Γλυκερία Μπασδέκη – Θοδωρής Γκόνης: «Η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου και άλλες παρηγορίες»
H Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου είναι ένα ελληνιστικό μυθιστόρημα του Ψευδοκαλλισθένους, που αφηγείται θαυμαστά και περίεργα πράγματα από τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αυτής της αρχαίας διήγησης υπάρχει μία έμμετρη διασκευή σε αρχαία γλώσσα του 1388, μία παραλλαγή της στη δημοτική του 1529 και μία πεζή της ίδιας εποχής. Αυτή η εκδοχή στη δημοτική κυκλοφόρησε σε φτηνές λαϊκές εκδόσεις και ήταν ιδιαίτερα αγαπητό ανάγνωσμα, γιατί μέσα από αυτό ο Μεγαλέξανδρος εμφανίζεται ως προστάτης των φτωχών και των αδυνάτων, με χαρακτηριστικά πολλών μυθολογικών ηρώων, παλαιότερων και νεότερων.
Σ’ αυτή τη δημοτική εκδοχή του στηρίζεται και το βιβλίο που κρατάμε στ α χέρια μας, τη σύνθεση του οποίου ανέλαβαν η Γλυκερία Μπασδέκη και ο Θοδωρής Γκόνης. Ο Αλέξανδρος δεν είναι καθόλου αυτός που ξέρουμε από την Ιστορία, είναι όμως πολύ αγαπητός, γι’ αυτό είχε και μεγάλη διάδοση και ήταν το πιο αγαπημένο ανάγνωσμα των Ρωμιών που «γίνονταν» και πάλι Έλληνες. Και όλα ετούτα γιατί ο Αλέξανδρος της Φυλλάδας είναι ο ήρωας που νικάει στρατούς και τέρατα, είναι προστάτης των φτωχών και των κατατρεγμένων και είχε αφήσει παραγγελιές στη διαθήκη του, όπως:
«να φυλάξετε την δικαιοσύνην εις τους πτωχούς, να δείχνετε αγάπην, να μην πλεονεκτήτε και να μην κάμετε αδικία, ότι μέλλετε αποθάνετε και τίποτις δεν θέλετε κερδήσει, ωσάν εγώ σήμερον. Αφήνω ακόμη εκατόν μόδια φλωρία να τα μοιράσετε εις πτωχούς, χήρες και ορφανά».
Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι είχαν συνηθίσει να βλέπουν τον Αλέξανδρο ως «Βασιλέα δικαιοκριτή» στις παραστάσεις της Δευτέρας Παρουσίας, και την ώρα της αφύπνισης της εθνικής συνείδησης γίνεται πρότυπο της Ελευθερίας, άγγελος της Επανάστασης, σύμβολο της αναγέννησης του Γένους, ήρωας των ταπεινών, του οποίου την εικόνα ο Ρήγας Φεραίος είχε τυπώσει για να μοιραστεί στους αγωνιστές και στον Ύμνο Πατριωτικό της Ελλάδος και όλης της Γραικίας…
Ξέρουμε από το σχολείο ακόμα ότι όταν ο Αλέξανδρος πέρασε στη Μικρά Ασία έκανε θυσία στον τάφο του Αχιλλέα στην Τροία, που ήταν τυχερός να έχει έναν μεγάλο φίλο στη ζωή και έναν Όμηρο να τον υμνήσει μετά τον θάνατό του. Η Ιστορία απέδειξε ότι βρέθηκαν και για κείνον πολλοί να τον υμνήσουν· ιστορικοί, επιστήμονες, γλύπτες, ζωγράφοι, καλλιτέχνες και παραμυθάδες, οι οποίοι συντηρούν τη μνήμη αλλά και τη γοητεία αυτού του ξεχωριστού ανθρώπου που το όνομά του σημάδεψε την Ιστορία και τη μνήμη των ανθρώπων σε όλους τους αιώνες.
Στο συγκεκριμένο πολυτελές βιβλίο που έχουμε στα χέρια μας, οι δύο συν-συνθέτες του κειμένου μάς ενημερώνουν για όλα αυτά με πολύ γοητευτικό τρόπο και με τα σημειώματά τους, αλλά και με την εξαιρετική επιλογή των αποσπασμάτων, τα οποία παρουσίασαν στην παράσταση της 24ης Ιουλίου στους Βασιλικούς Τάφους των Αιγών, στο Θέατρο Φιλίππων και στις 31 Αυγούστου στο Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης το 2020.
Όμως, η έκδοσή του και η κυκλοφορία του το 2021 ενέχει και έναν συμβολισμό και ενώνεται με τις άλλες φωνές που συμμετέχουν στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, με τη συμμετοχή και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφού όπως λέει και ο Γιώργος Σεφέρης «δεν μου φτάνουν οι ζωντανοί, πρέπει να μιλήσω με τους πεθαμένους», εκφράζοντας μια επιθυμία την οποία ενστερνίστηκαν όλοι οι μεγάλοι ποιητές μας· την καταφυγή στη μεγάλη παρακαταθήκη του ελληνισμού από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα.
Η διήγηση είναι απολαυστική για τη γλώσσα, για τις ιδέες, για τη θυμοσοφία και για το τέλος της: «Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης».
Ο Θοδωρής Γκόνης, ο σκηνοθέτης της εκδήλωσης, στο συνοπτικό σημείωμά του μας λέει ότι του αρέσουν τα κείμενα που ταξιδεύουν στον χρόνο, που «ανεβοκατεβαίνουν τη σκάλα του καιρού τους», και τα οποία όταν τα παρουσιάζει στη σκηνή τα αφήνει «ξερά» να φέρουν «την εμπειρία από την πηγή που άντλησαν». Μας δείχνουν πώς να διηγείται κανείς ιστορίες: «ξεχνώντας τον εαυτό του μέσα σ’ αυτές, γιατί έτσι μόνο συγκρατούνται στη μνήμη». Η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου ήρθε στο σπίτι του στη σακούλα μαζί με τα τρόφιμα, αφού από στόμα σε στόμα έφτασε στους Βασιλικούς τάφους των Αιγών το βράδυ της 24ης Ιουλίου 2020.
Στη Γλυκερία Μπασδέκη η Φυλλάδα ήρθε από τον δικό της δρόμο, με όλο το συγγενολόι της: Κόντογλου, Κουταλιανό, Ρήγα, Πολίτη, Καραγκιόζη, Σεφέρη και τις δυστυχισμένες του γυναίκες της Μικράς Ασίας, τον Στράβωνα, τον Πλούταρχο, τον Αρριανό. Αυτό το «ιερό υλικό» Μπασδέκη και Γκόνης μάς έδωσαν σε δύο αξέχαστες παραστάσεις και αυτό το μικρό κόσμημα βιβλίο, από το οποίο κορφολογώ δείγματα:
– Μέλι κι γάλα. Κάπ’ απ’ ιδώ πέρασι ι βασιλιάς ι Αλέξανδρους· ζει κι βασιλεύγει!
– Ήτον από τον θεόν ορισμός και ήτον φρόνιμος και έμορφος και χαροποιός εις τους αυθεντάδες και εις την στρατείαν και είχεν χέρι καλό να φιλοδωρή και να στέκη εις τον λόγον του, να μηδέν σφάλη τους όρκους του. Και μετά ταύτα εβασίλευσεν όλον τον κόσμον.
– Τη σωματική διάπλαση […] αποδίδουν καλύτερα απ’ όλους οι ανδριάντες του Λύσιππου […] το σήκωμα του αυχένα με μια ελαφριά κλίση προς τα αριστερά, καθώς και την υγρότητα των ματιών του…
– Είχε αγαπητικιά μια Νεράιδα…
Σε όλα αυτά που λένε οι αφηγητές ο Αλέξανδρος απαντά:
Μην ψάχνετε για μένα/ Γιατί δεν έφυγα ποτέ/ Είναι κρίμα να βουλιάζουνε/ Τόσα καράβια/ Να πνίγονται τα ναυτόπουλα. Επειδή η αδελφή μου. Είναι ακόμα θυμωμένη./ Δεν πήγα πουθενά/ Εδώ είμαι.
Λίγο κάτω η Ολυμπιάδα παίρνει τον λόγο:
Ένας θεός σαν τραΐ, τρανός μι κάτ’ γυριστά κέρατα, μι κάτ’ μάτια κόκκινα, μι κάτ’ ψηλά πουδάρια, άλλου σκέδιου θιος […] Τουν αρώτ’σα άμα ήθιλιν θυμίαμα κι κιρί κι λάδ’ κι αυτός αγρίιψιν.
και της είπε:
Τι λάδια και θυμιάματα μι λες, Κυρά-Ολυμπιάδα, κάνα καλό βαριλίσιου δεν έχ’ς; Φέρι κάνα μπρούσ’κου να του τ’νάξουμι.
Και αφού τον φίλεψε με πέντε-έξι κανάτες και τις ήπιε, συνεχίζει η Ολυμπιάδα:
ηρχίνισε να φουσκώνει το γατρί μου και απού εννιά μηνούδες έκαμνε τσουπ κι βγήκι μι το σπαθί τ’ ο Αλεξαντράκης μου, ο στρατήγαρος ου τρανός, το πιδούλι μου το ακριβό…
Βίαια φυσικά φαινόμενα αναγγέλλουν τη μεγάλη γέννηση. Και αφού μεγάλωσε και σπούδασε και έπαθε, κατέληξε στη ματαιότητα που έχουν όλα τα ανθρώπινα: ω πλάνε και μάταιε κόσμε και ατυχή μου δόξα…
Η διήγηση είναι απολαυστική για τη γλώσσα, για τις ιδέες, για τη θυμοσοφία και για το τέλος της: «Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης». Ωστόσο, θα ήθελα να είμαι κι εγώ εκεί, στην παράσταση!
Η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου και άλλες παρηγορίες
Σύνθεση κειμένου: Γλυκερία Μπασδέκη, Θοδωρής Γκόνης
Πρόλογος: Αγγελική Κοττταρίδη
σ. 64
Κάπα Εκδοτική
