Selahattin Demirtas: «Πριν το ξημέρωμα»

Ο Κούρδος Σελαχαττίν Ντεμίρτας είναι πολιτικό πρόσωπο, ηγέτης πολιτικού κόμματος και ως έγκλειστος (προφυλακισμένος από τον Νοέμβριο του 2016) στις φυλακές υψίστης ασφαλείας τύπου F στην Αδριανούπολη, είναι πολιτικός κρατούμενος, χωρίς να έχει διαπράξει αδίκημα. Θεωρείται όμως εχθρός του παρόντος τουρκικού καθεστώτος και έχει κατηγορηθεί για «τρομοκρατική δράση». Γεννήθηκε το 1973 στο Ελαζίγ, στην Ανατολική Τουρκία, και σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής το 2007 και, όταν το κόμμα του απαγορεύτηκε, πράγμα σύνηθες στην Τουρκία για κόμματα που αντιπολιτεύονται την εκάστοτε κυβέρνηση, ίδρυσε με άλλους το αριστερό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP). Ως υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του 2014, πήρε την τρίτη θέση με το 9,90% των ψήφων.

Στη φυλακή έγραψε το πρώτο του λογοτεχνικό βιβλίο, τη συλλογή διηγημάτων Πριν το ξημέρωμα (τίτλος πρωτοτύπου Seher) που ξεπέρασε τα 200.000 αντίτυπα στην Τουρκία, ενώ η γαλλική του έκδοση ήταν υποψήφια για το βραβείο Médicis 2018. Οι ιστορίες που αφηγείται έχουν ως ήρωες και ηρωίδες ανθρώπους φτωχούς, που βιώνουν προσωπικά ή οικογενειακά δράματα, ορισμένες από αυτές είναι σκληρές και απάνθρωπες, όπως το «Seher», το δεύτερο της συλλογής, η οποία είναι αφιερωμένη στις γυναίκες «που δολοφονήθηκαν ή έπεσαν θύματα βίας». Σε αυτό φαίνεται η αγριότητα στις καθυστερημένες κοινωνίες της νοτιοανατολικής Τουρκίας, όπου η ανθρώπινη ζωή κοστίζει πολύ φθηνά και οι κάτοικοι, ή κάποιοι από αυτούς, βάζουν την τιμή –την τιμή τους, όπως αυτοί την εκλαμβάνουν–, πάνω από κάθε άλλη αξία.

Η Σεχέρ, κορίτσι πολυμελούς οικογένειας, μαζί με τις δύο αδελφές της, την Πινάρ και την Καντέρ, πέφτει να κοιμηθεί, χαρούμενη διότι η επόμενη μέρα θα ήταν γιορτινή, το μπαϊράμι, και θα φορούσε το καινούργιο της φόρεμα. Είναι είκοσι δύο χρονών, ο καιρός που έπρεπε να παντρευτεί, μόνο που ο γάμος της δεν φαινόταν στον ορίζοντα, ενώ οι συνομήλικές της ήδη είχαν παντρευτεί από τα δεκαοχτώ τους και είχαν τη δική τους οικογένεια και παιδιά. Είναι χαρούμενη επειδή είχε δεχτεί την πρόταση του Χαϊρί, εργάτη στο ίδιο εργοστάσιο έτοιμων ενδυμάτων, όπου δουλεύει κι αυτή, να συναντηθούν σ’ ένα ζαχαροπλαστείο της πόλης Άδανα. Πράγματι, οι δυο τους συναντώνται, η κοπέλα τού έχει εμπιστοσύνη, τρέφει πολλές προσδοκίες από αυτόν, κάνει όνειρα, σκέφτεται τον γάμο και το νυφικό της. Όταν τελειώνει η αργία του μπαϊραμιού, μετά τη δουλειά, ο Χαϊρί με κάτι φίλους του την επιβιβάζει σ’ ένα αυτοκίνητο για να την πάει στο σπίτι της.

Μόνο που αποδεικνύεται κακός χαρακτήρας, αφού την αποβιβάζει σε μια ερημιά, τη βιάζει και την παρατάει εκεί. Η επιστροφή στο σπίτι είναι μαρτύριο για την αθώα Σεχέρ, η οποία έχει ν’ αντιμετωπίσει τον πατέρα της, που οφείλει να τηρήσει την παράδοση: η ατιμασθείσα κοπέλα πρέπει να πεθάνει από συγγενικό χέρι, ώστε να απαλειφθεί το στίγμα – άγρια πράγματα. Ο θάνατος αποτελεί τιμωρία για το θύμα.

Ο συγγραφέας επιχειρεί να περιγράψει τα φριχτά ήθη και έθιμα της επαρχιακής Τουρκίας, γνωστά στους μη Τούρκους αναγνώστες από τα ανάλογα δημοσιεύματα που εμφανίζονται κατά καιρούς στον Τύπο, και ταυτόχρονα να τα στηλιτεύσει, κυρίως να κατακρίνει την υποκρισία που είναι σύμφυτη με τέτοιες συμπεριφορές. Φαίνεται όμως πως ούτε οι κυβερνήσεις ούτε τα κόμματα ούτε οι προοδευτικές ιδεολογίες έχουν τη δυνατότητα να κάνουν οτιδήποτε για το συγκεκριμένο θέμα, που ταλανίζει τον πληθυσμό.

Ο θάνατος αποτελεί τιμωρία για το θύμα.

Δύο από τα υπόλοιπα διηγήματα της συλλογής έχουν ως ήρωες, άντρες και γυναίκες (Στο «Με λένε Νάζο, είμαι καθαρίστρια» ο αφηγητής είναι γυναίκα), που εργάζονται και γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης από τα αφεντικά, φυλακίζονται χωρίς να έχουν διαπράξει αδίκημα, όπως η Νάζο, η καθαρίστρια που συνελήφθη σε μια διαδήλωση χωρίς να συμμετέχει σε αυτή, απλώς έτρεξε ν’ αποφύγει τα χημικά. Άνθρωποι που ζουν στη φτώχεια και ονειρεύονται ν’ αγοράσουν ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο, είναι βέβαιο πως δεν πρόκειται ποτέ να βγουν από αυτήν, οπότε κάποιοι το ρίχνουν στην καλοπέραση, στα ποτά και τα ναρκωτικά. Στο διήγημα «Η γοργόνα», η ηρωίδα-αφηγήτρια είναι πρόσφυγας από τη Συρία που μπαίνει σ’ ένα καράβι, το οποίο βουλιάζει στη Μεσόγειο.

photo Demirtas Στις περισσότερες ιστορίες του βιβλίου πρωταγωνιστούν γυναίκες, «γυναίκες του λαού» θα λέγαμε. Ο Σελαχαττίν Ντεμίρτας μιλάει πολύ τρυφερά γι’ αυτές, γιατί αντέχουν τις κακουχίες, γιατί αρκετές μεγαλώνουν παιδιά χωρίς τους άντρες τους, γιατί είναι θύματα μιας βάρβαρης ανδροκρατούμενης κοινωνίας. Το αυτοβιογραφικό διήγημα «Ξεκαθάρισμα λογαριασμών με τη μητέρα μου» τελειώνει ως εξής: «Φιλώ τα χέρια σου και τα χέρια όλων των μανάδων».