Η Πόλυ Χατζημανωλάκη διαβάζει πολύ. Είναι όχι απλώς ο επαρκής αναγνώστης, αλλά ο πάμπλουτος αναγνώστης. Είναι επίσης πολύ κοινωνικός άνθρωπος. Και την ενδιαφέρουν παράφορα οι άλλοι, ασχέτως αν είναι πρόσωπα υπαρκτά ή λιγότερο υπαρκτά. Την αφορούν τα πάντα γύρω από αυτούς: και οι σκέψεις και τα πάθη και οι τόποι και το περιβάλλον τους – ασχέτως αν τους ανήκουν πράγματι ή αν εκείνη θεωρεί πως θα τους ταίριαζαν.

Νιώθει μια έλξη και μια αχόρταγη περιέργεια για τα αμφίσημα αρχέτυπα που ανασύρουν απ' τα βάθη μας οι δημιουργοί μέσω των μυθιστορηματικών καταστάσεων στις οποίες κινούν τους ήρωες ή τους χαρακτήρες τους. Οι τελευταίοι, βεβαίως, στην πραγματικότητα αντιστοιχούν σε στοιχεία της ψυχής όλων μας, στοιχεία άλλα επίκτητα κι άλλα εγγεγραμμένα στο DNA μιας συλλογικής μνήμης. Η Πόλυ Χατζημανωλάκη το νιώθει αυτό πιο έντονα, τους αντιμετωπίζει ως ίσους προς ίσον και ζητά συχνά τη συνδρομή τους – «όταν δεν την φτάνουν οι ζωντανοί για να μιλήσει».

Και αναπτύσσει μαζί τους μια διαδραστική σχέση: αφήνεται μεν να τη «στοιχειώνουν», ταυτόχρονα όμως τους χρησιμοποιεί: αρέσκεται να τους κινεί με ελαφρώς διεστραμμένα νήματα, όχι με εντυπωσιακές χειρονομίες αλλά διακριτικά, ελάχιστα, ίσα για να τους δώσει ευκαιρία να υποκριθούν πως συμμετέχουν ξανά σε κάποιο δρώμενο, σε κάποια άλλη εκδοχή διαδρομής, πως μπορούν να κάνουν κάποια άλλη επιλογή, να δοκιμάσουν ίσως να ολοκληρώσουν κάτι ανολοκλήρωτο. Η Πόλυ Χατζημανωλάκη γράφει σχόλια, δοκίμια, θεατρικά κείμενα και τους ζωντανεύει, διαπλέκοντάς τους ανάμεσα στις γραμμές των γραφτών της. Κι ας είναι όντα που έχουν τη μοίρα τους κυριολεκτικά γραμμένη, κι ας είναι όντα – μη όντα, χωρίς μνήμη, χωρίς προοπτική.

Εκείνη αρέσκεται στο να είναι ο Ούτις, ο Κανένας, ο παρατηρητής που προσπαθεί καταγράφοντας να ξορκίσει, να ξεδιαλύνει, να πάψει να βασανίζεται απ' τις κρυφές σημασίες των συμβόλων, των σημάτων που αναβοσβήνουν ακατάπαυστα μεταξύ ύπνου και ξύπνου.

Με τις ενασχολήσεις της αυτές κατάφερε να αποκτήσει πολλές, ασυνταίριαστες εκ πρώτης όψεως, δεξιότητες: έγινε παθιασμένη ανασκαφέας κρυπτών υπό τον ήλιον, επιμελής συνθέτης διασκορπισμένων ιχνών ζωής, φυσιοδίφης-ντετέκτιβ που συγκεντρώνει στοιχεία, πραγματικά ή φανταστικά. Τα στοιχεία αυτά χρόνια τα αποθησαυρίζει και τα ταξινομεί ως άνθη για το φυτολόγιο – προσέχοντας, όμως, πάντα «μεταξύ των γραμμών στο τετράδιο, να βρίσκουν διέξοδο οι χυμοί».

Διότι, αν και λογία, λογιοτάτη, δεν αγγίζει και δεν αγγίζεται ποτέ από τίποτα το στεγνό. Καταφεύγει για την επεξεργασία των στοιχείων «σ' εκείνο το εσωτερικό δωμάτιο των ονείρων», κι έχει πάντα να τη φέγγει στα διαβάσματά της ένα λοξό φως, το ίδιο που «κάποτε φώτισε σα μεγάλη πυρκαγιά τη μακρινή θέα των παιδικών της χρόνων». Ένα λοξό φως που μπορεί να ζωντανεύει τα καθηλωμένα στην αθανασία τους όντα και τις ανεξίτηλες σκιές τους.

Έχει και μυστικούς κήπους με τη χορογραφία της ακινησίας και τη σκηνοθεσία των αποχρώσεων του πράσινου. Κι ένα αεράκι, να εμψυχώνει διαρκώς τα πάντα.

Ως τώρα αξιοποιούσε τις δεξιότητες αυτές ως πολύπειρη κεντήστρα πολύχρωμων ιστοριών και λεπτών αισθημάτων, στα ιστολόγια και τα βιβλία της. Αξιοποίησε ήδη χιλιόμετρα πολύστροφων διαδρομών.

Ήταν λοιπόν θέμα χρόνου, αργά ή γρήγορα να οδηγηθεί άσφαλτα στην πηγή και ν' αρχίσει άλλου είδους αλχημείες: ν' αρχίσει να πειραματίζεται και με τα αποστάγματα του λόγου. Να προσπαθήσει να εξελίξει, με το ίδιο πάθος, τη λεπτοδουλειά της ως το άφατο. Το έκανε, και τώρα τάσσεται, εκτός των άλλων, και δόκιμη της ποίησης. Ιδού λοιπόν το πρώτο της ποιητικό βιβλίο, το Αλφαβητάρι των πουλιών.

Στο Αλφαβητάρι των πουλιών, εγχειρίδιο πρώτης τάξης του μονοτάξιου σχολείου της ποίησης, η Πόλυ Χατζημανωλάκη συνεχίζει να εκθέτει τα αγαπημένα της θέματα, τις διαπλοκές των ιστοριών, υπαρκτών ή φανταστικών προσώπων και τόπων. Το κάνει με την ίδια προσοχή και αφοσίωση – αλλά αυτή τη φορά αλλιώς: χρησιμοποιώντας την κρυπτική/αποκαλυπτική ποιητική γλώσσα, δηλαδή με ακόμα μεγαλύτερη ακρίβεια και οικονομία λόγου.

Όταν άρχισα να διαβάζω, τη φαντάστηκα ως περιηγήτρια, με στολή εκστρατείας, ρυπαρή από τη σκόνη αχανών βιβλιοθηκών, με κιάλια στο λαιμό –ή μάλλον μ' ένα περίεργο τηλεσκόπιο/μικροσκόπιο, ταυτόχρονα για τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο, με κάσκα εξερευνητή, με αστρολάβο και πυξίδα, παγούρι και πολλά δερματόδετα πυκνογραμμένα σημειωματάρια.

Να ταξιδεύει αδιάκοπα, πεζοπορώντας στα παρελθόντα. Να εξερευνά, έτσι πάνοπλη, τοπία στα οποία οδηγούν χειροποίητοι πλεκτοί-υφαντοί λαβύρινθοι, χάρτες του καφέ, χάρτες της ερήμου, χάρτες των ποιημάτων, γραμμές της παλάμης. Να χάνεται σε ξένες γειτονιές και σε ανύπαρκτους τόπους, π.χ. σ' ένα στενό στα Εξάρχεια, στην πόλη Αχίλλεια, στη λίμνη Νακούρου, σε πλατείες, σε οδούς της Χάγης. Να φτάνει μπροστά στην κατοικία του Διονυσίου Σολωμού, στον κήπο της Έμιλι Ντίκινσον, στο Παρθεναγωγείο της Μις Μίντσιν. Να σταματά σε τοίχους και να αποκρυπτογραφεί πάνω τους παλίμψηστα γκράφιτι της υγρασίας και της σκουριάς.

Την είδα, επίσης, να επιβαίνει κάποιες φορές σε παράξενα οχήματα, στο Όριεντ Εξπρές λ.χ. ή σε ιπτάμενες μηχανές, να περνά πάνω από ουρανοξύστες, να διασχίζει ταινίες του Βέντερς, ή να αιωρείται πάνω από τον διαστημικό σταθμό του Σολάρις.

Τα ποιήματα του βιβλίου θα μπορούσα εύκολα να τα χωρίσω σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν αυτά που γεννήθηκαν με αφορμή ήρωες χάρτινους• μυθιστορηματικές περσόνες, χαρακτήρες, πρόσωπα μύθων, ακόμα και παραμυθιών. Σ' αυτά, η Πόλυ Χατζημανωλάκη ανακατεύει και ξαναμοιράζει σαν χαρτιά τράπουλας τις ιστορίες του Μπασάνιο, του Μπάρτλεμπι, της Κάθριν, του Ζαμπάνο, της Τζελσομίνα, της Λαλιώς-Πηνελόπης, της Μικρής Πριγκίπισσας, της Άντας Μακ Γκραθ, του πλοιάρχου Νέμο, της Άννας Καρένινα, του Κέλβιν, του οδοκαθαριστή του Βαν Γκογκ, που τα φύλλα τον παραμονεύουν να γυρίσει την πλάτη του για να πέσουν πάλι, της Άννας Φρανκ, της Φράνσις από το Μπρούκλιν, του Χανς και της Γκρέτελ, της Ραπουνζέλ, της Αριάδνης με τον Αστερίωνα και τον Μινώταυρο, του Λύκου, του Κένταυρου, της γυναίκας του πρωτομάστορα και άλλων. Ή απλώς τους συναναστρέφεται όλους αυτούς, συνομιλεί μαζί τους και, αν κρίνει ότι χρειάζεται, επεμβαίνει διακριτικά στον χρόνο τους.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ποιήματα που της ενέπνευσαν άλλοι δημιουργοί εντός ή εκτός του έργου τους, μόνοι ή μαζί με τους ήρωές τους, αξεδιάλυτοι: ο Κάφκα, η Ντίκινσον, η Φρίντα Κάλο, ο Βαν Γκογκ, ο Ταρκόφσκι, ο Πιατσόλα, ο Λόρκα τη στιγμή του θανάτου του, η Πίνα Μπάους. Στα ποιήματα αυτά παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο και τα αντικείμενα: τα κουμπιά της Σάρας, τα φιλντισένια κουμπάκια της Έμιλι, η αντιά και τα μιτάρια του αργαλειού – αντικείμενα φετίχ. Υπάρχουν επίσης άνθρωποι-αντικείμενα: δημιουργοί που σε κάποια φάση γίνονται μνημεία του εαυτού τους: η γυναίκα κλουβί –πάλι η Φρίντα–, αλλά κι ο Λόρκα με το κλουβί των πλευρών του – κι όλοι όσοι δυσκολεύτηκαν να επιζήσουν αναπνέοντας, καθώς συχνά σκέφτονταν το κενό.

Η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει τα πετούμενα: πουλιά – κοτσύφια, κοράκια, φοινικόπτερα• ακόμα, αγγέλους που πίνουν βότκα και σκέφτονται σε ανταλλακτήρια ζωών• ακόμα και τον γερασμένο έρωτα με τα γκρίζα φτερά που συνεχίζει να στήνει βρόχια στον λόφο του Στρέφη. Όλα αυτά τα ζωντανά βρίσκονται σε κατάσταση χάριτος – τιτιβίζουν, συλλαβίζουν μαζί με τον άνεμο την απλότητα και την πολυπλοκότητα των επιπέδων της ζωής, κι οι ομιλίες και οι χειρονομίες τους αφήνουν ίχνη στα χαρτιά, αφήνουν υγρασία στα ερείπια της ιστορίας.

Δεν πρέπει να παραλείψω και την υποδόρια μουσική που δονεί τα ποιήματά της: μια μουσική ακούγεται παντού επίμονα, σιγανά, σαν βροχή. Προέρχεται, εκτός από το πιάνο βυθού με το κομμένο δάχτυλο, και από το μπαντονεόν του Πιατσόλα. Και διαποτίζει τον λόγο με «μια νοσταλγία, με την αγγελική θλίψη που μπορεί να ποθήσει η καρδιά ενός πονεμένου ανθρώπου, τη θλίψη που αναζητούν οι χορευτές και την έμπνευση που ψάχνουν οι ποιητές».

Η Πόλυ Χατζημανωλάκη κλείνει το Αλφαβητάρι της. Έχοντας μάθει πλέον τα πάντα, δεν αναρωτιέται άλλο αν χρειάζεται κι άλλο τέτοιο έργο ο κόσμος. Μαζεύει τα χαρτιά της και επιστρέφει στη βιβλιοθήκη της τους κόκκους της σκόνης που τάραξε προς στιγμήν με μίμηση ζωής.
Θα το διαπράξει ξανά και ξανά.

Το αλφαβητάρι των πουλιών
Πόλυ Χατζημανωλάκη
Εύμαρος
80 σελ.
Τιμή € 8,00

Twitter