Anise Koltz: «Το αλλού των λέξεων»
Μια από τις πιο άμεσες, καίριες και καταλυτικές φωνές της σύγχρονης ευρωπαϊκής ποίησης είναι αυτή της Ανίς Κολτζ (12-06-1928 – 01-03-2023), γνωστής ποιήτριας από το Λουξεμβούργο που ξεκίνησε να γράφει στα γερμανικά, γρήγορα όμως κατέφυγε στα γαλλικά για να δώσει, με όργανο και εργαλείο της τη γλώσσα αυτή, ένα σύνολο ποιημάτων που θα μπορούσαν κάλλιστα να χαρακτηριστούν «χαρακτικά». Πράγματι, η πρώτη επαφή του αναγνώστη με την ποίησή της, όπως αυτή παρουσιάζεται στο ελληνόγλωσσο κοινό μέσα από τη μετάφραση και την ανθολόγηση που πραγματοποίησε η Μαρία Παπαδήμα, η οποία συνέταξε επίσης και μια κατατοπιστική εισαγωγή στο έργο της ποιήτριας, δίνει την αίσθηση ότι έχει μπροστά του ποιήματα που έχουν στην κυριολεξία χαραχτεί πάνω στη σκληρή ύλη της ζωής. Πρόκειται για μια αρκετά παράδοξη αίσθηση, που διεκδικεί όμως μερίδιο αλήθειας στο μέτρο και στον βαθμό που καθεμιά από τις λέξεις των συνθέσεων μοιάζει προσεκτικά επιλεγμένη και σαν φτιαγμένη εξαρχής για να αποτελέσει κομμάτι του συνόλου. Το σύνολο βέβαια αυτό συνέχει και συγκροτεί σαν ειδοποιό χαρακτηριστικό η απλότητα και η λιτότητα, η άκρα λιτότητα που αποτελεί, άλλωστε, σύμφωνα και με την αρχαιοελληνική θεωρία και πράξη, προϋπόθεση του κάλλους, της ομορφιάς. Μορφοποιημένες λοιπόν με άκρα λιτότητα οι συνθέσεις της Κολτζ, προσφέρονται στον αναγνώστη χωρίς το παραμικρό περιττό στοιχείο ή στολίδι, έτσι που η συνείδηση του τελευταίου να μπορεί να εισδύσει και να απολαύσει το βαθύτερο νόημα και τη σημασία της δημιουργίας, που έγκειται ακριβώς στην ανάδειξη και την ικανοποίηση της ανάγκης του ανθρώπου να ελέγχει τη γλώσσα του και, συνεπώς, τη ζωή του. Γιατί αυτή είναι ουσιαστικά η μεγαλύτερη κατάκτηση της Κολτζ, ο απόλυτος έλεγχος των γλωσσικών, εκφραστικών της μέσων, η απόλυτη κυριαρχία της πάνω στο λεκτικό υλικό που δεν αποδεικνύεται μόνο από το ισχυρό σημάδι της στιχουργίας της πάνω στον αναγνώστη, αλλά και από τη δύναμη των ποιημάτων της να καταυγάζουν το νόημα και το περιεχόμενό τους.
Το νόημα και το περιεχόμενο αυτό σχετίζεται κατά βάση με τη διεκδίκηση και την επίτευξη της απόλυτης ελευθερίας όχι όμως ως έννοιας γενικής και απροσδιόριστης, αλλά ως πρακτικής συγκεκριμένης και μεθοδευμένης που αφορά τον αυτοπροσδιορισμό, την επιθυμητή δηλαδή εκείνη θεμελίωση του δικαιώματος για απεγκλωβισμό και απομάκρυνση από κάθε είδους καλούπι, στο οποίο οι διάφορες δεσμεύσεις έχουν διοχετεύσει την ανθρώπινη ύπαρξη. Η ποιήτρια επιθυμεί και καταφεύγει στη ρήξη με κάθε προηγούμενο μέγεθος, αξία ή ιδέα, και πάνω σε αυτή τη ρήξη και την άρνηση θεμελιώνει τη νέα της εκδοχή, που είναι ταυτόχρονα και μια πρόταση προς τον αναγνώστη της να διερευνήσει και αυτός τους όρους και τα όρια της δικής του ύπαρξης. Μια ποίηση, λοιπόν, που δεν κρύβει την οξύμωρη, αντιφατική της φύση, τη φυσιογνωμία της που συντίθεται από μια μορφή λίγο-πολύ άκαμπτη και αποκρυσταλλωμένη, εμφορούμενη από μια βεβαιότητα για το σχήμα το οποίο έχει προσλάβει και υπερασπίζεται ως τελικό και από ένα περιεχόμενο που έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τη ρευστότητα, τη σχετικότητα και την ανατροπή των πάγιων και παγιωμένων όρων της ζωής. Η ανατροπή αυτή επεκτείνεται και καλύπτει μια σειρά από περιοχές, από τον έρωτα και τη θρησκεία μέχρι τον θάνατο και την καθημερινότητα. Η δημιουργός μπαίνει με άκρα προφύλαξη στους γνώριμους πυρήνες και από εκεί μηχανεύεται την αποσύνθεση και την ανάπλασή τους: Εξελισσόμαστε/ σε μια γεωγραφία/ που δεν κατανοούμε/ το φως κυβερνάει τη νύχτα/ τα ερέβη σκοτεινιάζουν τη μέρα// Τυφλοί στον ξύπνιο μας/ βλέπουμε κοιμισμένοι// Όλα είναι ψέμα/ μέσα στην αλήθεια τους.
Πάνω σε αυτή τη ρήξη και την άρνηση θεμελιώνει τη νέα της εκδοχή, που είναι ταυτόχρονα και μια πρόταση προς τον αναγνώστη της να διερευνήσει και αυτός τους όρους και τα όρια της δικής του ύπαρξης.
Η ποίηση της Κολτζ είναι μια ποίηση που επιχειρεί τη στρέβλωση μέσα από μια γλώσσα ομαλή, οικεία, εύκολα και άμεσα προσλήψιμη. Και η στρέβλωση αυτή δε γίνεται ούτε εκ του ασφαλούς, ούτε χωρίς τίμημα. Ίσα ίσα που προϋποθέτει κάτι ακόμα πιο σπουδαίο και από την άρνηση. Προβλέπει την άρση των βεβαιοτήτων για την ίδια την ποίηση και την ωραιοποιητική, λυτρωτική, κατευναστική της διάσταση και λειτουργία. Κι αυτό γιατί η στιχουργία της δημιουργού εστιάζει πολύ περισσότερο σε μια ποιητική που έχει ως κατευθυντήρια γραμμή την αφαίρεση, την απόσταξη, την αποφυγή κάθε περιττού και εντυπωσιακού στοιχείου που θα λειτουργούσε βέβαια ελκυστικά, θα έκανε όμως τον αποδέκτη να παρεκκλίνει από τη βασική στόχευση, που είναι η λάμψη του μηνύματος εκείνου που προσβλέπει στον άνθρωπο ως δύναμη που απλώνεται σαν κηλίδα στον χώρο και στον χρόνο, για να καλύψει κάθε γωνιά της αίσθησης και της γνώσης. Βαθιά ανθρώπινη λοιπόν η ποίηση της Κολτζ, βαθιά ανθρώπινη και ανθρωπιστική μαζί, αφού ανάγει τις εσωτερικές δυνάμεις του ενστίκτου και των ποικίλων διαθέσεων σε μέγιστη αξία και προσφέρει σε αυτές τη δυνατότητα όχι απλώς και μόνο να σαρκωθούν, αλλά να μνημειωθούν μέσα στις λέξεις, να γίνουν τα ίδια τα ένστικτα, οι ροπές και οι επιθυμίες λέξεις που θα μείνουν για πάντα να διασώζουν, να θυμίζουν, να υπερασπίζονται το ανατρεπτικό, το διεκδικητικό, το φιλέρευνο ανθρώπινο πνεύμα που ανοίγει πάντα νέους δρόμους, όταν αισθάνεται ότι οι παλαιοί οδηγούν σε αδιέξοδα: Μετά τον θάνατό μας/ θα μοιράσουμε/ τον χρόνο αλλιώτικα// Θα αλλάξουμε τις εποχές/ θα περπατήσουμε/ αβημάτιστα// Για να παραπλανήσουμε/ τα σημάδια/ της αιωνιότητας.
Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι τα ποιήματα της Κολτζ συνοδεύονται από μια σειρά εικαστικών έργων, φιλοτεχνημένων από τον ζωγράφο Στέφανο Ρόκο, που επιχειρούν όχι τόσο να ανοίξουν έναν διάλογο, όσο να συνυπάρξουν δημιουργικά, αρμονικά, ισόρροπα διαμορφώνοντας και εκβάλλοντας σε ένα αποτέλεσμα με σαφείς τις διαχωριστικές γραμμές στο εσωτερικό του, εξίσου όμως σαφείς και τους κοινούς τόπους που εντοπίζονται κυρίως στα υλικά εκείνα με τα οποία συντίθεται καθένα από τα δύο σύμπαντα, ποιητικό και εικαστικό, και που επιχειρούν να μεταδώσουν μια εικόνα σύνθεσης και αποσύνθεσης ταυτόχρονα, μια εικόνα που εμφορείται από δυνάμεις ενωτικές και ανθενωτικές, δυνάμεις αντιπαραθετικές και συμφιλιωτικές. Τα έργα του Ρόκου κλείνουν με πολύ όμορφο τρόπο το βιβλίο αυτό και έρχονται σαν επιστέγασμα μιας πορείας μέσα σε έναν κόσμο που φτιάχτηκε καινούργιος με παλιά, τα ίδια πάντα, υλικά.
Το αλλού των λέξεων
και άλλα ποιήματα
Anise Koltz
Επιλογή – Εισαγωγή – Μετάφραση: Μαρία Παπαδήμα
Επίμετρο: Νίκος Ζόμπολας
Ζωγραφικά έργα: Στέφανος Ρόκος
Στερέωμα
160 σελ.
ISBN 978-618-5617-19-6
Τιμή €15,00
