Nicole Krauss: «Δάσος σκοτεινό»

Όταν ο 68χρονος Τζουλς Έπστιν αποφασίζει να εξαφανιστεί στο Ισραήλ, ξεπουλώντας σταδιακά την τεράστια περιουσία που είχε κάνει ως ιδιοκτήτης δικηγορικού γραφείου στη Νέα Υόρκη, ύστερα από τον θάνατο των γονιών του και το διαζύγιο με την επί τριάντα πέντε χρόνια σύζυγό του, καταφεύγει αρχικά στο «Χίλτον» του Τελ Αβίβ, βιώνοντας μια ανερμήνευτη μεταμόρφωση και μεταστροφή, τόσο για τα παιδιά του όσο και για την προσωπική του γραμματέα. Παράλληλα, η Νικόλ, μια συγγραφέας από τη Νέα Υόρκη σε συγγραφικό αδιέξοδο, αποφασίζει να εγκαταλείψει σύζυγο και παιδιά και να καταλύσει στο «Χίλτον» του Τελ Αβίβ, που επισκεπτόταν ως παιδί στις διακοπές με την οικογένειά της, εμπλεκόμενη σε μια περιπέτεια με άξονα τον Κάφκα και παρασυρόμενη σε ένα τόσο εσωτερικό όσο και μεταφυσικό ταξίδι.

Αυτές τις δύο παράλληλες ιστορίες που δεν συναντώνται ποτέ μεταξύ τους, εξαιρουμένων των δύο-τριών εξωτερικών κοινών σημείων (Νέα Υόρκη – «Χίλτον» Τελ Αβίβ – εβραϊκή καταγωγή πρωταγωνιστών), μα που συνδέονται γερά υποδορίως και φτάνουν μέχρι το μεδούλι του βιβλίου, μας αφηγείται η Νικόλ Κράους στο Δάσος σκοτεινό. Είναι το τέταρτο και το καλύτερο μυθιστόρημά της, που κινείται στα όρια του αριστουργήματος και που μας φέρνουν στα ελληνικά οι Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε εξαιρετική μετάφραση της Ιωάννας Ηλιάδη.

Για να καταλάβουμε καλύτερα τι κάνει εδώ η Κράους θα πρέπει να ξεχάσουμε ό,τι γνωρίζουμε για την παραδοσιακή γραμμική αφήγηση, να κινηθούμε στα απώτατα όρια της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας και να βουτήξουμε βαθιά στο πλαίσιο της μεταμυθοπλαστικής αφήγησης (metafiction), ακολουθώντας κατά πόδας την τεχνική της. Η αυτοπροσδιοριζόμενη δομή, με την κατάλληλη μορφή και περιεχόμενο, χρησιμοποιείται από τη συγγραφέα για να υπονομεύσει τις υπάρχουσες λογοτεχνικές συμβάσεις επιτυγχάνοντας τη διερεύνηση και ανακάλυψη μιας βαθύτερης σχέσης που διαπερνά τη λογοτεχνία, τη ζωή, την τέχνη και την πραγματικότητα. Η παραπάνω τεχνική, προσεκτικά επιλεγμένη και εφαρμοσμένη ήδη στα δύο προηγούμενα μυθιστορήματά της, τη βοηθά να μιλήσει επιτυχώς για τα θέματα που την αφορούν. Αρχής γενομένης από το ζήτημα του εαυτού, της προέλευσης και επίλυσής του. Ακολούθως, της μεταστροφής και μεταμόρφωσης αυτού, μέσα σε μια πραγματικότητα που δεν γίνεται κατανοητή από πολλούς τις περισσότερες φορές. Και, τέλος, πώς αυτά μπορούν να λειτουργήσουν μέσα σε μια μυθοπλασία, είτε μυθιστορηματική είτε αυτοβιογραφική, ως αυτοπραγμάτωση. Αν και για το τελευταίο βοηθά κατά πολύ η τεχνική της μεταμυθοπλαστικής αφήγησης.

Κι αν όλα τα παραπάνω μπορούν να φανούν κάπως μπερδεμένα στον αναγνώστη, τη λύση μάς τη δίνει ο Φίλιπ Ροθ, που χαρακτήρισε το μυθιστόρημα ευφυές και το θαύμασε πραγματικά. Διότι η Κράους, με την τεχνική της κυρίως και την ικανότητα να εμπλέξει τη μεταστροφή και τη μεταμόρφωση του εαυτού μέσα σε αυτό λογοτεχνικά, κατάφερε να αναδείξει καλύτερα το μείζον ζήτημα που απασχολούσε τον Ροθ στα περισσότερα των μυθιστορημάτων του. Εκείνο του Αμερικανοεβραίου συγγραφέα, γενικότερα, απέναντι στο εβραϊκό ζήτημα, αφ’ ης στιγμής υπάρχει η γη του Ισραήλ. Ήτοι: η επιστροφή στις ρίζες και στον τόπο καταγωγής, δίχως τον πατέρα, αν είναι αυτό εφικτό. Διόλου τυχαίο πως η συγγραφέας αφιερώνει αυτό το βιβλίο στον πατέρα της!

Για να καταλάβουμε καλύτερα τι κάνει εδώ η Κράους θα πρέπει να ξεχάσουμε ό,τι γνωρίζουμε για την παραδοσιακή γραμμική αφήγηση, να κινηθούμε στα απώτατα όρια της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας και να βουτήξουμε βαθιά στο πλαίσιο της μεταμυθοπλαστικής αφήγησης (metafiction), ακολουθώντας κατά πόδας την τεχνική της.

Ο Τζουλς υφίσταται αυτή τη μεταστροφή με την επιστροφή του στο Ισραήλ και με την κατασπατάληση της περιουσίας του εκεί, περιουσία που απέκτησε στην Αμερική. Μια μεταστροφή αδιανόητη από το κοντινό του περιβάλλον. Στην ουσία, ο Τζουλς μετέβη στο Ισραήλ για να πεθάνει στα πάτρια εδάφη, όπως και οι από εκατονταετίες πρόγονοί του. Μια μεταστροφή που επέρχεται ύστερα από την απώλεια των γονιών του. Εξ ου και το διαζύγιό του. Εξ ου και η κινηματογραφική του αναχώρηση από τη ζωή, εν μέσω κινηματογραφικών γυρισμάτων, ως βασιλιάς Δαυίδ. Η παλιότερη γενιά των Αμερικανών Εβραίων, που έζησε και μεγαλούργησε στην Αμερική, επιστρέφει στα «πάτρια» όχι για να πεθάνει απλά, αλλά για να ξαναζήσει βρίσκοντας τις χαμένες μα διόλου απολεσμένες ρίζες, μέσα στο χώμα των οποίων θα θαφτεί.

Υπάρχει όμως και η άλλη εκδοχή, η πιο σύγχρονη, αυτή της Νικόλ. Συνονόματη της συγγραφέως. Που η Κράους τής χαρίζει τα καλύτερα ίσως κομμάτια της ζωής της. Κάπου εδώ εμπλέκεται και η αυτοβιογραφική μυθοπλασία. Επίσης Αμερικανοεβραία, μα πιο νέα σε ηλικία από τον Τζουλς. Γνωρίζοντας κάποιον που διατείνεται πως ήταν πρώην καθηγητής λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο εκεί, όταν φθάνει στο Ισραήλ, θα μπλεχτεί σε μια αναζήτηση κάποιων γραπτών του Κάφκα, που θα την οδηγήσει από το μυστήριο μεταφυσικά στην ανακάλυψη του εαυτού. Η μεταστροφή της έχει άλλη πορεία. Θα χωρίσει, θα γνωρίσει εαυτόν και θα ζήσει πολύ καλύτερα τη ζωή της, όπως διαφαίνεται. Οπωσδήποτε όμως θα ξεπεράσει το δημιουργικό της αδιέξοδο ανακαλύπτοντας κι αυτή τις βαθύτερες ρίζες που την ενώνουν με τον ιουδαϊσμό, έστω μέσω του Κάφκα, ήτοι λογοτεχνικά, για να… ξαναζήσει. Να βρει το βαθύτερο νόημα της ζωής, που δεν είναι τίποτε άλλο από την ίδια τη ζωή. Μόνο που αυτό περνά μέσα από την πατρώα γη του Ισραήλ, θέλοντας και μη. Διόλου τυχαίο πως η Κράους μέσα στο διάστημα των επτά χρόνων από το προηγούμενό της μυθιστόρημα, χώρισε από τον επίσης συγγραφέα –πρώην, πλέον, σύζυγό της– Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, και είχε κατηγορηθεί πως ζούσε στη σκιά του. Και, φυσικά, η ηρωίδα Νικόλ επιστρέφει στην Αμερική για να συνεχίσει να ζει τη ζωή της.

Nicole Krauss Η κατά τόπους φιλοσοφική διάθεση του μυθιστορήματος σχετικά με την ιουδαϊκή θεολογία, την Καμπάλα κ.λπ. ενδεχομένως να κουράζει τον αναγνώστη. Υπό την παραπάνω όμως οπτική περισσότερο ανοίγει μονοπάτια ερμηνείας του κειμένου παρά το συσκοτίζει. Οπωσδήποτε πάντως του προσδίδει και το ανάγει σε ανώτερα επίπεδα, τόσο από άποψη γραφής όσο και νοήματος.