Σάντρα Γαία, Κώστας Λιννός: «Σε άγνωστη γη»
«Ο άνθρωπος ως homo ludens αρέσκεται στη συμπαιγνία, στο παιχνίδι με την εικόνα, με τις διαβολικές ιδιότητες της εικόνας» γράφει ο Γιάννης Ρηγόπουλος (Κείμενο και εικόνα, όρια και δυνατότητες σύγκρισης, Σμίλη, 1997). Κι όπως το υλικό μάς δείχνει, θα παίξουμε με χρώματα και λόγια, με στίχους και εικόνες, όχι όμως «διαβολικές», το αντίθετο μάλιστα, θα έλεγα˙ θεϊκές.
Ο τίτλος του βιβλίου που έχουμε στα χέρια μας, Σε άγνωστη γη, έγινε αφορμή να συναντηθούν, για μια τρίγλωσση έκδοση, δύο εκλεκτοί, στο είδος του ο καθένας, η Σάντρα Γαία και ο Κώστας Λιννός.
Η Γαία γεννήθηκε στη Ντιζόν της Γαλλίας το 1978, από Ισπανούς γονείς, σπούδασε μετάφραση, έζησε στην Αθήνα οχτώ χρόνια και διατηρεί επαφές με την ελληνική κουλτούρα. Το εικαστικό της έργο, που αποτελείται από ζωγραφική, κολλάζ, installation και performance, έχει παρουσιαστεί στην Αθήνα και στη Μάλτα, όπου ζει και εργάζεται.
Ο Λιννός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1975. Έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές και έχει δημοσιεύσει μεταφράσεις αγγλόφωνης ποίησης σε περιοδικά. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα ισπανικά, γαλλικά και αγγλικά. Έχει επιμεληθεί το ανθολόγιο για την εφημερίδα Αυγή, είναι μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Κουκούτσι και της ομάδας εικαστικών «Τεχνοπαίγνιον».
Το βιβλίο που έχουμε στα χέρια μας στα ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά είναι μια σύνθεση από ποιήματα –χαϊκού– και κολλάζ. Ένας διάλογος ανάμεσα στις λέξεις και στα χρώματα και μαζί ένα ταξίδι στην καρδιά της ανθρώπινης ουσίας.
Ut pictura poesis, είπε ο Οράτιος στην Ποιητική τέχνη (Ars Poetica), γιατί η ποίηση είναι σαν τη ζωγραφιά. Η επισήμανση της σχέσης ποίησης και ζωγραφικής είναι παλαιά και η αντιστοίχηση της μιας με την άλλη γίνεται, σχεδόν, αυτομάτως, αφού η πρώτη δίνει με λόγια τα χρώματα και τις εικόνες της δεύτερης και η δεύτερη ζωγραφίζει τα λόγια της πρώτης.
Το εισαγωγικό ποίημα, που δίνει τον τίτλο στο συνθετικό αυτό βιβλίο, μας βάζει «Σε άγνωστη γη». Ο ποιητής γίνεται «καπετάνιος των οριζόντων», έχει «έναν άγουρο άνεμο στα χέρια του», «ψάχνει τα βλέμματα των σκιών», το μυστήριο της ζωγραφικής, των λέξεων και των χρωμάτων, ψάχνει το θαύμα «στα στήθη της πραγματικότητας», «ακούει τις μακρινές ευχές των πεθαμένων». Μ’ αυτόν τον πλούτο στα ώριμα χέρια του «χαιρετά ξανά τα καράβια του, αργά / ποτίζοντας τον εαυτό του στο όνειρο».
Με τα ίδια υλικά, δηλαδή, που φτιάχνει κανείς και τα ψυχρά και τα καυτά πράγματα της ζωής, φτιάχνει και την ιδέα τους.
Στο μικρό λεύκωμα των κολλάζ και των χαϊκού, τα εικαστικά συμφραζόμενα διαπλέκονται με τα ποιητικά σε σάρκα μία. Η εικαστικός συναντήθηκε με τον ποιητή για να δώσουν την αντίδραση, ο ένας στο ερέθισμα της άλλης. Κύριο χαρακτηριστικό εικόνων και στίχων είναι η καθαρότητα, η παρθενική ματιά στον κόσμο, τα γήινα υλικά αλλά και η υπέρβασή τους.
Και οι δύο συντελεστές δούλεψαν με αίσθηση ευθύνης πάνω στο τι έπρεπε στον κόσμο αυτό να διασώσουν, τι να υπαινιχτούν, τι να φωτίσουν, να δώσουν, με τον τρόπο τους αυτό που έτσι κι αλλιώς πάντα μας διαφεύγει. Το αίνιγμα της ζωής, το μυστήριό της. Και το κατάφεραν.
Στίχοι και κολλάζ επαναφέρουν στο προσκήνιο την καταγωγή, την αλυσίδα. Όλα αλλάζουν παραμένοντας πάντα ίδια, μια μικρή στροφή στην κλείδα και η πόρτα ανοίγει, ο κόσμος ξαναγεννιέται, με χρώματα, σχήματα και λέξεις, νέος, φρέσκος και αλλιώς ωραίος. Εποχές, θρησκείες, πολιτισμοί επικοινωνούν. Η αγιοποίηση της ζωής υποδηλώνεται συνεχώς. Η αιωνιότητα παρούσα στη στιγμή.
Τα κολλάζ κομμάτια γης και ουρανού, θραύσματα μαρμάρων, ναών μεγαλειώδη υπόλοιπα, ανθρώπινα μέλη, χαρτιά κομμένα στης ψυχής τα σχήματα, και άλλα της φύσης υλικά επιστρατεύονται για να στήσουν τις εικόνες. Ο μέγας δάσκαλος, στα καθ’ ημάς, ο Οδυσσέας Ελύτης, μας εξοικείωσε με το είδος, μας έκανε να βλέπουμε πως τίποτα δεν πάει χαμένο κι όλα αλλιώς συναρμολογημένα οδηγούν σε νέα μορφή ζωής. Γιατί τα πάντα επιζούν, ανακυκλώνονται και ξαναβγαίνουν στο φως. Η ζωή που κάποτε ξεκίνησε –πότε; πού;–, αέρας, γη, νερό, φωτιά, τα τέσσερα στοιχεία των Ιώνων μέσα σ’ έναν κήπο, χωρίς ιστορία, χωρίς τον δεσμώτη χρόνο να καταγράφει στο ρολόι του αρχή και τέλος, συνεχίζεται. Ο άπειρος χρόνος και ο άπειρος χώρος είναι δοσμένος στο άπλετο φως για να φαίνεται, στον αέρα για να αναπνέει, στα νερά για να δροσίζεται, στη γη για να ριζώνει, στον ουρανό για να ονειρεύεται.
Έτσι, με αίσθηση βαθιάς ελληνικότητας, οι αρχαίες κολόνες συνδιαλέγονται με μια ελληνοπρεπή παρουσία, μισή γυναίκα, μισή ιδέα, σαν μια απάντηση στο: «Τι θα γεννήσει / Η νύχτα στους ναούς / Ρωτώ τη σιγή». Αν η σιγή απαντήσει με εκείνα που η εικόνα υπαινίσσεται, τότε η νύχτα θα γεννήσει το αυγό του έρωτα, αν…
Κυκλαδικός κούρος, μισός μεσ’ απ’ τα κύματα, «Άσαρκο γλυπτό / Απ’ τις λέξεις που φεύγουν / Αναδύεται».
«Κιονόκρανα / Κορινθιακού ρυθμού / θάλλουν στους ύπνους» κι ένα πράσινο φύλλο που σκάλωσε στο μάρμαρο ήρθε στο «θάλλουν» να δώσει σημασία, τη μαρμαρένια κίνηση των φύλλων να δροσίσει. Αλλού χέρια που κρύβουν ένα γράμμα, χέρια που έχουν μάτια, που ξέρουν να χαϊδέψουν ένα σώμα, να ζωντανέψουν ένα μάρμαρο, να δουν τις εσοχές του, να ανακαλύψουν τις φωτοσκιάσεις του, το από μέσα μέρος της ψυχής του να διαβάσουν· το γράμμα. Πρόσωπα μισά, παλιά και νέα, πίσω από τα φύλλα, μισά χρησμοί κι άλλα μισά αιωνιότητα. Μισά εδώ και τ’ άλλα μέσα στη μνήμη. Τρούλοι λευκοί –«Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού»–, χάρτινο καραβάκι μια πόρτα κλειστή στο άπειρο, «Δυο τρία λόγια / Σκιάζουν λευκούς τοίχους / Ανοίγουν πανιά».
«Σώμα γυμνό / Μιλά με τα μαχαίρια / Και τις πυρκαγιές»˙ κρυφά ο Ηράκλειτος πίσω από την εικόνα παραμονεύοντας.
Το κολλάζ παίζει σε πολλά επίπεδα, δεν είναι ποτέ μονοδιάστατο. Η μία εικόνα μέσα στην άλλη, το ένα επίπεδο πίσω από το άλλο, μισό το ένα, ελάχιστο το άλλο, λίγο πιο δεξιά, λίγο πιο αριστερά, πιο πάνω, πιο κάτω, όλα σε ένα τέλειο τετράγωνο κάδρο, το κάδρο του κόσμου. «Λάμπει τ’ αγέρι / Σαν ήλιος σε όνειρο / Φαροφύλακα»· «θηρίο ελπίδας» ο φαροφύλακας-ήλιος φυλάει το φως μη σβήσει για να απολαμβάνουν τα βαρκάκια της αμεριμνησίας το σελάγισμα.
«Δεν είμαι της γης / Για μητέρα προσκυνώ / Τ’ αγράμματο φως». «Κατά βάθος είμαι ζήτημα φωτός» είπε ο Γιώργος Σεφέρης. Κολόνες στηρίζουν το άπειρο, νερά στη ρίζα, μια σφίγγα κρατάει καλά τα μυστικά της.
Προσεύχεται ο ποιητής, «Λαμπρό πέλαγος / Σκέπασε το σώμα μου / Και κάνε το άσμα», κι αμέσως εμφανίζεται μπροστά του μια θάλασσα γυναίκα χλοερή στην πράσινη θεότητά της.
Στο εξώφυλλο ένα μικρό αγόρι, ο παίζων παις του Ηράκλειτου ονειρεύεται πάνω στο ποδήλατό του. Αλογάκια πίσω του τρέχουν, η ζωή είναι ένα όνειρο που βλέπουμε κάθε μέρα με τα μάτια ανοιχτά και δεν το πιστεύουμε. Και το αγόρι με το ποδήλατο, με τους τροχούς τρέχει και το βλέμμα μπροστά μας δείχνει κατά πού τραβάει ο Χρόνος.
Σε άγνωστη γη
Κολλάζ και χαϊκού
Σάντρα Γαία, Κώστας Λιννός
Φιλύρα
40 σελ.
ISBN 978-618-5270-19-3
Τιμή: €10,60
