Olivier Guez: «Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε»

H ζωή ενός ιστορικού προσώπου, είτε η δράση του ήταν ωφέλιμη για την ανθρωπότητα είτε ήταν εγκληματική, μπορεί να γίνει μια καλή βιογραφία από το χέρι ενός καλού συγγραφέα. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Επίσης, μπορεί να γίνει ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα από έναν εξαιρετικό μυθιστοριογράφο, ο οποίος ξέρει να χειρίζεται τις λέξεις, να τις παίζει στα δάχτυλα και να δημιουργεί ένα έργο με δράση και σασπένς. Τέτοια είναι η περίπτωση του Ολιβιέ Γκεζ (Στρασβούργο, 1974) και του μυθιστορήματός του Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε.

Ο Γάλλος συγγραφέας, αφού ανέτρεξε σε ποικίλες πηγές και διάβασε ένα σωρό βιβλία για τον άνθρωπο που διάλεξε ως ήρωά του (στο τέλος υπάρχει σχετική βιβλιογραφία), αλλά και την εποχή κατά την οποία αυτός έζησε, έγραψε ένα απολύτως αξιανάγνωστο μυθιστόρημα, που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ο γιατρός Γιόζεφ Μένγκελε (είναι ήρωας, όχι όμως πρωταγωνιστής, και στο μυθιστόρημα του Άιρα Λέβιν Τα παιδιά από τη Βραζιλία), ήταν πρωτεργάτης ειδεχθών εγκλημάτων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, όπου έκανε ενέσεις στους εγκλείστους σε αυτό Εβραίους (αντιμετωπίζονταν σαν πειραματόζωα), ή έκανε νεκροψίες ή πετσόκοβε, προκειμένου να ξεκλειδώσει το μυστήριο της διδυμίας. Ήθελε να φτιάξει υπερανθρώπους για χάρη της Γερμανίας, να δημιουργήσει μια ανώτερη φυλή ανθρώπων σύμφωνα με τις ναζιστικές θεωρίες. Ήταν ο άγγελος του θανάτου, διαβάζουμε.

Στο παρόν μυθιστόρημα, που όμως στηρίζεται σε απολύτως πραγματικά γεγονότα, ενώ όλα τα πρόσωπα είναι υπαρκτά, βλέπουμε τον Μένγκελε ως Χέλμουτ Γκρέγκορ να φτάνει με καράβι στο λιμάνι του Μπουένος Άιρες τον Ιούνιο του 1949, κάνοντας την ανασκόπηση της ζωής του. Εγκατέλειψε την Πολωνία τον Ιανουάριο του 1945, χώθηκε στις τάξεις της Βέρμαχτ για να γλιτώσει από τον Κόκκινο Στρατό, κλείστηκε για λίγο σε αμερικανικό στρατόπεδο αιχμαλώτων, απελευθερώθηκε χάρη στα πλαστά χαρτιά του, λούφαξε σ’ ένα αγρόκτημα στη Βαυαρία με ψεύτικο όνομα, κι ύστερα πήγε στην Ιταλία, μετονομάστηκε σε Χέλμουτ Γκρέγκορ και από τη Γένοβα μπήκε στο καράβι για την Αργεντινή, χάρη σε έναν λωποδύτη που του έβγαλε τα σχετικά έγγραφα.

«Γρηγορείτε, ο άνθρωπος είναι πλάσμα πειθήνιο, πρέπει να φυλαγόμαστε από τους ανθρώπους».

Σύντομα έγινε δεκτός από τη γερμανική παροικία της Αργεντινής, χώρα όπου κατέφθαναν συνεχώς κυνηγημένοι ναζί από την Ευρώπη για να ξαναρχίσουν τη ζωή τους. Στο μεταξύ, οι Εβραίοι, είτε μεμονωμένα άτομα, είτε οι μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ που διέθεταν καταλόγους των εγκληματιών πολέμου, βρίσκονταν επί τα ίχνη τόσο του Μένγκελε όσο και άλλων υψηλόβαθμων ναζί, όπως του Άντολφ Άιχμαν.

Ο συγγραφέας δεν παραλείπει να περιγράψει το κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Αργεντινή, την πιο προηγμένη χώρα της Λατινικής Αμερικής, όπου κυριαρχεί ένα παράξενο ζευγάρι, ο στρατηγός Χουάν Περόν και η γυναίκα του, η Εβίτα, μια ασήμαντη ηθοποιός με μεγάλες φιλοδοξίες. Το ντουέτο, γράφει ο Γκεζ, αποτελούνταν από μιαν αρκούδα με στολή κι ένα σπουργιτάκι φορτωμένο κοσμήματα. Ο Περόν, που κρατούσε στα χέρια του τα ηνία της Αργεντινής, είχε την υποστήριξη του στρατού, της Εκκλησίας, των εθνικιστών και του προλεταριάτου. Ήταν ο πρώτος πολιτικός που τάραξε την παλιά αποικιοκρατική αγροτική κοινωνία της χώρας. Η Εβίτα ενσάρκωνε το ίνδαλμα του ριζοσπαστικού εκμοντερνισμού και θεωρούνταν η μαντόνα των φτωχών. Περιέργως, ο Περόν ήταν εχθρός των βιβλίων και της ανάγνωσης, απόδειξη ότι ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες εκδιώχθηκε από τη θέση του στη δημοτική βιβλιοθήκη του Μπουένος Άιρες και «προήχθη» σε επιθεωρητή πουλερικών στη δημοτική αγορά.

Νιώθοντας ισχυρός, ηγέτης μιας πλούσιας χώρας, ο Περόν κυβερνούσε όπως ήθελε, έκανε ό,τι ήθελε, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Είχε αγκαλιάσει τους ναζί, τους φασίστες και τους δωσίλογους που έφταναν στην Αργεντινή και αρνιόταν να τους παραδώσει στη Δυτική Γερμανία και στο Ισραήλ, που τους ζητούσαν επίμονα για να τους δικάσουν. Κάνοντας το επάγγελμα του εμπορικού αντιπροσώπου, ο Μένγκελε έγινε επιτυχημένος και περνούσε καλά στη νέα του πατρίδα, μάλιστα το 1958 έφτασε στην Αργεντινή η Μάρθα Μένγκελε, χήρα του αδελφού του, την οποία παντρεύτηκε. Η ζωή τού χαμογελούσε. Ώσπου, ξαφνικά, βρέθηκε μπλεγμένος σ’ ένα σκάνδαλο και ο κλοιός γύρω του άρχισε να σφίγγει…

guez Ο συγγραφέας επιλέγει να κλείσει το πλούσιο αυτό μυθιστόρημα για την ιστορία ενός ανθρώπου χωρίς φραγμούς, ανθρώπου «με παγωμένη καρδιά», υπεύθυνου για τη σφαγή πολλών ανθρώπων, με τη φράση: «Γρηγορείτε, ο άνθρωπος είναι πλάσμα πειθήνιο, πρέπει να φυλαγόμαστε από τους ανθρώπους».