Τζέφρυ Ευγενίδης: «Δελτία παραπόνων»

Δέκα ιστορίες απαρτίζουν το τελευταίο βιβλίο του διάσημου Αμερικανού συγγραφέα, από Έλληνα πατέρα και Αγγλοϊρλανδή μητέρα, Τζέφρυ Ευγενίδη. Με ένα Πούλιτζερ στις αποσκευές του για το Middlesex, δεκαεπτά άλλα βραβεία συνολικά για τη λογοτεχνική του παραγωγή, μια ταινία, σε σκηνοθεσία Σ. Κόπολα, για το Αυτόχειρες παρθένοι, το 2018 γίνεται μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών – και όλ’ αυτά μόλις με τρία μυθιστορήματα! Κι ενώ θεωρούσαμε πως ο Τζέφρυ Ευγενίδης είναι συγγραφέας του ενός βιβλίου ανά δεκαετία –Αυτόχειρες παρθένοι 1993 (Εκδόσεις Libro 1995), Middlesex 2002 (Εκδόσεις Libro 2003 και Εκδόσεις Πατάκη 2014) και Σενάριο γάμου 2011 (Εκδόσεις Πατάκη 2012)– αυτός βάλθηκε να μας διαψεύσει, μόλις έξι χρόνια μετά το τελευταίο του μυθιστόρημα, με τη συλλογή διηγημάτων Δελτία παραπόνων, που φέρνουν στην Ελλάδα οι Εκδόσεις Πατάκη, σε εξαιρετική μετάφραση της Άννας Παπασταύρου και επιμέλεια της Αρετής Μπουκάλα.

Παρακολουθώντας τη συγγραφική του πορεία στενά, από το Αυτόχειρες παρθένοι ακόμα, μέχρι το Middlesex και το Σενάριο γάμου, αφήνοντας έξω την επιλογή και επιμέλεια που έκανε ο ίδιος στη συλλογή διηγημάτων Της αγάπης μου ο σπουργίτης, αποδεικνύεται πιο Αμερικανός κι από τον τελευταίο βέρο Αμερικανό συγγραφέα! Θες η θεματολογία του, θες ο τρόπος γραφής του, θες η θέση του στο πανεπιστήμιο όπου διδάσκει με επιτυχία δημιουργική γραφή, όλα αυτά μαζί και το καθένα ξεχωριστά τον κάνουν έναν βαθύ μελετητή της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας, με όλες τις προβληματικές και τις δυσανεξίες της. Σε σημείο μάλιστα που γράφτηκε πως πρόκειται περισσότερο για ιστορική γραφή αυτό που κάνει, κάτι σαν «ιστορικό μυθιστόρημα». Υπερβολή φυσικά, που φανερώνει όμως τον άξονα στον οποίο κινείται ο συγγραφέας. Άλλωστε, όπως δηλώνει κι ο ίδιος, δεν αισθάνεται πως αξίζει να θεωρείται Έλληνας, αφού ούτε τα ελληνικά γνωρίζει, ούτε μεγάλωσε στην Ελλάδα. Παρ’ όλ’ αυτά, αναγνωρίζει αυτή την ελληνική κληρονομιά που παρεισφρέει στο έργο του. Φαίνεται, δε, να τον απασχολεί πολύ πιο έντονα αυτή η παρείσφρηση αφού στο καινούργιο βιβλίο που ετοιμάζει εξετάζει το τι σημαίνει να είσαι Αμερικανός ξεριζωμένος από την αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδα (συνέντευξη στο ΒΗΜΑgazino, 14-08-2018, στη Μαριλένα Αστραπέλλου). Κάτι που φαίνεται να επιχειρεί πιο στοχευμένα αυτή τη φορά απ’ ό,τι στο Middlesex, καίτοι εκεί το κέντρο βάρους της ιστορίας έπεφτε αλλού.

Τα διηγήματα της συλλογής Δελτία παραπόνων δεν είναι νεόκοπα. Το πιο παλιό, το «Ιδιότροποι κήποι», είναι γραμμένο το 1988 και δημοσιευμένο την επόμενη χρονιά στο The Gettysburg Review, ενώ η συλλογή αρχίζει και τελειώνει με τα πιο «φρέσκα», τις «Παραπονιάρες» και την «Έγκαιρη καταγγελία», γραμμένα το 2017 και πρωτοδημοσιευμένα εδώ. Τα υπόλοιπα επτά είναι δημοσιευμένα στο The New Yorker, από το 1996 έως το 2013, πλην του «Air Mail», που γράφτηκε το 1996 και δημοσιεύτηκε το 1998 στο The Yale Review. Δηλαδή είναι γραμμένα και δημοσιευμένα στο ενδιάμεσο των τριών μυθιστορημάτων. Από αυτά, και με βάση τη θεματολογία των διηγημάτων της συλλογής, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα του αμετακίνητου ενδιαφέροντος του συγγραφέα γύρω από τα βασικά θέματα που τον απασχόλησαν στα τρία μυθιστορήματά του. Αποδεικνύεται έτσι ένας οξυδερκής ανατόμος της μεσαίας αστικής τάξης της Αμερικής, διαυγέστατος μελετητής και παρατηρητής της νεανικής και μεσαίας ηλικίας αυτής και ικανότατος αφηγητής των προβληματικών και δυσανεξιών της, δίχως να του διαφεύγει ένα ελαφρύ χιούμορ. Φαίνεται να εστιάζει ιδιαίτερα στο μέτριο και την αποτυχία, ενώ δεν λησμονεί και την οικονομική κρίση με τα προβλήματα που επιφέρει όχι μόνο σε πρακτικό, αλλά και σε ψυχολογικό και συναισθηματικό επίπεδο. Σκοπός του δεν είναι να δείξει το ολοκληρωτικό τέλος ενός πάλαι ποτέ αμερικανικού ονείρου, αλλά να εντρυφήσει στην παρούσα κατάσταση βρίσκοντας ένα νέο σημείο εκκίνησης για τη σύγχρονη Αμερική – ιδίως για το μεγαλύτερο πληθυσμιακά κομμάτι της, τον μεσοαστό Αμερικανό των μεγάλων πόλεων και των επαρχιών.

Θες η θεματολογία του, θες ο τρόπος γραφής του, θες η θέση του στο πανεπιστήμιο όπου διδάσκει με επιτυχία δημιουργική γραφή, όλα αυτά μαζί και το καθένα ξεχωριστά τον κάνουν έναν βαθύ μελετητή της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας, με όλες τις προβληματικές και τις δυσανεξίες της.

Οι φανατικοί αναγνώστες του Ευγενίδη θα αναγνωρίσουν στον Μίτσελ του «Air Mail» τον Μίτσελ Γκραμμάτικους από το Σενάριο γάμου, με πάνω-κάτω την ίδια ιδιοσυγκρασία, πλην όμως με διαφορετικό τέλος, όπως και στον δόκτορα Πήτερ Λους του «Χρησμικού Αιδοίου» τον γιατρό σεξολόγο από το Middlesex, με ειδίκευση στον ερμαφροδιτισμό και με την ίδια θεωρία σχετικά με την ανατροφή που καθορίζει τη φυλετική ταυτότητα του ατόμου.

Στο «Προκλασική μουσική» ο Ρόντνεϋ, μουσικός και δάσκαλος κλαβίχορδου, βυθισμένος στα χρέη από την αγορά οργάνου και αντιμέτωπος με διάφορα άλλα οικογενειακά προβλήματα, φτάνει επιτέλους να αναγνωρίσει με διαύγεια την κατάστασή του και να πάρει κάποιες αποφάσεις. Στους «Ιδιότροπους κήπους» ο συγγραφέας μάς εξιστορεί πως από ένα δήθεν ιερό κειμήλιο, το δάχτυλο του Ιερού Αυγουστίνου, και διά μέσου δύο μεσόκοπων αντρών και δύο νεαρών κοριτσιών που συναντιούνται τυχαία, μπορεί να αναζητηθεί η ευτυχία. Όπως και στο «Πουάρ», όπου ο Γουάλλυ με το κόλπο που κάνει αποδεικνύεται πως επιθυμεί πολύ περισσότερο αυτό που επιθυμεί και η Τομαζίνα, δίχως ενδιάμεσους, σχέδια και τεχνάσματα. Άλλη μια αναζήτηση ευτυχίας διά της εκπληρώσεως της επιθυμίας. Και όταν πρόκειται για κάτι τέτοιο, όλα είναι θεμιτά. Στο «Μεγάλο πείραμα» εμπλέκεται το πολιτικό με τον άνθρωπο, πάνω σε μια σύγχρονη βάση δεδομένων. Ο τίτλος παρμένος από το βιβλίο του Alexis de Tocqueville για την Αμερική, σε αντιδιαστολή με την έννοια της απάτης που στήνει ο ήρωας Κένταλ σε συνεργασία με τον λογιστή του μεγάλου αφεντικού Πιασέκι, για να καταχραστούν τα κέρδη από τις πωλήσεις βιβλίων. Τυχαιότητα και ειρωνεία μεγαλουργούν προκειμένου να αναδειχθεί, ίσως για μοναδική φορά άμεσα στη συλλογή, σύνολη η αμερικανική κοινωνία όπως θα έπρεπε να ήταν. Στο «Timeshare» ο ήρωας επισκέπτεται ένα ακόμα επιχειρηματικό project του πατέρα του στη Φλόριντα, που μπορεί να πετύχει ή να αποτύχει, όπως είχε συμβεί και με διάφορες άλλες επιχειρήσεις του στο παρελθόν. Σκοπός είναι να αναλάβει ο ήρωας κάποια στιγμή την επιχείρηση, να την αγαπήσει και να μην εγκλωβιστεί σε αυτή, κάτι που μάλλον δεν πρόκειται να συμβεί. Στο «Βρες τον κακό» έχουμε την ιστορία του χωρισμένου Τσάρλι, συμβούλου σε σταθμούς, όπου παρά τα ασφαλιστικά μέτρα της Γερμανίδας συζύγου του κάποιο βράδυ εισβάλλει στο σπίτι τους, αφού τα βήματά του τον οδηγούν συνέχεια εκεί.

Το σίγουρο είναι πως απολαύσαμε άλλη μια φορά τη γραφή και τις ιστορίες του Ευγενίδη. Επίσης σίγουρο είναι πως πονέσαμε, λυπηθήκαμε, γελάσαμε, προβληματιστήκαμε με τους ήρωές του.

Αφήσαμε για το τέλος τις δυο πιο «φρέσκες» ιστορίες της συλλογής. Την πρώτη με τίτλο «Παραπονιάρες» (Complainers, ο ξένος τίτλος) και την τελευταία, «Έγκαιρη καταγγελία» (Fresh complaint). Αφενός γιατί σχετίζονται άμεσα με τον τίτλο του βιβλίου, καίτοι ο ξένος τίτλος της τελευταίας ιστορίας έδωσε και την ονομασία στην συλλογή. Αφετέρου γιατί είναι πολύ πιο ευδιάκριτο από τα υπόλοιπα διηγήματα αυτό που επιχειρεί να μας καταδείξει ο συγγραφέας από πλευράς φόρμας. Εστιάζοντας σε ένα γεγονός, στις τελευταίες μέρες της Ντέλλας, ας πούμε, στις «Παραπονιάρες», και μέσω ενός εκβιασμού στην εκδίκηση της Πράκτρι, στην «Έγκαιρη καταγγελία», επιχειρεί να μας δώσει το όλον. Ήτοι μέσω της μικρής φόρμας του διηγήματος, να μας δώσει όλα εκείνα τα απαραίτητα και αναγκαία στοιχεία που εύκολα θα μπορούσαν να συστήσουν ένα μυθιστόρημα. Τεχνικώς το εγχείρημα εστέφθη από επιτυχία. Το ίδιο επιχειρεί και καταφέρνει σε όλες τις ιστορίες της συλλογής. Μόνο που σε αυτές τις δύο η επιτυχία είναι απόλυτη. Κι αν η ιστορία της Ντέλλας στις «Παραπονιάρες» είναι γραμμένη εις μνήμην της μητέρας του, με το παράπονο της γραμμικότητας του τέλους της ζωής, τότε σίγουρα η αντιστροφή αυτής της γραμμικότητας της ζωής αποτελεί το έναυσμα για τη συγγραφή της «Έγκαιρης καταγγελίας». Μια ιστορία που πτυχές της σίγουρα θα ανιχνευθούν μέσα από το κίνημα MeToo και του σκανδάλου Γουάινστιν, καίτοι το κείμενο είχε ολοκληρωθεί πριν από το ξέσπασμα αυτού του σκανδάλου.

evgenidis Το σίγουρο είναι πως απολαύσαμε άλλη μια φορά τη γραφή και τις ιστορίες του Ευγενίδη. Επίσης σίγουρο είναι πως πονέσαμε, λυπηθήκαμε, γελάσαμε, προβληματιστήκαμε με τους ήρωές του. Το μόνο που μας μένει είναι να περιμένουμε διακαώς το επόμενό του πόνημα…