Τα 20 αστικά μονόπρακτα της Δώρας Τσόγια είναι ένα σπονδυλωτό θεατρικό έργο, με ισάριθμους διαφορετικούς τόπους δράσης, με σχεδόν διπλάσια δραματικά πρόσωπα και με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους δραματουργικού χειρισμού των μεταξύ τους σχέσεων και δράσεων. «Τα κόκκινα μποτάκια», «Το εισιτήριο», το «Πάρτε ένα ευρώ», «Το καροτσάκι», «Το παράθυρο», «Το μπουφάν», «Η απεργία», «Η ανθρωπιά», τα οκτώ από τα είκοσι μονόπρακτα εκτυλίσσονται στο μετρό, σε βαγόνια του ή στην ευρύτερη περιοχή του (αποβάθρα, μηχανήματα έκδοσης εισιτηρίων, μπροστά από την είσοδο). Τόποι «μεθοριακοί», που εναλλάσσονται με άλλους τόπους, υπαίθριας κίνησης και συνάντησης (στάση λεωφορείου στο «Κουλούρι», παγκάκι πάρκου στα μονόπρακτα «Αγορές χρυσού», «Πέμπτες», «Πλατεία Βικτωρίας», ένα υπαίθριο καφέ στο «Ή, όπως ο Ήλιος», ένας δρόμος στο «Ζαΐρα) ή με τόπους οικιακούς και εσωτερικούς (ένα εσωτερικό καφέ στο «Βερολίνο», ένα δωμάτιο στα μονόπρακτα «Εμπιστοσύνη» και «Ο ήχος του φερμουάρ», ένα σπίτι στο «Folie à deux», ένα σούπερ μάρκετ στην «Κρίση», μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο στο «Κόκκινο φλιτζάνι»). Ένα πανόραμα των πιο συνηθισμένων τοπίων της καθημερινότητάς μας, μέσα από το βλέμμα ενός παντεπόπτη και προσεκτικού παρατηρητή που μετακινεί συνεχώς το σημείο εστίασης της κρυφής, εσωτερικής και εξωτερικής οπτικής κάμεράς του, όχι με την ηδονοβλεπτική διάθεση του σκανδαλοθήρα, ούτε με την ψυχρή διάθεση του απλού συλλέκτη δεδομένων, ούτε και με την αλαζονική διάθεση του αναλυτή-σχολιαστή των γεγονότων, αλλά με τη μετριοπαθή διάθεση του συν-ανθρώπου και συν-μετόχου που παρακολουθεί, βιώνει, καταγράφει και προσπαθεί να κατανοήσει εκ του σύνεγγυς δράσεις και αντιδράσεις, εμμονές και ρήξεις, στιγμιότυπα και διάρκειες από τη ζωή των άλλων, η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι και η δική του ζωή.

Ούτε ετερο-τοπικοί ούτε ου-τοπικοί ούτε δυσ-τοπικοί, οι ξενώνες της δράσης των 20 μονόπρακτων είναι απεσταγμένοι, μέσω της γραφής, «πραγματικοί» τόποι της καθημερινής βιοτής μας, της δικής μας ή του διπλανού μας. Σ’ αυτούς θα κινηθούν άνθρωποι Νέοι, Μεσήλικες και Ηλικιωμένοι, Άντρες και Γυναίκες, Παντρεμένοι και Ελεύθεροι, Γονείς και Άτεκνοι, Εργαζόμενοι και Άνεργοι, Εύποροι και Άποροι, Υγιείς και Ασθενείς, Γνωστοί και Άγνωστοι μεταξύ τους, όλοι απαρέγκλιτα ανώνυμοι κι όμως τόσο συγκλονιστικά οικείοι μας. Πάντα σε διάλογο (ισότιμο ή μονομερή), τα δύο πάντα πρόσωπα (απομονωμένα ή όχι) ανασύρουν στην επιφάνεια θέματα όπως ο έρωτας, o εκδηλωμένος και ο πλατωνικός, ο αμοιβαίος και ο μονόπλευρος, η κατάκτηση και η απώλεια, η αίσθηση της πραγματικότητας και η παραίσθηση, η οικογενειακή θαλπωρή και το οικογενειακό χάσμα, η βία της απρόσωπης εξουσίας και η απρόσμενη τρυφερότητα των εκπροσώπων της, η ανέχεια και τα αδιέξοδά της, η ευμάρεια και τα αδιέξοδά της, η δύναμη της ζωής και η δύναμη της παραίτησης, η διαρκής αναζήτηση της ευτυχίας και οι ματαιώσεις της, η χαρά και η κόπωση της εργασίας, το γονεϊκό ένστικτο και η παιδική κακοποίηση, η μετανάστευση και η υποδοχή της. Κοινός ιστός όλων των μονόπρακτων, η αναζήτηση της επικοινωνίας, είτε με αυτονομημένες προσπάθειες των θηρευτών της είτε, κυρίως, με προσπάθειες που τέμνονται διακριτικά, με υποδόριες δραματουργικές συσχετίσεις. Έτσι, για παράδειγμα, το μονόπρακτο 12 («Folie à deux»), με τη «μοιρασμένη ψύχωση» του μεσήλικου ζευγαριού που γιορτάζει για δωδέκατη ήδη χρονιά τα γενέθλια του ανύπαρκτου παιδιού τους, που έχασαν ως έμβρυο, επαναφέρει και φωτίζει τη γυναίκα του μονόπρακτου 6 («Το καροτσάκι»), που –στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της παραίσθησης, της απόγνωσης και της τρέλας– αναζητά στην αποβάθρα του μετρό ένα κόκκινο καροτσάκι και μια τσάντα με μωρουδιακά, που έχει χάσει για πολλοστή φορά. Ή στο μονόπρακτο 19 η είδηση για το πολύνεκρο ναυάγιο με μετανάστες στη Μεσόγειο, που έρχεται να διογκώσει τη διάσταση ανάμεσα στην προσωπική «τραγωδία» του αστικού ζευγαριού, όπως τη βιώνει η Γυναίκα, και την «κοινωνική τραγωδία» του σύγχρονου κόσμου, όπως τη βιώνει ο Άντρας, επανέρχεται και μεταλλάσσεται στον διάλογο του επόμενου και τελευταίου μονόπρακτου, «Πλατεία Βικτωρίας».

Το θεατρικό σύνολο που προτείνει η Δώρα Τσόγια είναι πυκνό και αφαιρετικό στην έκφρασή του, φέρει ένα στιβαρό συν-κείμενο από ανείπωτα και υπονοούμενα, από «πριν» και «μετά», που καλείται ο καλλιτέχνης και θεατής να αποκαταστήσει και να συμπληρώσει νοερά, έχει μια κινηματογραφική κατασκευή, που αφήνει ελεύθερη τη δραματουργική έμπνευση του σκηνοθέτη και επιτρέπει την αντιμεταθετότητα των σκηνών. Πέραν των δραματουργικών πλεονεκτημάτων τους, τα 20 αστικά μονόπρακτα ξεχωρίζουν για τον τρόπο χειρισμού των προσώπων και των καταστάσεων από τη συγγραφέα, με τη μακρά ακαδημαϊκή και επαγγελματική εμπειρία ως κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια. Η Δώρα Τσόγια παρατηρεί με ανατομική διορατικότητα και αφουγκράζεται με κατανοητική διακριτικότητα τους κάθε λογής «ασθενείς και συνοδοιπόρους», στους οποίους δίνει το βήμα έκφρασης των πιο κοινότοπων και των πιο παρεκκλινουσών λόγων και αντιδράσεων. Το ισχυρό συγγραφικό και ψυχοθεραπευτικό Εγώ του «ειδικού» υποχωρεί ευφυώς μπροστά στην ανάγκη να προβληθεί, να διατυπωθεί, να προσεγγιστεί ο λόγος (ύπαρξης) του «άλλου», χωρίς διδακτικές τυμπανοκρουσίες, χωρίς αναλυτικές ακροβασίες και χωρίς θεωρητικά καπελώματα.

Η Δήμητρα Κονδυλάκη, σε ένα πρόσφατα δημοσιευμένο μελέτημά της για τη σύγχρονη ελληνική δραματουργία,[1] διαπιστώνει: «Χρόνο με τον χρόνο η απόγνωση μεγαλώνει, όσο κι αν το διαψεύδουν τα επίσημα στοιχεία. Το θέατρο του συγγραφέα θα μεταβολίσει αυτή την απόγνωση; Θα πάψει κάποια στιγμή να στρέφεται προς τα μέσα, να εσωτερικοποιείται, να σωματοποιείται; […] Χρειαζόμαστε ένα θέατρο όχι μόνο σκοτεινό και αυτοτιμωρητικό, αλλά και παραγωγικό σε μια θετική κατεύθυνση. Ακόμα και χαρούμενο, δυναμικό, εκρηκτικό. Μακριά από τις συμβάσεις της στράτευσης αλλά και ικανό να μας ξυπνήσει την ανάγκη για ζωή, για συνύπαρξη, για συλλογική δράση. Ένα θέατρο, εντέλει, που να μην υποτιμά ούτε να περιφρονεί το “δικαίωμα του καθενός μας για όμορφα και λαμπερά πράγματα”». Αυτό το τελευταίο αίτημα έρχεται να ικανοποιήσει, πιστεύω, το θεατρικό πολύπτυχο της Δώρας Τσόγια, ένα θέατρο που απευθύνει ένα θετικό κάλεσμα ζωής και διαγράφει μια αισιόδοξη ανθρωποκεντρική προοπτική στην Ελλάδα, αλλά και την Ευρώπη και τον απανταχού κόσμο της «κρίσης». Τα 20 αστικά μονόπρακτα της Τσόγια μάς καλούν –όπως θα έλεγε ο Ψυχοθεραπευτής από το μονόπρακτο «Ο ήχος του φερμουάρ»– όχι μόνο «να νιώσουμε το ανθρώπινο χάδι», αλλά «να δούμε και το χέρι που μας χαϊδεύει» και –γιατί όχι;– να επιστρέψουμε αυτό το χάδι. Από την «Πλατεία Βικτωρίας» ο τελευταίος διάλογος ανάμεσα στον άγνωστο Άντρα και την άγνωστη Γυναίκα:

Άντρας: «Σε μια πλατεία του Δουβλίνου, σ’ ένα παγκάκι, έχει δυο μπρούτζινους ανθρώπους. Έναν άντρα και μια γυναίκα».
Γυναίκα: «Και τι κάνουν;»
Άντρας: «Στέκονται έτσι αντίκρυ, σαν να πρόκειται ν’ αγκαλιαστούν».
Σκηνική οδηγία: Κοιτάζονται.

Νωρίτερα, η τελευταία αράδα από το μονόπρακτο «Εμπιστοσύνη»: «Είμαι εγώ εδώ».

Το ισχυρό συγγραφικό και ψυχοθεραπευτικό Εγώ του «ειδικού» υποχωρεί ευφυώς μπροστά στην ανάγκη να προβληθεί, να διατυπωθεί, να προσεγγιστεί ο λόγος (ύπαρξης) του «άλλου», χωρίς διδακτικές τυμπανοκρουσίες, χωρίς αναλυτικές ακροβασίες και χωρίς θεωρητικά καπελώματα.

Σημειωτέον ότι, όταν τον Σεπτέμβριο του 2016 συμμετείχα, στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, στην παρουσίαση του βιβλίου της Δώρας Τσόγια 20 αστικά μονόπρακτα, είχα, μαζί με όλους τους παριστάμενους, την ευκαιρία να διαπιστώσουμε τότε στην πράξη, μέσα από την παρουσίαση επιλεγμένων μονόπρακτων του βιβλίου με τη μορφή «σκηνοθετημένου αναλογίου» από διαφορετικούς σκηνοθέτες, την –καθόλου αυτονόητη– «θεατρικότητα» που φέρει το δραματικό κείμενο της συγγραφέα. Στο σχετικά μικρό διάστημα τότε και μέχρι σήμερα, η θεατρικότητα του εικοσάπτυχου συνόλου, αλλά και των μεμονωμένων μονόπρακτων και των διαφορετικών δυνατών μεταξύ τους συνδυασμών, εδραιώνεται ολοένα και περισσότερο: Τα 20 αστικά μονόπρακτα, σε διαφορετικές συνήθως συνδυαστικές συνθέσεις, έχουν παιχτεί από ερασιτεχνικές ομάδες σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, τον Ιανουάριο του 2018 ανέβηκαν στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, σε σκηνοθεσία Κυριακής Σπανού, με τίτλο παράστασης Από σταθμό σε σταθμό, τον Ιούλιο του 2018 παρουσιάστηκαν με τη μορφή αναλογίου στο Φουαγιέ της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της διοργάνωσης του Κ.Θ.Β.Ε. «Αναλόγια σύγχρονων ελληνικών θεατρικών έργων – Φωνές της πόλης», σε επιμέλεια Μελίνας Αποστολίδου. Πολύ πρόσφατα, πήραν και πάλι –σε ανανεωμένη εκδοχή– τον δρόμο για τη σκηνή, σε σκηνοθεσία Μαρίας Αιγινίτου, με τίτλο παράστασης αυτή τη φορά Η καημένη, η άδεια μου Εδέμ. Στο «Επί Κολωνώ» θέατρο, από τις 2 Φεβρουαρίου μέχρι τις 21 Απριλίου 2019, η (θεατρική) ζωή (τους) συνεχίζεται.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Δ. Κονδυλάκη, «Η πόλη και η έννοια του “πολιτικού” στο ελληνικό θεατρικό κείμενο μετά την κρίση: Μια πρώτη αποτίμηση (2009-2015)», στον τόμο Θέατρο και Δημοκρατία. Πρακτικά Ε’ Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου (επιμ. Αλ. Αλτουβά – Κ. Διαμαντάκου), Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Ε.Κ.Π.Α., Αθήνα, 2018, Α’ Τόμος, σσ. 717-726.

20 αστικά μονόπρακτα
Δώρα Τσόγια
Άγρα
96 σελ.
ISBN 978-960-505-195-2
Τιμή €9,00

Twitter