Μαρία Κούρση: «Εξόδιος αέρας»

Είναι βάλσαμο ψυχής, είναι θαλπωρή καρδιάς να διαβάζει κανείς τα τελευταία ποιήματα μιας ποιήτριας, η οποία εδώ και σαράντα χρόνια ακολουθεί το ίδιο μοτίβο καταθέσεων, τον ίδιο μινιμαλιστικό καμβά, με την ίδια προσήλωση όπως στα πρώτα της έργα, και παράλληλα να βυθίζεσαι στις εμπνεύσεις της (οι οποίες όχι απλώς περιορίζονται στις υπαρξιακές της ανησυχίες, αλλά πολύ περισσότερο σε τριβές, σε συγκινησιακές λεωφόρους) με τρόπο θα έλεγα μοναδικό. Πράγματι, η ποιήτρια Μαρία Κούρση χωρίζοντας τη συλλογή σε πέντε μέρη προσπαθεί και τα καταφέρνει να δώσει πνοή σε ποιήματα, τα οποία ξεκινούν από τη μαγεία των λέξεων (όπου συνυπάρχει η τέχνη με την κυριότερη εκδοχή της), συνεχίζει με λεκτικό θέατρο (όπου οι λέξεις, δηλαδή, υποδύονται τους ηθοποιούς, τους σκηνοθέτες, τους συγγραφείς, τις μουσικές, τους σκηνογράφους κ.λπ., ό,τι δηλώνεται σύμφωνα με την αρχαία παρακαταθήκη της τραγωδίας), πιο κάτω συναντά τον έρωτα (όπου η ποιήτρια σχεδόν ιχνηλατεί αυτό το πανανθρώπινο συναίσθημα, που ωθεί στη μεγαλειώδη συνεύρεση και την, σε ένα σώμα, ταύτιση), στο τέταρτο μέρος επανέρχεται στα κλειδιά με τα οποία ανοίγει τις πόρτες της ποίησης (σε πολλά σημεία ένα ποίημα ακρωτηριάζεται και κάθε στίχος του γίνεται ποίημα ξεχωριστό), ενώ στο τελευταίο κομμάτι της συλλογής για μια ακόμη φορά γίνεται εμφανές το πόσο η εξαίρετη αυτή ποιήτρια αγαπά, λατρεύει, γίνεται υποκείμενο του θεάτρου, θέτοντας τις λέξεις της στην υπηρεσία του. Είναι έτσι κάθε άλλο παρά φανερό το γεγονός ότι στο μεδούλι του κυττάρου, στην ψίχα του καρπού, σε ενδότερα όργανα, τα οποία και αποτολμά να φέρει στην επιφάνεια, υπάρχει πολύ υλικό να διαχειριστεί, υπάρχουν πολλά δράματα να δώσει, υπάρχει πολλή ακατέργαστη ύλη να ασχοληθεί μαζί της, υπάρχει πολύ αίμα να χυθεί, υπάρχει πολλή θέληση να δώσει ζωή σε εκείνο το οποίο παραμένει κοιμισμένο μέσα της, τέλος, υπάρχει πολλή αγάπη για το κάθε τι που μπορεί να δώσει απόλαυση και όχι μόνο αναγνωστική αλλά και συνειδησιακή, ψυχική και πάνω απ’ όλα ψυχαγωγική και λειτουργική. Ας δούμε το ποίημα «Νυχτώνει παντού με δυσκολία»:

Νυχτώνει παντού με δυσκολία

Κρυμμένη
πίσω από υπέρβαρη
λέξη

Δεν έχει ησυχία τούτο το κελί
Σκόνη πηγαινοέρχεται, ένας αέρας
Παλιές φωνές γδαρσίματα κακοβαμμένα
Μάτια κατεβασμένα κρέμονται όνειρα
Συνωστισμός ομιλιών που φύγανε
Νομίζουν ότι λείπω
(σελ. 16)

Είναι απίστευτη η ποιητικότητα με την οποία ενδύει τα δημιουργήματά της η Μαρία Κούρση, τόσο ώστε ακόμη και το μότο του καθενός να αποτελεί ξεχωριστό ποίημα. Οι ανατροπές, οι επαναστατικές προθέσεις, ο φόβος, οι λέξεις πάντα, το θέατρο σε πρώτο πλάνο, ο έρωτας αλλά και ο θάνατος και πολλά πρόσφορα ερεθίσματα γίνονται στα χέρια της πηλός, τον οποίο πλάθει μιλώντας για μύθους που τη βασανίζουν, που την ενδιαφέρουν, που της προκαλούν οδύνες, που θέλει να πετάξει από πάνω τους, που απεμπολεί και στο φινάλε που στέλνει στον αέρα έτσι ώστε άλλοι άνθρωποι, άγνωστοί της, όμως συνοδοιπόροι, τα προσλαμβάνουν και ταυτίζονται μαζί της σε μια αρχέγονη συμφωνία, η οποία και επιβάλλει την κυοφορία της πίστης πάνω απ’ όλα σε αυτή τη ζωή. Ο μινιμαλισμός, λοιπόν, με τον οποίο η ποιήτρια συνοδοιπορεί από τα πρώτα της έργα, ασφαλώς και κινείται σαν βέλος, που φεύγει από το τόξο και καρφώνεται στην καρδιά όλων μας, όχι όμως με σκοπό να μας σκοτώσει, αλλά ούτε και για να μας τραυματίσει, θέλει να μας θέσει σε συναγερμό για ό,τι συμβαίνει γύρω μας, για όσα δεν προσλαμβάνουμε μέσα στον ορυμαγδό της καθημερινότητας, για όσο απόσταγμα μπορούμε να κοιτάζουμε σχεδόν εφιαλτικά. Ας δούμε κάτι σχετικό με την ποιότητα της γραφής της Κούρση στο ποίημα «Το κεφάλι μου»:

Ενθουσιάστηκα, κυρίως γιατί κρατά σε πολύ υψηλό επίπεδο μια τέχνη που, για πολλούς, περνώντας ο καιρός υποχωρεί.

Το κεφάλι μου

Σε γνώρισα πίσω από ένα παραβάν
που γδυνόταν η Άνοιξη

Δίπλα στη ζωή μου
μεγεθύνεται παράξενα η δική σου
ακουμπώ στο λευκό σημειωτόν σου
σε βλέπω πάντα με βροχή
μ’ εκθέματα νερών σε αποχρώσεις δρόμου
Η αρπαγή του μυστικού σου
μέσα απ’ τα σμιχτά φρύδια που κατρακυλώ
είμαι εγώ θηλυκό αρσενικό
χειροποίητο πνεύμα σε ώρες έκρηξης
μια πόλη με σαρκοβόρους δρόμους
εγώ εσύ ανάποδα
μέλη μαλλιά κι ακρωτήρια
(σελ. 91)

Η γλώσσα της είναι κλασική, πλούσια, ευφυής και προσηλωμένη στον στόχο της, η υφή των ποιημάτων δραματική (δεν χωράνε αστεϊσμοί ούτε σατιρική διάθεση σε ένα έργο φτιαγμένο με οδύνες), ενώ η παράθεσή τους γίνεται με μια μέθοδο θα έλεγα προσηλωμένη στην ανατρεπτική ματιά της, στο πισωγύρισμα, σε ό,τι τέλος πάντων η ποίηση ως τέχνη κάνει πιστευτό, ακόμη και αν πρόκειται για γόνιμη και αποτελεσματική φαντασία. Τίποτα στα ποιήματα που συζητάμε δεν είναι ορθολογικό, λογικό ή πασιφανές, όλα γυρίζουν σβούρα στη φωτογραφία της προσωπικότητας. Κι εν τέλει, όταν το ύφος, που είναι ενιαίο, χρωματίζοντας το τεράστιο μέγεθος ποιημάτων ολκής, της σπουδαιότερης και πιο απαιτητικής τέχνης, γίνεται οικείο, προσαρμοσμένο και ανταποδοτικό, η ουσία είναι πως διαβάζουμε ταξίδια μέσα απ’ τις σελίδες, πεταγόμαστε σε άγνωστους τόπους, προχωρώντας δε στην ανάγνωση υποκύπτουμε στη δύναμη της δημιουργού, στο πέρα από κάθε αμφιβολία εξαιρετικό της κατόρθωμα, ενώ συμμετέχουμε σε μια ιεροτελεστία με σχεδόν θρησκευτικού περιεχομένου συγκίνηση. Ας δούμε για το τέλος το ποίημα «Προβάρουν άλλες λέξεις»:

Προβάρουν άλλες λέξεις

Προσεύχομαι στου ήλιου
το τσιγκέλι
που δέρματα ξεραίνονται
και μάτια
Χρόνια πολλά η ευχή
και άλλα χρόνια
πολλά χρόνια βάλε ένα χεράκι
να τα σηκώσουμε
άσ’ τα όπου να ’ναι βαριά
και αζήτητα και κάψ’ τα
Χόρεψε αλαλάζοντας μετά
να κρύψεις τη θυσία

Ένα ρούχο ένα μισόλογο
Η υποκρισία του Ιουλίου
Γέμισαν τη σακούλα σκουπιδιών
Άνοιξε λοιπόν το στόμα σου
Να την πετάξω
(σελ. 133)

Παρακολουθώντας όλα αυτά τα χρόνια τη δουλειά της απόλυτης ποιήτριας Μαρίας Κούρση, και το τελευταίο της βιβλίο Εξόδιος αέρας, δεν μπορώ να πω πως εξεπλάγην (γιατί γνωρίζω την αξία της), σίγουρα όμως ενθουσιάστηκα, κυρίως γιατί κρατά σε πολύ υψηλό επίπεδο μια τέχνη που, για πολλούς, περνώντας ο καιρός υποχωρεί και σχεδόν μηδενίζεται. Όσοι λοιπόν πιστοί της ποίησης βάλτε στον προγραμματισμό σας την τελευταία συλλογή της και είμαι σίγουρος πως θα συμφωνήσετε μαζί μου, γιατί όσο και αν δεν υπάρχει αντικειμενικότητα και αλήθεια στην ανάγνωση (ιδίως της ποίησης), η ουσία είναι πως πρόκειται για ένα καθαρά υπέροχο βιβλίο. Εγώ από την πλευρά μου, αφού το μελέτησα όσο πιο καλά μπορούσα, το λιγότερο που μου έμενε ήταν να γράψω αυτό το κείμενο, σαφέστατα (και παρότι η κριτική είναι μια άλλη τέχνη) χωρίς να φτάνει στο πλαίσιο και στα όρια των ποιημάτων της Μαρίας Κούρση, που mar koursi23 συνεχίζουν να κοσμούν τη βιβλιοθήκη μου.