Juan Gabriel Vásquez: «Η μορφή των λειψάνων»
Το συγγραφικό εύρημα για την αρχή και το τέλος του μυθιστορήματος προκαλεί στον αναγνώστη έντονα, μα εντελώς διαφορετικά συναισθήματα. Αφηγητής της ιστορίας και ενεργός παρατηρητής αυτής ο ίδιος ο συγγραφέας, Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες. Παρότι στο τέλος του βιβλίου τονίζεται ότι «ο αναγνώστης που τυχόν επιθυμεί να βρει σ’ αυτό το βιβλίο συμπτώσεις με την αληθινή ζωή, το κάνει υπ’ ευθύνη του», το ότι ο συγγραφέας στην αρχή του βιβλίου περιμένει να γεννηθούν οι δίδυμες κόρες του, γεγονός αληθινό, μπορεί να κάνει τον αναγνώστη να υποθέσει με σχετική ασφάλεια ότι και άλλα γεγονότα που περιγράφονται είναι αληθινά.
Έτσι, Η μορφή των λειψάνων προβληματίζει τον αναγνώστη κατά πόσο πρόκειται για έργο μυθοπλασίας, μια και, εκτός των άλλων, εμφανίζονται φωτογραφίες αποκομμάτων από εφημερίδες μέχρι ακτινογραφίες. Μήπως ο συγγραφέας φοβάται για τον ίδιο και την οικογένειά του, εάν παραδεχτεί ότι στο βιβλίο υπάρχει περισσότερη αλήθεια από μυθοπλασία; Μήπως φοβάται ότι θα μπορούσε να έχει την τύχη του Ανσόλα; Του νεαρού δικηγόρου στο μυθιστόρημά του, που έγραψε ένα βιβλίο για τη δολοφονία του στρατηγού Ουρίμπε Ουρίμπε;
Από την αρχή ο συγγραφέας ενημερώνει ότι δεν θέλει να πει την ιστορία. Λίγο λίγο αποκαλύπτει πώς αναγκάστηκε από τις περιστάσεις να την πει. Μια παλιά γνωριμία, μια οικογενειακή κατάσταση που τον κάνει ευάλωτο, ένα λάθος δικό του, μια εμμονή από την άλλη πλευρά, μια αίσθηση αποκατάστασης. Όλα αυτά είναι που θα τον αναγκάσουν να δώσει στους αναγνώστες του το νέο του βιβλίο.
Ο Βάσκες, ως αφηγητής, δίνει στον αναγνώστη κάποια βιογραφικά του στοιχεία. Έχει ζήσει την εποχή που ο Εσκομπάρ μετέτρεψε την Μπογκοτά σε εμπόλεμη ζώνη, έχει γλιτώσει από τρομοκρατικό χτύπημα. «Για να καταλάβεις έναν άνθρωπο, πρέπει πρώτα να καταλάβεις τον κόσμο στον οποίο ζούσε στα είκοσί του χρόνια. Ο κόσμος των είκοσι χρόνων, για μένα που είχα γεννηθεί το 1973, ήταν αυτός: με βόμβες».
Παρ’ όλα αυτά, δεν βλέπει κάποια συνωμοσία πίσω από αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο. Δεν βλέπει οργανωμένα πολιτικά παιχνίδια, σχεδιασμένα από μια ομάδα με μυστικούς στόχους. Βλέπει μόνο συμπτώσεις στις ομοιότητες της δολοφονίας του Κένεντι με τη δολοφονία του Γκαϊτάν.
Πόσο όμως μπορείς να αλλάξεις γνώμη, αν σου δοθεί η ευκαιρία να κρατήσεις το ίδιο το κρανίο του δολοφονημένου Ουρίμπε Ουρίμπε, που θα μπορούσε ίσως να αλλάξει την Ιστορία της Κολομβίας; «Εκείνο το πρώην ζωντανό κομμάτι ενός πρώην ζωντανού σώματος ήταν η πύλη απ’ την οποία η ζωή είχε δραπετεύσει από κείνο το σώμα, κι όταν ο Καρβάγιο αφαίρεσε τη χαρτοταινία, όταν χώρισε το σπασμένο κόκαλο με προσοχή και μου το ’δωσε να το κρατήσω ανάμεσα σε δύο φοβισμένα δάχτυλα, να το φέρω κοντά στο φως και να το εξετάσω κι από τις δύο πλευρές, σαν να ’ταν πολύτιμος λίθος, μία μόνο φράση χαράχτηκε στο μυαλό μου: από δω πέθανε ο Ραφαέλ Ουρίμπε Ουρίμπε».
Χρειάζεται να νιώσεις ότι είσαι μάρτυρας ενός γεγονότος, για να σε παθιάσει μια ιστορία. Ό,τι δεν καταφέρνει να κάνει η πίεση και οι ώρες συζητήσεων, καταφέρνει να το κάνει ένα κομμάτι λείψανου. Διότι τα λείψανα έχουν τη δική τους μορφή και μπορούν να αλλάξουν την Ιστορία. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να γνωρίζουμε τι έχουν γίνει τα λείψανα των δικών μας ανθρώπων.
«Τα λείψανα ενός ανθρώπου είναι ισχυρά όπλα και οποιοσδήποτε μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για σκοπούς που ούτε εσύ ούτε εγώ μπορούμε να φανταστούμε. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να βρίσκονται σε λάθος χέρια». Ο συγγραφέας διαπιστώνει διαρκώς πόσο σημαντικά για την Ιστορία ενός λαού ή απλώς για μια προσωπική ιστορία μπορεί να είναι τα λείψανα των δικών του ανθρώπων. «Οι μαρμάρινες πλάκες επιφυλάσσονται από μιαν άγραφη και ανείπωτη παράδοση για εκείνους που τραβάνε τους άλλους στον θάνατο, εκείνους που η αιφνίδια πτώση τους μπορεί να συμπαρασύρει την κοινωνία ολόκληρη και συχνά το κάνει, και γι' αυτό τους προστατεύουμε».
Ο Καρβάγιο, με τις θεωρίες του για συνωμοσίες, αντιπροσωπεύει σχεδόν όλα όσα μισεί ο συγγραφέας. Είναι όμως αυτός που θα τον αναγκάσει να γράψει την ιστορία που έχει στο μυαλό του, αλλά χωρίς λογοτεχνικό ταλέντο δεν μπορεί να τη μεταφέρει στο χαρτί.
Ο Βάσκες φαίνεται να νιώθει πως είναι η στιγμή που οι διανοούμενοι της Κολομβίας δεν πρέπει να νιώσουν βολεμένοι στη σιωπή τους. Πρέπει να μιλήσουν για την ιστορία τους. Τα λείψανα των δικών τους νεκρών έχουν μνήμη και μορφή. Διότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Όπως και οι δολοφονίες.
Μπορεί τα ονόματα τόσο του δολοφονημένου Γκαϊτάν όσο και του Ουρίμπε Ουρίμπε να μη λένε και πολλά στον Έλληνα αναγνώστη, το χρονικό όμως της δολοφονίας τους, σε μια χώρα που μαστίζεται από τη βία, όπως η Κολομβία, συναρπάζει.
Ο συγγραφέας ταλαντεύεται ανάμεσα στη δημοσιογραφία και τη μυθοπλασία, κρατώντας έναν μουσικό σχεδόν ρυθμό με μοτίβα, με μια γλώσσα που ξεχωρίζει την απλή αφήγηση από τη λογοτεχνία.
«“Βλέπεις τα θύματά σου στο όνειρό σου;” θα ρωτήσει ο Ανσόλα. “Ναι”, του είπε ο δολοφόνος. “Αλλά μόνο όταν είμαι ξύπνιος”. Ο Ανσόλα δεν είχε ξανακούσει πιο εύστοχο ορισμό της ενοχής».
Ιδιαίτερα ευαίσθητος ως προς τον θεσμό της οικογένειας ο Βάσκες, αφού η αρχή του βιβλίου τον βρίσκει τη στιγμή που μεγαλώνει η δική του, αφουγκράζεται και τις οικογενειακές στιγμές των ηρώων του. «Απλώθηκε μια σιωπή από αυτές που επικρατούν μόνο σε οικογενειακές συγκεντρώσεις. Οι οικογενειακές σιωπές είναι διαφορετικές. Όταν είσαι μεταξύ φίλων, οι αμήχανες σιωπές γεμίζουν με οποιονδήποτε τρόπο. Όλος ο κόσμος νιώθει την ανάγκη ή τη σκοπιμότητα να γεμίσει τη σιωπή, πριν να είναι πολύ αργά. Αλλά η οικογένεια είναι το μέρος όπου κανείς μπορεί να είναι σιωπηλός και να μην πειράζει. Όταν αυτές οι σιωπές είναι καλές, όταν είναι οι σιωπές της εμπιστοσύνης και της άνεσης, δεν υπάρχει πιο ωραίο πράγμα. Αλλά όταν είναι από τις άλλες, το πράγμα αλλάζει. Στην οικογένεια, οι σιωπές διαφωνίας ή σύγκρουσης είναι οδυνηρές».
Ο Βάσκες φαίνεται να νιώθει πως είναι η στιγμή που οι διανοούμενοι της Κολομβίας δεν πρέπει να νιώσουν βολεμένοι στη σιωπή τους. Πρέπει να μιλήσουν για την ιστορία τους. Τα λείψανα των δικών τους νεκρών έχουν μνήμη και μορφή. Διότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Όπως και οι δολοφονίες. Ίσως επειδή οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι απλώς θεωρίες. Και όπως είπε και ο Ρούσβελτ: «Στην πολιτική τίποτα δεν είναι τυχαίο. Αν συμβαίνει, είναι επειδή έτσι σχεδιάστηκε».
Εξάλλου... «Υπάρχουν δύο τρόποι να δούμε την Ιστορία. Ο ένας είναι η οπτική του τυχαίου και ο άλλος είναι η οπτική της συνωμοσίας, ένα θέατρο όπου όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο, όπου δεν υπάρχουν ατυχήματα, πόσο μάλλον συμπτώσεις, κι όπου τα αίτια των γεγονότων αποσιωπούνται για λόγους που ποτέ κανείς δεν γνωρίζει».
Η μορφή των λειψάνων
Juan Gabriel Vásquez
μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης
Ίκαρος
680 σελ.
ISBN 978-960-572-189-3
Τιμή €17,90
