Federico García Lorca: «Ματωμένος γάμος»
Αρχίζουμε από το εξώφυλλο. Τίτλος, Ματωμένος γάμος. Η πρώτη λέξη με έντονα μαύρα και μεγάλα γράμματα, κόκκινη και γραμμένη με αίμα η δεύτερη. Στεφάνι γάμου αχνό στο κέντρο και μικρό μαχαίρι να στάζει αίμα, κάθετα και κατακόρυφα, πάνω του. Όλα προδηλώνονται από το εξώφυλλο, άλλωστε ο ίδιος ο δημιουργός, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, δεν θέλει να υπαινιχτεί αλλά να φανερώσει.
Αγαπημένος στην Ελλάδα, πολυτραγουδισμένος, στην αθάνατη και εμβληματική μουσική του Μάνου Χατζηδάκι, παιγμένος στο θέατρο πάλι και πάλι, αξέχαστος ο Ματωμένος γάμος του και τα τραγούδια του έργου, σε μετάφραση του Νίκου Γκάτσου, έχει γίνει ορόσημο μιας εποχής. Όμως, όσο καλή και αν είναι μία μετάφραση, παλιώνει και θέλει ανανέωση, έχει πει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος. Μια νέα μετάφραση, άλλωστε, μια νέα έκδοση, μια νέα παράσταση ανανεώνει το έργο.
Ο Μιχάλης Κλαπάκις δεν μεταφράζει απλώς, αλλά μπαίνει στην ουσία και του έργου και της ισπανικής λογοτεχνικής παράδοσης, για να πιάσει το νήμα από εκεί που έχει τη ρίζα της η τραγωδία· ψυχές δεμένες στο άρμα της μοίρας, προκαταλήψεις, στερήσεις, κλειστές κοινωνίες. Συγκεκριμένα, στην εκτενή, εξαντλητική, επιστημονικά τεκμηριωμένη Εισαγωγή του, επιχειρεί μακρά αναδρομή στην ιστορική παράδοση, τα ενδιαφέροντα του Λόρκα, τις σχέσεις του με την αρχαία ελληνική και τη λατινική τραγωδία, το γαλλικό θέατρο και όλο το ευρωπαϊκό, τι πήρε ατόφιο από την Ευρώπη και τι χώνεψε από την Ελλάδα. Ο Λόρκα έσκυψε στη ρίζα της φυλής του, για να ανασύρει στην επιφάνεια τα πάθη και τα κρυμμένα ένστικτα, να αποδείξει πόση δύναμη έχει το αρχέγονο.
Με μότο από την Ποικίλη Ιστορία του Αιλιανού (συνοπτικά μεταφέρω στα καθ’ ημάς), όταν δεν έχουμε τον φονιά, φταίει το μαχαίρι (όπως στα αρχαία Διιπόλεια και Βουφόνια), έτσι και στο συγκεκριμένο έργο, φταίει το μαχαίρι:
Γειτόνισσες: Μ’ ένα μαχαίρι, μ’ ένα τόσο δα μαχαιράκι, μια νύχτα σημαδιακή… δυο άντρες μακελεύτηκαν από έρωτα… Μ’ ένα μαχαιράκι, μ’ ένα μαχαιράκι, που μόλις φαίνεται στο χέρι…
Θρηνεί η έρμη μάνα το παιδί της (κι εδώ η Κατίνα Παξινού αναδύεται από τη μνήμη) και είναι το μαχαίρι που πρωταγωνιστεί, ανοίγει και κλείνει το έργο. Η υπόθεση του Ματωμένου γάμου βασίζεται σε αληθινό γεγονός.
Στο έργο, η Νύφη με το νυφικό της φεύγει, λίγο πριν από τον γάμο, με τον Λεονάρδο, παλιό αρραβωνιαστικό της και τώρα παντρεμένο με παιδί. Ο Γαμπρός και γιος της Μάνας (που τον θρηνεί από την πρώτη σκηνή του δράματος) θα τους κυνηγήσει στο δάσος, νύχτα, με το φεγγάρι αυτόπτη μάρτυρα. Οι δυο άντρες θα χτυπηθούν και θα αλληλοσκοτωθούν. Ο οικογενειακός εμφύλιος έχει την αναλογία του, όπως εύστοχα τονίζει στα σχόλιά του ο Κλαπάκις, στους Επτά επί Θήβας και στην Αντιγόνη.
Το 1900 (επίσημη χρονολογία γέννησης του Λόρκα) είναι σημαδιακή, γιατί πριν από 1900 χρόνια γεννήθηκε ο Χριστός και δυο χρόνια πριν από τον Χριστό γεννήθηκε ο Σενέκας κοντά στην Κόρδοβα. «Δύο χρονολογίες και τρεις γεννήσεις που έχουν τη σημασία τους για την τραγωδία και το θέατρο», γράφει ο μεταφραστής, ενώ το 1898 (πραγματική χρονολογία γέννησης του Λόρκα) είναι η απαρχή μιας πνευματικής άνθισης· οι αδελφοί Ματσάδο, ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ, ο Βάγιε Ίνκλαν, ο Μιγκέλ ντε Ουναμούνο, μέντορας του Λόρκα, βρίσκονται στο κέντρο μιας θεατρικής άνθισης.
Ο Λόρκα έσκυψε στη ρίζα της φυλής του, για να ανασύρει στην επιφάνεια τα πάθη και τα κρυμμένα ένστικτα, να αποδείξει πόση δύναμη έχει το αρχέγονο.
Ο Κλαπάκις θα πιάσει το νήμα της μελέτης του από τον Ευριπίδη, θα παρακολουθήσει την εξέλιξη της τραγωδίας και την επίδρασή της στα μεσογειακά παράλια, θα επισημάνει ότι ο Λόρκα συγκαταλέγει τον Ματωμένο γάμο στα έργα τραγωδίας, θα αναφερθεί στους Καλντερόν, Λόπε δε Βέγκα, Τίρσο δε Μολίνα, Σαίξπηρ, που όλοι τους «έχουν παραλάβει το γράμμα του Σενέκα», πράγμα που σημαίνει πως έχουν πάρει και έχουν μάθει την τραγωδία από τον Σενέκα και όχι από τους Έλληνες, μέσω των λατινικών. Αλλά ο Λόρκα ούτε αρχαία ελληνικά ούτε λατινικά γνωρίζει. Έχει πιάσει όμως «το γράμμα», αν και δεν σταματάει στο «κεφαλόβρυσο» μόνο. Έχει εξαντλήσει την ελληνορωμαϊκή παράδοση και έχει δηλώσει πως είναι Ίβηρας και Έλληνας. Έχει μελετήσει Πλάτωνα, Σαπφώ, ομηρικά έπη, Ησίοδο, Οβίδιο, καθώς και δημιουργούς πέραν του Ατλαντικού. Όλοι αυτοί βρίσκονται στο θησαυροφυλάκιό του.
Δεν είναι άμοιρα στην καλλιτεχνική δημιουργία όλα όσα η Ισπανία έχει βιώσει· απώλεια αποικιών, γαλλική κατοχή, τρεις εμφύλιοι πόλεμοι, αντιβασιλικό και αντικληρικό πνεύμα. Ο χρυσός αιώνας της, κάποια στιγμή, θαμπώνει και το θέατρό της δένεται στο άρμα της Γαλλίας, κάτι το οποίο για τους Ισπανούς, με τη χρυσή έστω και ξεθωριασμένη κληρονομιά, γίνεται βάρος και το βάρος αυτό φέρει και ο Λόρκα. Η τραγωδία παίζεται παντού. Μέσα στην αρένα ο ταύρος και έξω ο άνθρωπος, με τα απωθημένα στην ψυχή αιώνων πάθη.
Ο Κλαπάκις θα δείξει τη σχέση της πολιτικής με το θέατρο, θα ανατρέξει στον Περικλή και τους αρχαίους τραγικούς και, όταν φτάσει στον Ματωμένο γάμο, θα επικαλεστεί τον ίδιο τον Λόρκα: «Το πρόβλημα της ανανέωσης του θεάτρου συνδέεται με την πλαστικότητα. Ο ρυθμός, το χρώμα, η σκηνογραφία είναι το μισό του θεάματος… Ένα παλιό έργο ερμηνευμένο σωστά μπορεί να μας χαρίσει μια μοναδική αίσθηση νέου θεάτρου» και αυτά μαζί με άλλα θα μας αναλύσει ο Κλαπάκις· πρόσωπα, σύμβολα, νύχτα, φεγγάρι, ελεύθερο, εξιδανικευμένα ωραίο άλογο, και ο Λεονάρδο που τρέχει να ξεφύγει από το αθεράπευτο πάθος του. Καμιά ευτυχία, μόνο για λίγο, του αθώου Γαμπρού, πριν γίνει το κακό. Και οι μάταιες συμβουλές της τραγικής μάνας στον γιο της:
Με τη γυναίκα σου να φροντίζεις να ’σαι τρυφερός, κι όταν τη βλέπεις να σου κρατάει μούτρα και να σ’ αγριεύει, χάιδεψέ την αλλά πόνεσέ την κιόλας, αγκάλιασέ την πιο σφιχτά, δάγκωσέ τηνε και λίγο, κι ύστερα, ένα φιλί γλυκό. Να μην μπορεί να σου κακιώνει, αφού θα ξέρει πως εσύ είσαι ο άντρας, ο αφέντης, πως εσύ έχεις το κουμάντο. Έτσι τα έμαθα εγώ απ’ τον πατέρα σου. Κι αφού εκείνονε τον έχασες, εγώ είμ’ εδώ να σου μαθαίνω αυτές τις πονηριές.
Η τραγική μάνα που ζει για να επαναλαμβάνει τα παλιά, να σέρνει τις συνήθειες και ενστικτωδώς να μισεί ακόμα και τα αγροτικά εργαλεία, τα οποία δοθείσης ευκαιρίας γίνονται φονικά όπλα, όπως και το μαχαίρι που φτάνει «στη ρίζα του ουρλιαχτού».
Πολύ ωραία μελέτη, ωραία γλώσσα, διάλογοι μικροί, κοφτοί, επιθετικοί, προβεβλημένα τα σημαντικότατα έμμετρα μέρη του έργου.
Ματωμένος γάμος
Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα
Μετάφραση από τα ισπανικά – Εισαγωγή – Σχόλια: Μιχάλης Κλαπάκις
επιμέλεια σειράς: Σωτήρης Καρκαλάτος
Σκαρίφημα
192 σελ.
ISBN 978-618-84093-3-0
Τιμή €15,90
