Φύση, Μύθος, Ιστορία, Τέχνη, Έρωτας. Αυτοί είναι οι κεντρικοί «τόποι» της ποίησης του Κώστα Μπουρναζάκη. Από τα συναρπαστικά μυστικά ετούτων των κόσμων συγκροτεί μια Αλήθεια, ένα ποιητικό σύμπαν.

Αυτούς τους χαρακτηριστικούς προσανατολισμούς συναντάμε και στην πρόσφατη συλλογή του, Πρόσωπα και δοκιμασίες (Ίκαρος, Αθήνα 2016), αν και η θεματική στόχευση έχει ριζικά αλλάξει στην πορεία του ώς αυτό το βιβλίο. Στην προηγούμενη συλλογή του (Αρχιπέλαγος, Ίκαρος, Αθήνα 1997), η έκταση της ελληνικής γλώσσας και διάρκειας έφταναν σε μια ιδιαίτερη αρμονία ρυθμών και χρόνου, λειτουργικότητας και βιωμάτων, πνευματικότητας και ανιχνεύσεων του ατομικού και του συλλογικού χώρου. Τα μεγάλα ποιήματα που απάρτιζαν εκείνη τη συλλογή, υπερέβαιναν αναμφίβολα τα όρια μιας «Ελλαδογραφίας», μιας μυθοποίησης του «ελληνικού θαύματος», καθώς είχαν κατακτήσει ένα υψηλό επίπεδο εκφραστικής πληρότητας, συγχωνεύοντας με επάρκεια αξίες του καταγωγικού τόπου, μεταμορφώσεις, αποκαλύψεις, αναλογίες και ποιητικές παρατηρήσεις.

Ο Κώστας Μπουρναζάκης είναι πρωτίστως ποιητής «γλωσσικής έκφρασης». Από τους ελάχιστους της εποχής μας που η διαχρονική έκταση και ένταση της ελληνικής έχουν καθοριστικό ρόλο στις δημιουργίες του. Αυτή τη διάσταση της πολυστρωματικής χρήσης των ελληνικών την αναγνωρίζουμε στο έργο του Σολωμού, του Παλαμά, του Καβάφη, του Σικελιανού, του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου, του Γκάτσου, του Παπαδίτσα, του Καρούζου. Αποτελεί σίγουρα συνειδητή επιλογή όλων των προαναφερθέντων δημιουργών, αλλά σχεδόν διακόπτεται στους νεώτερους, σε κάποιο σημείο της ποιητικής διαδρομής μέσα στον ελληνικό 20ό αιώνα.

Εξ ανάγκης, θα σταθούμε σε ορισμένες πλευρές της συλλογής Πρόσωπα και δοκιμασίες, αδυνατώντας να διατρέξουμε τη συνολική της έκταση, που περιέχει πολλούς και ποικίλους θεματικούς προσανατολισμούς: από την αρχαία Αίγυπτο ώς την Ελεύθερνα, από το Βυζάντιο ώς την Κρήτη επί γερμανικής Κατοχής, και από τους οραματισμούς του Γκόγια ώς την κινηματογραφική «ανάγνωση» του Βιμ Βέντερς για τη χορογράφο Πίνα Μπάους. Η διείσδυση σε ένα τόσο ευρύ πεδίο θα ήταν ριψοκίνδυνο τόλμημα αν δεν υποστηριζόταν με ποιητική και γλωσσική επάρκεια, και με το ανθρωποκεντρικό πνεύμα, κατευθύνοντας καίρια την έμπνευση του ποιητή σε μια δημιουργική αφομοίωση του κόσμου και του χρόνου, απαλλαγμένη από επικαιρικά κριτήρια και τεχνάσματα για εντυπωσιασμό, και γεμάτη υποβολή, γοητευτική ένταση, αισθήσεις σε διαρκή εγρήγορση και εικόνες σπάνιου πλούτου και εξαιρετικής δραστικότητας.

Στο σύνολο των ποιημάτων και αυτής της συλλογής του, υπάρχει ένα όραμα Ομορφιάς – προσιτό, πνευματικό, διαχρονικό και οικείο, αλλά και δύσκολο, θα λέγαμε, να πλησιαστεί, καθώς ο δημιουργός δεν μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων. Για το φτάσιμο στον Λόγο –στον Ηρακλείτειο «Κοινό Λόγο», την πρώτη Αλήθεια– απαιτείται η βαθύτερη ματιά του ποιητή, που εμπεριέχει μια μακρά κι επώδυνη εσωτερική πορεία. Την αποτυπώνει ο Μπουρναζάκης στο ποίημα «Αρχαίος κύκλος»:

Ο Κώστας Μπουρναζάκης είναι πρωτίστως ποιητής «γλωσσικής έκφρασης». Από τους ελάχιστους της εποχής μας που η διαχρονική έκταση και ένταση της ελληνικής έχουν καθοριστικό ρόλο στις δημιουργίες του.

[…]
Ο χρόνος που καταγράφει το εκφρασμένο ιδίωμα,
τις άπειρες επαναλήψεις, υπαινιγμούς, διακυμάνσεις,
φερσίματα, διαστρεβλώσεις, τα υποσχετικά φεγγάρια,
αφροδίσιες έλξεις, οικείες φιγούρες, τη στάχτη μας,
δεν είναι ίδιος με τον χρόνο του τελικού νοήματος˙
η ζύμη του Λόγου, που πρέπει να ψηθεί για να τρώγεται,
έχει ατόφια τα στοιχεία του αρχαίου κύκλου,
μα τα ριζώματα στο φως ακόμη ασύνταχτα,
και θα μείνει στον ήλιο καιρούς, στη χωριάτικη ευθυμία
και τύχη – προτού μια μέρα ν’ ανέβει, και σιωπηλά
να δαγκωθεί από λίγα, δέκα ή δώδεκα στόματα.

Το χρονικό πεδίο, στην αέναη ροή του, φτάνει στο άχρονο. Υπερβαίνει την ιστορική πορεία και μετατρέπεται σε μυθική κληρονομιά. Έτσι, στο ποίημα «Νέο Βασίλειο», με την προβολή της αρχαίας Αιγύπτου στον πυρήνα του, η πρώτη κοίτη ορίζει πάντα την έκταση της μυστικής εμπειρίας σε βάθος χιλιετιών. Όμως στην εκβολή αυτού του ταξιδιού, ως «χάρη» της ωραιότητας, ως μεταφορική και κυριολεκτική Αλήθεια, συναντάμε μόνο την αιωνιότητα της Τέχνης:

[…] κι όμως τί άλλο
απ’ τ’ Άδυτο βρήκαμε παρά τη γλώσσα της έκλαμψης,
το υλικό της γης στα χέρια του τεχνίτη: εκεί το περιδέραιο
της Σιτ-Αθώρ κι η ζώνη της, θρόνοι εδώ κι εγκόλπια,
λύχνοι, περίαπτα, και προσωπίδες νεκρικές: του Σμενκαρέ,
του Σέθου, του Τουταγχαμών, του Τακελώτ, του Βόκχορη,
από βασάλτη, χαλαζίτη, αλάβαστρο, γαλάζια φαγεντιανή,
με φύλλα χρυσού, κορνεόλιο, αμέθυστο, ίασπη κι έβενο.

Ο ποιητής στις δημιουργίες του διαβάζει τον μυστικό κόσμο των πραγμάτων, της Φύσης, του σώματος. Η ιδιαίτερα έντονη στο Αρχιπέλαγος κοσμολογική διάσταση υπάρχει και σε τούτη τη συλλογή, και είναι πάντα καθοριστική. Ακόμη κι εκεί που το «ωκεάνιο συναίσθημα» προσκρούει στις ανθρώπινες επεμβάσεις, στις τεράστιες αντιφάσεις της σύγχρονης εποχής (λ.χ. στο ποίημα «Τέσσερις εποχές»):

ΙΙΙ
Η Ανδρομέδα, η Μέδουσα, κι ο Αχερνάρ,
ο Βέγας, ο Περσέας, η Κασσιόπη κι ο Αντάρης
πάνω και γύρω από τη φωτιά του βεδουίνου•
μασά υπομονετικά τον τελευταίο του χουρμά,
σηκώνεται σκεπάζει τα καπούλια της καμήλας
σκυφτά πηγαίνει ώς το πρώτο αντίσκηνο
να δει αν έχει κοιμηθεί ο Ξένος. «Ο Θεός
είναι μεγάλος» ψιθυρίζει και κάνει να πλαγιάσει.
Ξάφνου αλλόκοτος ήχος τηλεφώνου ξυραφίζει
πολλές φορές το μαύρο σεντεφένιο σώμα της ερήμου.

Ο Μπουρναζάκης και αυτή τη φορά προσέρχεται στην Τέχνη με δέος. Αγγίζει το μεγάλο αυτό δώρο που δόθηκε στους ανθρώπους με ιδιαίτερο τρόπο. Είναι χαρακτηριστική η μετουσίωση της μαγείας των χορευτών της Πίνα Μπάους σε λόγο (στο ποίημα «Βιμ Βέντερς “Πίνα Μπάους”»):

Από την απειλή στην ικεσία˙ απ’ τη σφοδρή ταπείνωση
στην άπλωση της μέθης: το σώμα που καίει κι αφήνεται˙
το σώμα που δίνει δίνει και την τελευταία ικμάδα του
σ’ ένα ασυγκράτητο χορό – να γίνει ψυχή, τόξο και βέλος,
σφουγγάρι να χωρέσει το μικρό ταξίδι μας στον κόσμο.
Σ’ αυτή τη θεοδίδαχτη αρχιτεκτονική τα μέλη της ύλης,
κρατημένα απ’ τ’ αγκίστρι ενός σπαρακτικού ρυθμού,
προκαλούν το εφήμερο, στυφά και τραγανά σαν πικραμύγδαλα.
[…]

Τα «πρόσωπα» του έργου του Μπουρναζάκη, διαμορφωμένα από καθοριστικά βιώματα, με συνείδηση, πάθη, περιπέτειες κι ενόραση, αλλά και με την άγνωστη φύση των όντων (που είναι και το αιώνιο θέμα της ποίησης), παρουσιάζονται με τον αυθεντικό εαυτό τους, δηλαδή με την καθαρή δεκτικότητα των αισθήσεων, την απελευθέρωση των λεπτών ικανοτήτων τους, και με ερωτήματα μετουσιωμένα σε ενδοσκόπηση και προβολή του φαινομένου της ζωής. Δεν πρόκειται για «σκηνοθεσίες», «επινοήσεις», «ευρήματα», αλλά για εύστοχες και ολοκληρωμένες πραγματώσεις, που πλουτίζουν ουσιαστικά τη σύγχρονη ελληνική ποίηση.

Η Αταλάντη Μιχελογιαννάκη-Καραβελάκη είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.

Πρόσωπα και δοκιμασίες
Κώστας Μπουρναζάκης
Ίκαρος
56 σελ.
ISBN 978-960-572-109-1
Τιμή: €9,00

Twitter