Jo Nesbo: «Μάκβεθ»

Ο Jo Nesbo έχει κερδίσει εδώ και πολλά χρόνια τους φίλους της αστυνομικής λογοτεχνίας με βιβλία ανατρεπτικά που δεν ακολουθούν το ίδιο μοτίβο, αν και συχνά έχουν τον ίδιο ντετέκτιβ ως κεντρικό ήρωα. Στο τελευταίο του βιβλίο, όμως, διαφοροποιείται από οτιδήποτε έχει γράψει ως σήμερα. Μια αίσθηση ποιητική και φιλοσοφική παρεισφρέει από τις πρώτες λέξεις. Οι πρώτες περιγραφές της πρωταγωνίστριας πόλης έρχονται μέσα από μια λαμπερή σταγόνα, που ταξιδεύει πέφτοντας από τον ουρανό. Μόνο που η πόλη όπου θα προσγειωθεί κάθε άλλο παρά λαμπερή είναι.

Η πόλη, όπου όλα γίνονται για το «καλό» της, υπήρξε ένα μεγάλο βιομηχανικό κέντρο σε μια εποχή άνθησης της οικονομίας. Την εποχή όμως όπου εκτυλίσσεται η ιστορία οι δουλειές είναι λιγοστές και η Μπέρθα, η θρυλική μηχανή που κινούσε το τρένο γεμάτο εμπορεύματα, έχει χρόνια να κινηθεί. Έτσι, μπορεί κανείς άνετα να δώσει τον «χρησμό» στον νέο αστυνομικό διοικητή ότι θα διοικεί μέχρι να κινηθεί η Μπέρθα. Διότι η Μπέρθα κάτω από τη διοίκησή του δεν πρόκειται ποτέ να κινηθεί.

Όσοι κάτοικοι αυτής της πόλης δεν είναι διεφθαρμένοι, με αποτέλεσμα να έχουν καταφέρει να ζουν από την καλή μεριά της, όπου ο καιρός είναι καλύτερος και η μόλυνση δεν έχει εισχωρήσει παντού, είναι άρρωστοι ή έχουν χάσει κάποιον δικό τους από αρρώστιες που προκαλεί το περιβάλλον. Υπάρχουν όμως και οι άλλοι, αυτοί που έχουν αναζητήσει τη διέξοδο σε τεχνητούς παραδείσους. «Οι περισσότεροι ήταν τόσο σκελετωμένοι και κατεστραμμένοι, που ήταν πολύ δύσκολο να καταλάβεις πόσα χρόνια ήταν ζωντανοί. Ή πόσο τούς απέμενε να ζήσουν».

Από τις πρώτες σελίδες όπου εμφανίζεται ο χαμογελαστός νεαρός αστυνομικός με τις μαύρες μπούκλες και το όνομα Μάκβεθ, ο αναγνώστης αναρωτιέται εάν το όνομα του έχει δοθεί τυχαία ή υπάρχει σύνδεση με τον ήρωα του Σαίξπηρ. Θα χρειαστεί να προχωρήσει αρκετά στο 630 σελίδων βιβλίο, για ν’ αρχίσει να βρίσκει όλο και περισσότερες ομοιότητες με τον σαιξπηρικό ήρωα.

Τα συναισθήματα του αναγνώστη ανατρέπονται, καθώς διαπιστώνει ότι βιάστηκε να δώσει τη συμπάθειά του σε κάποιους ήρωες και να καταδικάσει κάποιους άλλους.

Ο Νέσμπο γράφει αστυνομικά μυθιστορήματα και ο Μάκβεθ είναι και αυτό επιφανειακά αστυνομικό βιβλίο. Όμως στη βάση του πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό βιβλίο με ήρωες αστυνομικούς και περιγραφές που σοκάρουν. Αντίθετα με τα υπόλοιπα βιβλία του συγγραφέα, που τοποθετούνται χρονικά περίπου στη σημερινή εποχή, αυτό τοποθετείται χρονικά κάποια στιγμή μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πού δεν διευκρινίζεται ακριβώς. Δεν έχει εξάλλου και ιδιαίτερη σημασία. Διότι οι ανθρώπινες συμπεριφορές που περιγράφονται θα μπορούσαν να είναι οποιαδήποτε χρονική στιγμή, σε οποιαδήποτε χώρα ή πόλη. Οπουδήποτε οι άνθρωποι έχουν γευτεί την εξουσία και επιθυμούν να την κρατήσουν με κάθε μέσο.

Ο συγγραφέας γνωρίζει πώς να κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο, αυτή τη φορά σε ένα βιβλίο όπου οι ανατροπές δεν έχουν να κάνουν με το ποιος είναι ο κακός και ποιος ο καλός της ιστορίας, αλλά με το ποιος μπορεί να γίνει κακός και ποιος καλός κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Τι είναι ικανός ένας άνθρωπος να κάνει εκπλήσσοντας και τον ίδιο τον εαυτό του. Αυτός που κινεί τα νήματα γνωρίζει ότι «Όσο έντιμοι και ειλικρινείς κι αν ήταν χτες, οι άνθρωποι είναι σαν τον υγρό πηλό: Πλάθονται από τη συγκυρία, από το κίνητρο και απ’ ό,τι τους τάξεις. Εύκολα θα μπορούσαν να κάνουν κάτι που χτες θα τους φαινόταν αδιανόητο».

Ο βασικός κορμός της ιστορίας έχει να κάνει με το ποιος θα αναλάβει τη διοίκηση μιας πόλης. Βασική κινητήρια δύναμη όπως πάντα το χρήμα και πίσω από αυτό τα ναρκωτικά, σε έναν κόσμο ανταλλαγής εξυπηρετήσεων.

«Από το γραφείο του στον τελευταίο όροφο του Αρχηγείου της Αστυνομίας, ο Κένεθ είχε κακοδιοικήσει χωρίς διακοπή και με σιδηρά πυγμή την πόλη, άσχετα από το ποιος ήταν δήμαρχος και τι έλεγε ή δεν έλεγε η κεντρική εξουσία στο Καπιτώλιο. Και η πόλη, το δεύτερο μεγαλύτερο και άλλοτε πιο σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας, είχε βυθιστεί σε ένα τέλμα διαφθοράς, χρεοκοπιών, εγκληματικότητας και χάους».

Το βιβλίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως εγχειρίδιο management για μαθήματα ηγεσίας αλλά και επιβίωσης σε ένα εχθρικό περιβάλλον, εξετάζοντας τη συμπεριφορά όλων των ανθρώπινων τύπων που θα μπορούσε να συναντήσει κανείς σε ένα εργασιακό περιβάλλον. Πώς ξεχωρίζεις τον ηγέτη; «Είναι άνθρωποι που σου μεταδίδουν τα πιστεύω τους, που μπορούν να σε πείσουν να πεθάνεις για κάτι. Ενώ κάποιοι άλλοι που ξέρω δεν έχουν ούτε πιστεύω ούτε ηγετικά προσόντα, παρά μόνο λαχτάρα να σκαρφαλώσουν και να συνεχίσουν να σκαρφαλώνουν μέχρι να φτάσουν στην καρέκλα του αφεντικού».

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ηρώων αποδεικνύεται στην πορεία ότι έχουν ιδιαίτερη σημασία. Όπως μια ουλή που διατρέχει το πρόσωπο ενός ήρωα επηρεάζει την πλοκή της ιστορίας, μια και έχει σημασία το πώς αποκτήθηκε. Ο Νέσμπο γνωρίζει πώς μικρά γεγονότα γίνονται στην πορεία της ιστορίας σημαντικά.

Ο Νέσμπο γράφει αστυνομικά μυθιστορήματα και ο Μάκβεθ είναι και αυτό επιφανειακά αστυνομικό βιβλίο. Όμως στη βάση του πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό βιβλίο με ήρωες αστυνομικούς και περιγραφές που σοκάρουν.

Κάποιες από τις συμπεριφορές των δευτερευόντων ηρώων δεν δικαιολογούνται επαρκώς από τον συγγραφέα. Μήπως, άραγε, όμως γνωρίζουμε όλοι αρκετά καλά τον εαυτό μας για να ξέρουμε πώς και γιατί συμπεριφερόμαστε με συγκεκριμένο τρόπο; Θα αντιδράσουμε έτσι ή αλλιώς σε έναν κίνδυνο ή μια πρόκληση; Έχει τελικά σημασία να μάθουμε τα κίνητρα όλων; Ο Νέσμπο θεωρεί πως μάλλον όχι, μια και απαρχής κόσμου τα κίνητρα των ανθρώπων είναι λίγο-πολύ κοινά. Έρωτας, δίψα για εξουσία. Συχνά τα δύο αυτά συνδυασμένα μεταξύ τους. Φονικός συνδυασμός. Τα συναισθήματα του αναγνώστη ανατρέπονται, καθώς διαπιστώνει ότι βιάστηκε να δώσει τη συμπάθειά του σε κάποιους ήρωες και να καταδικάσει κάποιους άλλους.

Υπάρχουν στιγμές που η αφήγηση φτάνει στην υπερβολή. Εξάλλου, το έργο παραπέμπει στο θεατρικό έργο του Σαίξπηρ και το θέατρο δικαιολογεί μια μορφή υπερβολής, ενώ μερικά από τα θέματα που προκύπτουν λύνονται ποιητική αδεία, αφήνοντας να παρεισφρήσει στην αφήγηση και μια πνοή εξωπραγματικού.

Ακόμα όμως και οι πιο άπληστοι άνθρωποι ερωτεύονται. Και ο έρωτας είναι η άλλη κινητήρια δύναμη, εκτός από το χρήμα και την εξουσία, που μπορεί να αλλάξει έναν άνθρωπο. Και στον Μάκβεθ υπάρχει και μια λαίδη. Δεν γίνεται Μάκβεθ χωρίς τη λαίδη του. Και είναι η λαίδη που θα του μάθει ότι «οι καρδιές μπορούν να σφραγιστούν με την αγάπη και ο πόνος να περάσει με τον έρωτα».

nesbo Άραγε, η φιλία και η αφοσίωση μπορούν να αναμετρηθούν με τον έρωτα και την επιθυμία για εξουσία; Πόσα μπορείς να κάνεις για να φτάσεις στη νίκη; Και φτάνει κανείς να αναρωτιέται: Μήπως δεν χρειάζεται να είσαι ο ήρωας; Μήπως τελικά είναι οι δευτερεύοντες χαρακτήρες αυτοί που καταφέρνουν να επιζήσουν;