Θα πήρε πολύ χρόνο να συγκεντρωθούν οι φωτογραφίες· να ανοίξουν ντουλάπια, συρτάρια, κασέλια, σεντούκια· να απλωθούν σε φαρδιές επιφάνειες· να γίνει η κατάλληλη επιλογή και να συντεθούν οι φωτογραφικές ενότητες που μας προτείνουν να γνωρίσουμε τη Δράμα: «Ιστορία», «Ο κάμπος», «Το ποτάμι», «Δάσος Φρακτού», «Δάσος Ελατιάς», «Ακολουθώντας το Αρκουδόρεμα», «Φαλακρό όρος».

Φυλλομέτρησα μια, δυο, πολλές φορές, τις Φωτογραφίες της Δράμας χωρίς να διαβάζω καν τα σχόλια, επικεντρωμένη αρχικά μόνο στη χαρά της εικόνας: εικόνες της πόλης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας· αρμονική συνύπαρξη Τούρκων, Ελλήνων, Εβραίων, Αρμενίων, Ευρωπαίων· η αλλαγή της ταυτότητας της πόλης με την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923-1924)· πλατείες, δρόμοι, ναοί, το τζαμί, δημόσια κτίρια, εντυπωσιακά αρχοντικά, ο τοτινός και τωρινός σιδηροδρομικός σταθμός· αυτοκίνητα, τη δεκαετία του 1920· αεροδρόμιο και αεροπλάνα, αεροφωτογραφίες, γυναίκες μαθητευόμενες πιλότοι· πάνω απ’ όλα, τα καπνά και οι Πηγές της Αγίας Βαρβάρας να καθορίζουν τον χαρακτήρα της πόλης.

Φυλλομετρώ από την αρχή: φωτογραφίες και κείμενα αλληλοσυμπληρώνονται· την πρωτοκαθεδρία διατηρεί η φωτογραφία, αλλά και ο λόγος βοηθάει να «διαβαστούν» και οι φωτογραφίες πληρέστερα μετά την πλάνητα περιήγηση του ματιού. Και οι διευρυμένοι τίτλοι των φωτογραφιών, με τις επαρκείς πληροφορίες, ικανοποιούν τα νοερά διατυπωμένα ερωτήματα του αναγνώστη.

«Σας χαιρετώ μακρόθεν», ο χειρόγραφος χαιρετισμός σε μια από τις πρώτες καρτ ποστάλ της Δράμας (με την οποία ανοίγει και το «λεύκωμα»), που φέρει χρονολογία 15/3/1904 και στην επάνω αριστερή γωνία ιδιόχειρη επίσης προτροπή και ταυτόχρονη προσμονή: «Αναμένω απάντησίν σας». Ωραία, ορθογραφημένα και καλλιγραφημένα ελληνικά, με ξέχωρη αισθητική βαλμένα στην επιφάνεια της κάρτας με τρόπο που να μην καλύπτεται στο ελάχιστο η εικόνα της πόλης.

Το «μακρόθεν» ανιχνεύεται στο δομημένο περιβάλλον της Δράμας και στους ανθρώπους της. Στα ερειπωμένα βυζαντινά τείχη, σε μια περίτεχνη καγκελαριά με τη σκουριά του χρόνου της, στις σφαλιστές γρίλιες, στους κυριευμένους από τα αγριόχορτα ανθόκηπους, στους πεσμένους σοβάδες από τις περίτεχνες καμάρες των καπναποθηκών.

Αλλά κυρίως στα πρόσωπα, στις στάσεις και στην εμφάνιση των ανθρώπων που αφηγούνται τις ιστορίες τους: εθνικές, στρατιωτικές και πολεμικές, κοινωνικές, οικονομικές, εμπορικές, επαγγελματικές, εκπαιδευτικές. Μακεδονομάχοι, εύζωνοι, Τούρκοι, Βούλγαροι, απελευθερωτικός στρατός, οι μαθητριούλες του Παρθεναγωγείου, τ’ αγόρια του Γυμνασίου, οι πρόσκοποι, μαθητικές παρελάσεις και γυμναστικές επιδείξεις, οι θαμώνες των καφενείων, οι μαθητές της σχολής μαντολίνου, οι σπουδάστριες του κεντήματος, οι κομψές γυναίκες και οι ενδυματολογικές τους επιλογές, οι θρησκευτικές γιορτές· τα χαμόγελα του μεσοπολέμου.

Και μετά απομονώνεις, «ζουμάρεις»: τα φθαρμένα ρούχα, τα κουμπιά που λείπουν από τα μπαλωμένα παλτουδάκια, τα παπούτσια που δεν θ’ αντέξουν για πολύ να προφυλάσσουν τα παιδικά ποδαράκια. Αλλά η κατά πρόσωπον στάση, τα τεντωμένα δάχτυλα των χεριών, ο όρθιος κορμός, το ανασήκωμα της κεφαλής και κυρίως αυτό το αποφασιστικό, γεμάτο τόλμη και υπερηφάνεια, βλέμμα που ακυρώνει τη φτώχεια και τη στέρηση (σελ.79).

Η ιστορία του καπνού ξετυλίγεται ολόκληρη: «πασπάλιασμα και μπούρλιασμα», κάθε φύλλο και μια ιστορία. Μεταφύτευση των νεαρών φυτών στο χωράφι, συλλογή των φύλλων («σπάσιμο»), αρμάθιασμα («μπούρλιασμα»), διαλογή των καπνόφυλλων. Τρυφερά, παιδικά, κοριτσίστικα χεράκια που μόλις έχουν τελειώσει το «μπούρλιασμα» και ποζάρουν με την ώριμη σοβαρότητα του επαγγελματία ενήλικα μαζί με τα αφεντικά τους (σελ.63). Συσκευασίες των προϊόντων του καπνού που θα ζήλευαν και οι καλύτεροι, σημερινοί, γραφίστες. Η χρυσοφόρος εκμετάλλευση της παραγωγής. Το Καπνολογικό Ινστιτούτο· η πρωτοπορία που απωλέσαμε. Απόμεινε το λουλακί των καπναποθηκών να ζωγραφίζει τις χαρμολύπες των ανθρώπων.

Αυτές που αναλαμβάνουν να μας γνωρίσουν τα κείμενα του τόμου: Χρίστος Π. Φαράκλας «Δράμα. Ιστορικό σκίτσο», Κώστας Γ. Βιδάκης «Οι άγνωστοι θησαυροί της ορεινής και ο πλούτος της πεδινής Δράμας», Ευστράτιος Γ. Κασμερίδης «Οι φωτογράφοι της Δράμας». Και το κείμενο «Η φωτογραφία στη Δράμα και η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία ΚΥΚΛΩΨ» του Άρη Θεοδωρίδη, που προτάσσεται στο βιβλίο και απαντά πλήρως σε εκείνο το «Αναμένω την απάντησίν σας».

Η «απάντηση» σε εκείνο το «μακρόθεν» έρχεται δι’ ενεργειών (κι όχι διά λόγων) του Άρη Θεοδωρίδη με την ίδρυση της αστικής, μη κερδοσκοπικής εταιρείας «ΚΥΚΛΩΨ», που εδρεύει στη Δράμα. Την ίδρυση της εταιρείας χαιρετίζει και το λεύκωμα Φωτογραφίες της Δράμας και του υπέροχου κόσμου της, που αποτελεί έκδοσή της (Δράμα, 2017)· ένας πολυτελής, πανόδετος τόμος, μεγάλων διαστάσεων (27x35 εκ.) και διακοσίων σαράντα σελίδων, δίγλωσσος (ελληνικά και αγγλικά). Τρεις οι βασικοί στόχοι της εταιρείας: η προστασία και η ανάδειξη της τέχνης της φωτογραφίας· η προστασία και προβολή της βιοποικιλότητας του νομού Δράμας· η στήριξη και διάδοση της αθλήματος της σκοποβολής (σελ.7).

Όσο για τον δεύτερο, αρκεί κανείς ν’ ανοίξει τα μάτια και την καρδιά του στην πανδαισία που προσφέρει το ίδιο το λεύκωμα στην άγνωστη στους πολλούς δραμινή φύση: ο κάμπος, το ποτάμι, τα βουνά, τα ρέματα γεμάτα ζωή· με τις ανθρώπινες δραστηριότητες να κρατούν ακόμη τη μνήμη του παρελθόντος μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον, άλλο κάθε εποχή και διαφορετικό κάθε ώρα της ημέρας, να προσκαλεί τον εραστή της ομορφιάς σε όλες τις δυνατές εκδοχές της.

Σπάνια (ειδικά για τα ελληνικά δεδομένα) με την αναγγελία της σκοποθεσίας να ακολουθούν και οι απαιτούμενες ενέργειες για την πραγμάτωσή της: ιδρύεται Μουσείο Φωτογραφίας και Φωτογραφικών Μηχανών που θα στεγαστεί στο «μαρμάρινο σπίτι», στο εντυπωσιακό συγκρότημα της κατοικίας και της καπναποθήκης Αναστασιάδη. Εξυπηρετείται έτσι ο πρώτος στόχος και μάλιστα με το διοικητικό συμβούλιο της «ΚΥΚΛΩΨ» να το αποτελούν νέοι άνθρωποι με ενθουσιασμό και φωτογραφικές γνώσεις. Μετά τις επιτυχίες της Άννας Κορακάκη, χωρίς καν προπονητήριο, «η ΚΥΚΛΩΨ ήδη ελέγχει οικόπεδο κοντά στη Δράμα ικανών διαστάσεων που πληροί τις προϋποθέσεις για να γίνει σκοπευτήριο-προπονητήριο με αξιοπρεπείς εγκαταστάσεις και προδιαγραφές προπονήσεων για ολυμπιακά αθλήματα σκοποβολής» (σελ.12)· αυτός είναι ο τρίτος στόχος. Όσο για τον δεύτερο, αρκεί κανείς ν’ ανοίξει τα μάτια και την καρδιά του στην πανδαισία που προσφέρει το ίδιο το λεύκωμα στην άγνωστη στους πολλούς δραμινή φύση: ο κάμπος, το ποτάμι, τα βουνά, τα ρέματα γεμάτα ζωή· με τις ανθρώπινες δραστηριότητες να κρατούν ακόμη τη μνήμη του παρελθόντος μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον, άλλο κάθε εποχή και διαφορετικό κάθε ώρα της ημέρας, να προσκαλεί τον εραστή της ομορφιάς σε όλες τις δυνατές εκδοχές της. Ο τρίτος, δηλαδή, στόχος επιτυγχάνεται ήδη με την έκδοση του λευκώματος του «υπέροχου κόσμου» της Δράμας.

Τελικά, εκείνο το «μακρόθεν» φαίνεται να συνδέεται με γερά υφάδια με το «εγγύθεν»· ως ο Διόνυσος να επιστρέφει με τα λαϊκά δρώμενα, αλλά κυρίως με την ανανεωμένη καλλιέργεια της αμπέλου και τα εξαιρετικά κρασιά που παράγονται στα σύγχρονα οινοποιεία της Δράμας. Η φωτογραφική της παράδοση ζωογονείται με τις δραστηριότητες που ανέλαβε η «ΚΥΚΛΩΨ» και με το Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας. Η «Δόξα Δράμας» επιστρέφει με τις κατακτήσεις της Άννας Κορακάκη και εκείνες που υπόσχεται ο αδελφός της, Διονύσης.

Ό,τι έμαθε στον Άρη Θεοδωρίδη ο Πόντιος Ιορδάνης Αρτσίδης –που μετανάστης αρχικά στη Γερμανία, επιστρέφει μεταπολεμικά στη Δράμα και ανοίγει το φωτογραφείο «Φώτο-Σπορ»– φιλοδοξεί και ο ίδιος να το διδάξει μέσα από τη σκοποθεσία της εταιρείας «ΚΥΚΛΩΨ» και του Μουσείου Φωτογραφίας στη νεολαία της Δράμας, κατά το «δωρεάν ελάβατε, δωρεάν δότε». Η παιδεία στον σκοτεινό θάλαμο, η προσπάθεια προσαρμογής στο σκοτάδι, η τεταμένη προσοχή, ο έλεγχος του φωτός, ακόμη και με τα δάχτυλα κατά την εκτύπωση, υπήρξε η προπαιδεία που ενίσχυσε την αγάπη για τη φωτογραφική μηχανή και όξυνε τις επιλογές για την καλή φωτογραφία. Όλη αυτή η διαδικασία, από το κλείσιμο του ενός ματιού (ΚΥΚΛΩΨ) για την επιλογή του φωτογραφικού πλάνου, έως ότου κρατήσει κανείς στα χέρια του τη φωτογραφία, στα εφηβικά χρόνια θα αποτέλεσε και μάθημα ζωής: τι και πώς επιλέγω· πώς πραγματώνω τις επιλογές μου. Στην καταγραφή της ιστορικής διαδρομής της φωτογραφίας στη Δράμα που επιχειρεί ο Άρης Θεοδωρίδης εμφαίνεται και το μεγάλο δίδαγμα που άντλησε ο ίδιος από το παίδεμα του φακού: «Εκείνη την εποχή η φωτογραφία ήταν αποτέλεσμα σκέψης και απόφασης, γιατί έπρεπε να σκεφτείς δυο φορές εάν θα πατήσεις το κουμπί» (σελ.10). Το μάθημα αυτό «να σκεφτείς δυο φορές» θα συμβάλει, προφανώς, σε δύσβατες στράτες που τελικά συνέκλιναν στη μεγάλη λεωφόρο.

Το λεύκωμα μας γνωρίζει την πόλη μέσα από τις μνήμες της αλλά και μέσα από τη σημερινή της εικόνα, σε μια σχέση παρελθόντος-παρόντος για την οποία ο Άγγελος Δεληβορριάς, στον λακωνικό αλλά μεστό όπως πάντα «Πρόλογό» του, θα αποφανθεί: «Νιώθει κανείς υπερηφάνεια όχι μόνο για το παρελθόν, αλλά και για το παρόν της ελληνικής περιφέρειας».

Η κατάφαση θα μπορούσε να διατυπωθεί και με την ερώτηση του Ίταλο Καλβίνο «Ταξιδεύεις για να ξαναζήσεις το παρελθόν σου;» που συμπληρώνει η αντερώτηση: «Ταξιδεύεις για να ξαναβρείς το μέλλον σου;». Η απάντηση, ένα απερίφραστο, αισιόδοξο «ναι». Γιατί τη Δράμα φιλόστοργα τη φροντίζουν τα παιδιά της και καθιστούν ρεαλιστικές τις προβολές των οραμάτων της στο μέλλον.

Φωτογραφίες της Δράμας και του υπέροχου κόσμου της
Κύκλωψ
240 σελ.
ISBN 978-618-83492-0-9
Τιμή €45,00

Twitter