Μίλτος Σαχτούρης: «Ποιήματα (1945-1998)»
Μετά το καλοκαίρι και πριν οι εκδότες δημοσιεύσουν για τις γιορτές καλή σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, ας κάνουμε ένα «διάλειμμα» και ας (ξανά)διαβάσουμε ολοκληρωμένο το έργο ενός μέγιστου υπερρεαλιστή ποιητή, του Μίλτου Σαχτούρη. Ενός ποιητή ο οποίος, καταγόμενος από τη γνωστή οικογένεια των οπλαρχηγών του '21, εύπορος και οικονομικά ανεξάρτητος, δεν χρειάστηκε να εργαστεί ποτέ στη ζωή του, δίνοντας όλο το δημιουργικό του σθένος στην ποίηση και μόνο, γράφοντας δεκατέσσερις ποιητικές συλλογές, που είδαν αλλεπάλληλες επανεκδόσεις. Όταν το 1945 ο Σαχτούρης εμφανίζεται στα Γράμματα, σε ηλικία 26 ετών, ο Ελύτης, ο Εμπειρίκος, ο Γκάτσος, ο Εγγονόπουλος, ήταν ήδη καταξιωμένοι στον χώρο της ποιητικής τέχνης, έτσι εκεί πάτησε αρχικά στην προσπάθειά του να εκφραστεί υπερρεαλιστικά, στη συνέχεια όμως καταφέρνει να κατασκευάσει ένα εντελώς προσωπικό προφίλ, παράλληλα με ερεθίσματα που δέχεται και από άλλες πλευρές, ομοτέχνων του και της ίδιας ηλικίας. Ενώ κρατά αυτή την τεράστια ικανότητα στην τρέλα, στο παράλογο, στο παράδοξο, στο αντιφατικό, στο παράξενο, στο αλληγορικό, στο συμβολικό, στο υπερρεαλιστικό εντέλει, όπως θα δούμε παρακάτω, μέχρι τη συλλογή Εκτοπλάσματα (1986), καθώς στη συνέχεια χάνεται σταδιακά ο ποιητικός του χείμαρρος, από εικόνες και σχήματα, από ποιητικά «τερατουργήματα» και στιχουργικές αναφορές, και μέχρι το 1998 που δημοσιεύει την τελευταία του συλλογή, καθίσταται απλώς ένας καλός ποιητής, καταβεβλημένος από τα χρόνια που κουβαλάει.
Τίποτα το λογικό, το ρευστό, το αποδεκτό δεν παρεισφρέει στην τέχνη του, το αντίθετο, όλα συνηγορούν προς το ποιητικά αλλοπρόσαλλο. Η σύνταξη κυριολεκτικώς αναστενάζει, το εικονοκλαστικό στοιχείο παίρνει χαρακτήρα ερεβώδη.
Ο Σαχτούρης, λοιπόν, είναι ένας ακατανόητος ποιητής. Τίποτα το λογικό, το ρευστό, το αποδεκτό δεν παρεισφρέει στην τέχνη του, το αντίθετο, όλα συνηγορούν προς το ποιητικά αλλοπρόσαλλο. Η σύνταξη κυριολεκτικώς αναστενάζει, το εικονοκλαστικό στοιχείο παίρνει χαρακτήρα ερεβώδη. Ο Σαχτούρης δεν αφομοιώνεται ποτέ εντελώς, δεν ταυτίζεται ο αναγνώστης με αυτό που έχει μπροστά του, αυτή είναι η πρόθεση και η επιθυμία του. Ποιητές όπως ο Σαχτούρης έως το 1986, χαρίζουν στην ποιητική τέχνη το μέγεθός τους, το οποίο και δεν πρόκειται να ξεπεραστεί ποτέ και από κανέναν. Χωρίς δε ο ίδιος να πάσχει από κάποιας μορφής ψυχιατρική νόσο, ολοκληρωτικά παραθέτει τρέλες και ψυχιατρικά ελεγχόμενες παραλογές, έτσι που πολλές φορές να αναρωτιέται κανείς μήπως χρήζει, όχι ως άνθρωπος, αλλά ως ποιητής, τέτοιας αντιμετώπισης. Οτιδήποτε όμως το εκτός ορίων και πλαισίων ερέθισμα, που του κινεί το ενδιαφέρον να το κάνει ποίημα, πρέπει να πάρει παράλογες συνιστώσες, να μη γίνεται αντιληπτό από υγιείς ανθρώπους, να μην μπορεί κανείς να το εντάξει σε μια ολότητα, ακόμη και παρακμιακής ιδεολογίας, ακόμη και σε μια συνολικά παράταιρη ποιητική δημιουργία. Ο Σαχτούρης είναι ο μοναδικός ποιητής ο οποίος παίρνει στα χέρια του χώμα και βρίσκει χρυσάφι, παίρνει στον νου του λέξη και δημιουργεί ποίηση, παίρνει στο σώμα του διάθεση λειτουργική και την αποδομεί, μέχρι του σημείου της πλήρους διάλυσης. Ένας αντιήρωας, δηλαδή, που δεν σκοπεύει να ψαρέψει αναγνώστες, που δεν καίγεται για όσα ίσως του σούρουν αγράμματοι και απαίδευτοι κριτικοί, που δεν κόπτεται αν θα τον καταλάβουν λίγοι ή πολλοί, τέλος, που δεν κάνει πίσω από το όχημα που κυβερνά ούτε μέτρο. Ένας αντιφατικός δημιουργός, που πασχίζει πάντα να αποδώσει –με κόκκινο χιόνι ή πράσινο δωμάτιο– τη ζωή στη γενικότητά της, με τρόπο άκρως προκλητικό ως προς την ομαλότητά της, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι μάλλον μύθος. Ενώ, αντιθέτως, η δική του εκδοχή, χωρίς την παραμικρή σεξιστική παράμετρο ή άλλης φύσης ερωτική παρεκτροπή, δίνει χαρακτηριστικά και παραστατικά το μεγαλείο αλλά και την ανωριμότητά της, το ύψος της αλλά και το βάθος, την ψυχρότητά της ή την πέρα από ορίζοντες ποιητική της αξιοπρέπεια.
Θεώρησα σκόπιμο να μην παραθέσω στίχους από ποιήματα του Σαχτούρη, γιατί αν πάρει κανείς κάποιους από αυτούς είναι σαν να ακρωτηριάζει ένα αρχαίο άγαλμα. Δεν μπορώ όμως να μην ανασύρω, για τις ανάγκες του παρόντος σημειώματος, τον «Τρελό λαγό», ίσως το κορυφαίο ποίημα υπερρεαλιστικό που γράφτηκε πότε στην Ελλάδα:
Ο ΤΡΕΛΟΣ ΛΑΓΟΣ
Γύριζε στους δρόμους ο τρελός λαγός
γύριζε στους δρόμους
ξέφευγε απ' τα σύρματα ο τρελός λαγός
έπεφτε στις λάσπες
Φέγγαν τα χαράματα ο τρελός λαγός
άνοιγε η νύχτα
στάζαν αίμα οι καρδιές ο τρελός λαγός
έφεγγε ο κόσμος
Βούρκωναν τα μάτια του ο τρελός λαγός
πρήσκονταν η γλώσσα
βόγκαε μαύρο έντομο ο τρελός λαγός
θάνατος στο στόμα (σελ.129)
Διαβάζουμε με προσοχή το ποιητικό σύμπαν του υπερρεαλιστή ποιητή Μίλτου Σαχτούρη, χωρίς να απογοητευόμαστε αν κάτι δεν γίνεται απόλυτα δικό μας, αν κάτι διαφεύγει της λογικής μας, αν δεν αντιλαμβανόμαστε ολόκληρο το σώμα του, αν δεν μπορούμε στο εκατό τα εκατό να αποστηθίσουμε κάποιους στίχους του. Γιατί ακριβώς εκεί βρίσκεται το μεγαλείο του: στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη από πλευράς μας προσπάθεια αποκωδικοποίησης του έως πάνω από μισό αιώνα ποιητικού γρίφου, που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του, στην έτσι και αλλιώς θριαμβευτική ελληνική ποιητική παρακαταθήκη και δημιουργία.
Ποιήματα (1945-1998)
Μίλτος Σαχτούρης
Κέδρος
386 σελ.
Τιμή € 27,50
