Orhan Pamuk: «Η γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά»

Στιλίστας του είδους ο νομπελίστας Ορχάν Παμούκ, με δεξιοτεχνία μεταφέρει μια ιστορία, φαινομενικά απλή, για να αποδώσει με ακρίβεια ένα καίριο φιλοσοφικό ερώτημα που αφορά τη σχέση του ανθρώπου με την παράδοση και τον μοντερνισμό και ταυτόχρονα ένα πολιτικό ερώτημα για το πού βαδίζει η ίδια του η χώρα και πώς θα εξελιχθεί το μέλλον της. Ποιος θα επικρατήσει στον ανελέητο αγώνα ανάμεσα στην εξουσία (πατέρα) και στον πολίτη (γιο), σε μια χώρα η οποία εξακολουθεί να κλυδωνίζεται από τις αποφάσεις της κεντρικής της εξουσίας; Το δίπολο, άλλωστε, πατέρας-γιος, και ό,τι αυτό συμβολίζει, είναι συνεχώς παρόν σε κάθε σχέση των ηρώων. «Στον τόπο μας δεν ζει κανείς χωρίς πατέρα, τον πατέρα-θεό, τον πατέρα-κράτος», γράφει σε κάποιο σημείο, αφήνοντας τον αναγνώστη να αντιληφθεί τη σαρωτική αγωνία του συγγραφέα για τη σχέση πολιτών και κράτους σε μια χώρα όπως είναι η σημερινή Τουρκία.

Ο Παμούκ στρέφεται στο μέλλον και αναρωτιέται σε ποιο βαθμό θα καταφέρει η χώρα του να συνυπάρξει με το παραδοσιακό παρελθόν, ποια στοιχεία θα διατηρήσει, ποια αξίζουν να διατηρηθούν και με ποιον τρόπο η σχέση αυτή θα διαμορφώσει τη νοοτροπία των μελλοντικών γενιών, αλλά και τη στάση τους απέναντι στην κρατική εξουσία. Με ποιους τρόπους μπορεί να αυτονομηθεί ένας άνθρωπος μπροστά στην εξουσία, να διεκδικήσει την ταυτότητά του και να αναμετρηθεί μαζί της, αν χρειαστεί, για να μπορέσει να την αποκτήσει.

Με σκηνοθετική ακρίβεια ο Παμούκ στήνει το σκηνικό του μύθου του. Ο Τζεμ είναι ένας έφηβος, με όνειρο ζωής να γίνει συγγραφέας. Πρόκειται να δώσει εξετάσεις για την εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο. Ωστόσο, χρειάζεται χρήματα για την προετοιμασία, τα οποία δεν μπορεί να του εξασφαλίσει η οικογένειά του, καθώς ο πατέρας του έχει φύγει από το σπίτι. Έτσι ο Τζεμ αναγκάζεται να εργαστεί ως βοηθός του μάστορα Μαχμούτ στην κατασκευή ενός πηγαδιού, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις της μητέρας του. Ο Τζεμ θα ακολουθήσει τον Μαχμούτ, ο οποίος θα λειτουργήσει στη ζωή του ως το χαμένο πατρικό πρότυπο και ο Τζεμ θα δεθεί μαζί του. Η ερωτική του εμπειρία με μια ηθοποιό, τη Γυναίκα με τα Κόκκινα Μαλλιά, θα γίνει η αφορμή για να δει τη ζωή του να αλλάζει. Ωστόσο, μια απροσεξία θα γίνει η αφορμή να τραυματιστεί μέσα στο σκαμμένο πηγάδι ο Μαχμούτ. Ο Τζεμ θα τον εγκαταλείψει εκεί, χωρίς να ξέρει αν πράγματι είναι νεκρός. Κι ενώ η ζωή του θα συνεχιστεί και θα γίνει ένας επιτυχημένος και πλούσιος άνθρωπος, κάποια στιγμή θα επιστρέψει εκεί και θα μάθει αλήθειες που τον αφορούν και αυτόν αλλά και τον πατέρα του.

Ο Τζεμ, ο άνθρωπος που ήθελε από μικρός να γίνει συγγραφέας, θα δει μπροστά στα μάτια του να παίρνουν σάρκα και οστά δυο μύθοι με τους οποίους ασχολήθηκε σε όλη του τη ζωή. Πρόκειται για τον μύθο του Οιδίποδα με την τραγικότητα της πατροκτονίας να τον σημαδεύει και ο μύθος των Ρουστέμ και Σουχράμπ από το Ιράν, ένας μύθος που μιλά για την παιδοκτονία. Ο Παμούκ θα εμπλέξει στην αφηγηματική του ροή τους δύο αυτούς μύθους με έναν ευρηματικό τρόπο. Επί της ουσίας έχτισε την αλληγορία του επάνω τους, ακριβώς για να δείξει τη συσχέτιση αλλά και τη διαφοροποίηση ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση. Ποια θα μπορέσει να επικρατήσει στην τελική αναμέτρηση του ανθρώπου με τον χρόνο; Ενδεχομένως το βασικό ερώτημα για τον Παμούκ να είναι ποια θέση πρέπει να κρατήσει η χώρα του στο μέλλον. Πού να στραφεί. Πώς τελικά θα διεκδικήσει την πραγματικότητα που συμβολίζει η Γυναίκα με τα Κόκκινα Μαλλιά, την ίδια τη χώρα του ίσως.

Ο Παμούκ υπογράφει ένα φιλοσοφικό παραμύθι, μια αχαλίνωτη τραγική ειρωνεία με την έννοια της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, στήνοντας τον δικό του μύθο, στον οποίο φαίνεται αρχικά να τον απασχολεί κυρίως η σχέση του γιου με τον πατέρα. Θέμα που μοιάζει να τον απασχολεί και προσωπικά σε μεγάλο βαθμό – ας μην ξεχνάμε τη σχετική του αναφορά στον πατέρα του κατά την εκφώνηση του λόγου του στην απονομή του βραβείου Νόμπελ. Ωστόσο, πολύ σύντομα ο αναγνώστης θα αντιληφθεί ότι όλο αυτό είναι ένα πρόσχημα για τον Παμούκ. Το ενδιαφέρον του είναι πρωτίστως η ίδια η Τουρκία –η Γυναίκα με τα Κόκκινα Μαλλιά, δεν είναι τυχαίο άλλωστε το χρώμα των μαλλιών της– που διεκδικεί το συντηρητικό παρελθόν του τόπου του και αναμφίβολα δοκιμάζεται σε ένα νεωτερικό μέλλον.

Ο Παμούκ υπογράφει ένα φιλοσοφικό παραμύθι, μια αχαλίνωτη τραγική ειρωνεία με την έννοια της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, στήνοντας τον δικό του μύθο, στον οποίο φαίνεται αρχικά να τον απασχολεί κυρίως η σχέση του γιου με τον πατέρα.

Orhan Pamuk Ένα εξαιρετικό βιβλίο σε μετάφραση στα ελληνικά από τη Στέλλα Βρετού. Ο ίδιος ο Παμούκ έχει πει σε συνέντευξή του ότι το είχε στο μυαλό του από το 1988, όταν στη Χάλκη, όπου είχε πάει για διακοπές, γνώρισε έναν πηγαδά και συνομιλώντας μαζί του έμαθε για τη διάνοιξη των πηγαδιών και παρατήρησε ταυτόχρονα και τη σχέση του πηγαδά με τον βοηθό του.
Ένα μυθιστόρημα ιδεών γραμμένο με την τρυφερότητα και την ευγένεια της γραφής του Ορχάν Παμούκ, ο οποίος γράφει με μια ήρεμη σιγουριά και χωρίς να «φωνάζει» στον αναγνώστη τις ανησυχίες του, αλλά θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα, τις απαντήσεις των οποίων καλείται να δώσει ο ίδιος ο αναγνώστης, αφού μελετήσει προσεκτικά το ενδελεχές ψυχογράφημα των ηρώων από τον συγγραφέα και καταφέρει να διεισδύσει από την επιφάνεια μιας γοητευτικής ιστορίας στον βυθό ενός πολυεπίπεδου μυθιστορήματος.