Στράιμπελ γράφει για εκείνους που γοητεύτηκαν από ένα σύστημα που έμοιαζε να προσφέρει μια πολύ δυναμική ταυτότητα. Γράφει για ανθρώπους που χάθηκαν στο σκοτάδι, ανθρώπους για τους οποίους θέλησε να μιλήσει πριν από κάποια χρόνια και ο Γκίντερ Γκρας μέσα από τη δική του εμπειρία και κατηγορήθηκε έντονα.

Ο Ρόμπερτ Στράιμπελ γράφει ένα βιβλίο τόσο για τους φυλακισμένους –συγκεκριμένα και τους Έλληνες πολιτικούς κρατούμενους της φυλακής του Στάιν–, όσο και τους δεσμώτες τους –άλλους φανατικούς, άλλους απλώς συμβιβασμένους με το καθεστώς– αλλά και τους ανθρώπους εκείνους, Γερμανούς, Αυστριακούς, Τσέχους, Πολωνούς και Γάλλους που αντιστάθηκαν καθένας με τον δικό του τρόπο και το πλήρωσαν – συχνά με τη ζωή τους.

photo Robert Streibel Αν σήμερα ρωτήσει κάποιος έναν μέσο Γερμανό ή έναν Αυστριακό γιατί συνέβη το ναζιστικό καθεστώς, γιατί συνέβη ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, δεν ξέρει να απαντήσει καθαρά στο γιατί. Ίσως λόγω της ντροπής και της ενοχής που ακόμα συντροφεύει ολόκληρα έθνη και δεν τους επιτρέπει να κοιτάξουν κατάματα την ιστορία. Για να μην επαναληφθεί.