Georgi Gospodinov: «Εκεί όπου δεν είμαστε»

Η κυκλοφορία της πρόσφατης ανθολογίας ποιημάτων του Βούλγαρου ποιητή Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, σε μετάφραση της Αυγής Λίλλη, προσφέρει στον Έλληνα αναγνώστη τη δυνατότητα γνωριμίας με μια αρκετά ενδιαφέρουσα ποιητική φωνή από τη γειτονική χώρα, μια φωνή τα βασικά χαρακτηριστικά της οποίας συμπυκνώνονται σε αυτό που θα όριζε κανείς ως απόλυτη αφαιρετικότητα συνδυαζόμενη με μια τολμηρή, ευθύβολη και ευθεία έκφραση που τοποθετεί τις λέξεις, σαν άλλα πράγματα, στη σωστή τους θέση. Πρόκειται για μια ποίηση ελευθερόστιχη, που είναι γερά θεμελιωμένη πάνω στην ανθρώπινη εμπειρία και πράξη, πάνω στις λεπτομέρειες εκείνες που εξυφαίνουν τον ανθρώπινο βίο στο σύνολό του. Σε κάποια από τα ποιήματα περνά η εθνική υπόθεση, η βουλγαρική δηλαδή ταυτότητα και ο τρόπος με τον οποίο αυτή συγκροτείται από συγκεκριμένα στοιχεία, και τότε ο τόνος γίνεται πιο υψηλός, αφήνει τη χαμηλόφωνη έκφραση και ανάγεται σε ένα επίπεδο όπου μπορεί να ηχεί πιο έντονα και διακριτά. Οι περισσότερες ωστόσο από τις συνθέσεις είναι βαθιά ανθρώπινες όχι τόσο γιατί αποτολμούν την καταβύθιση στα μύχια της ύπαρξης, όσο γιατί συστήνουν και συγκροτούν ένα κάλυμμα της επιφάνειας, την ίδια την επιφάνεια θα έλεγε κανείς των ανθρωπίνων. Αυτό δεν αποδεικνύεται μονάχα από τα απλά υλικά με τα οποία πλάθει τα ποιήματά του ο δημιουργός. Αποδεικνύεται κυρίως από τον τρόπο που έχει να αγγίζει τις καθημερινές και οικείες όψεις της ζωής, που θα μπορούσαν να περάσουν ακόμα και απαρατήρητες. Πρόκειται για μια ποίηση απλής και στοιχειώδους ύλης, που κατορθώνει ωστόσο να δώσει το μέγεθος και την αξία της τέχνης όταν αυτή επιθυμεί να είναι απροσποίητη και απρόσκοπτη μαζί: Χθες/ ένα ποίημα/ με έγραψε στα γρήγορα/ διέγραψε/ μερικές λέξεις/ συλλογίστηκε λίγο το τέλος/ και με διάβασε φωναχτά// δεν του άρεσα πολύ/ καθόλου μάλλον δεν του άρεσα/ τώρα/ στο βάθος του κάδου/ μαζεύω το σώμα μου/ και οι σκισμένες λέξεις με πονάνε.

Ένας συλλέκτης της πραγματικότητας είναι λοιπόν ο ποιητής αυτός, ένας παρατηρητής και ταυτόχρονα απολογητής της, μια συνείδηση που αποφασίζει να σταθεί πλάι στη ζωή και να ανοίξει μια συνομιλία, γόνιμη και απολαυστική, μαζί της.

Αυτή η τελευταία παρατήρηση οδηγεί με άκρα ευθύτητα στη γλώσσα του ποιητή, που είναι βέβαια η γλώσσα της καθημερινότητας και της αλήθειας, είναι όμως ταυτόχρονα και η γλώσσα της ποίησης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι μια γλωσσική έκφραση που επιχειρεί να ορίσει τον περιβάλλοντα χωροχρόνο και, αποδίδοντας στα αντικείμενα και τα όντα το όνομά τους, να τα απομονώσει σε ένα δικό τους προσωπικό σύμπαν το οποίο θα παραμένει αλώβητο, ανέγγιχτο ακόμα και από την ίδια τη γραφίδα του λογοτέχνη. Αυτό σημαίνει ότι η ποίησή του πλάθεται γύρω από το αντικειμενικά υπαρκτό σκύβοντας πάνω του και επιχειρώντας να αποστάξει από αυτό ένα δίδαγμα, μια φιλοσοφία και μια θυμοσοφία ζωής που θα ανάγεται σε ζητήματα ιδεών ή διαχρονικών και μεγάλων εννοιών, όπως ο έρωτας ή ο χρόνος. Η προσέγγιση μάλιστα της αντικειμενικής πραγματικότητας προσλαμβάνει τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά μιας περιήγησης στον χώρο, μιας διαδρομής με πλήθος στάσεις και σταθμούς που αποτολμά ο ποιητής προκειμένου να μπορέσει, στην κυριολεξία, να συλλέξει την πραγματικότητα. Γιατί αυτός ακριβώς είναι ο όρος που θα μπορούσε να περιγράψει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ποιητική ιδιοσυγκρασία του Γκοσποντίνοφ. Ένας συλλέκτης της πραγματικότητας είναι λοιπόν ο ποιητής αυτός, ένας παρατηρητής και ταυτόχρονα απολογητής της, μια συνείδηση που αποφασίζει να σταθεί πλάι στη ζωή και να ανοίξει μια συνομιλία, γόνιμη και απολαυστική, μαζί της: Κι εμείς θα παγώσουμε μια μέρα/ έτσι όπως ένα φλιτζάνι τσάι παγώνει/ ξεχασμένο στην πίσω βεράντα/ όπως τα κρίνα που πέφτουν στη λάσπη/ όπως οι ορχιδέες στις παλιές ταπετσαρίες/ κι εμείς θα μαραθούμε μια μέρα/ αλλά όχι έτσι κομψά όχι έτσι/ και όχι μέσα σ’ αυτές τις ταινίες («Odeon»).

Το στοιχείο εκείνο ωστόσο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και που συνιστά ουσιαστικά την έκπληξη του συγκεκριμένου βιβλίου είναι η παρατηρούμενη εγγύτητά του στην ελληνική ποιητική πραγματικότητα και στον τρόπο με τον οποίο συντίθεται η ποίηση στην Ελλάδα σήμερα. Αυτό βέβαια ίσως οφείλεται στη μεταφραστική εργασία της Λίλλη, που είναι σα να συνθέτει την ελληνική εκδοχή του Βούλγαρου ποιητή, δεν μπορεί όμως να μην οφείλεται και στην ίδια τη φύση και τη λειτουργία των ποιημάτων, που συντίθενται με απώτερο στόχο αυτό που μπορεί κανείς να πει πως κινεί, σε γενικές γραμμές, και τη σύγχρονη ελληνική ποιητική δημιουργία, την πρόσληψη δηλαδή της πραγματικότητας, μεστής και ρέουσας ταυτόχρονα, και την ανασύνθεσή της μέσα σε έργα τέχνης που αν και δεν κρύβουν τους δεσμούς τους με αυτήν, την ξεπερνούν συνιστώντας ουσιαστικά ένα σχόλιο και μια ερμηνεία της, μια πρόταση και μια ge gospodinov23 υπόθεση αναπλαστική και ανανεωτική μαζί. Το στοιχείο αυτό σε συνδυασμό με μιαν επίδοση προς την πρωτοπορία, προς μια πρωτοποριακή σύλληψη και απόδοση των λεκτικών τρόπων που συναποτελούν τη ραχοκοκαλιά του ποιήματος, διαμορφώνει μια γέφυρα με τη νεοελληνική ποιητική πράξη και πρακτική επικυρώνοντας ή καλύτερα ενισχύοντας την υπόθεση για μια κοινή ευρωπαϊκή πορεία στην ποίηση και την ποιητική. Ωστόσο, και παρά την προσέγγιση του ποιητή στους ελληνικούς ποιητικούς τρόπους και τόπους γραφής, που είναι πια και ευρωπαϊκή κατάκτηση, η δημιουργία του φαίνεται πως πατά «με το άλλο πόδι» σε μια δική της πραγματικότητα, την εντόπια πραγματικότητα της Βουλγαρίας και του λαού της, την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση και ιδιοσυγκρασία του.