Γιοβάννα: «Φως… φως… φως…»

Δεν υπάρχει πιο μοναχικό είδος τέχνης από την ποίηση. Όχι γιατί γράφοντάς την είναι κανείς μόνος του, αλλά γιατί είναι η πιο ανυπεράσπιστη και εκτεθειμένη ταυτόχρονα τέχνη όσον αφορά τη λειτουργία της. Αλλά είναι και η τέχνη που δεν προϋποθέτει κανενός είδους μεσολάβηση. Μιλάει ή δεν μιλάει, συγκινεί ή δεν συγκινεί απευθείας τον δέκτη της μ’ ένα υλικό παμπάλαιο –τις λέξεις–, που αν δεν ηχήσει καινούργιο έχει η ίδια καταποντιστεί. Δεν είναι τυχαίο, αν σκεφτεί κανείς πως είναι η μόνη τέχνη που αποστηθίζεται, ώστε στίχοι ή ποιήματα ολόκληρα να επανέρχονται αδιάλειπτα ως μνήμη, σε βαθμό που θα έλεγε κανείς ότι η περιπέτεια της ανθρωπότητας σε όλες της τις εκφάνσεις, αλλά και του κάθε ανθρώπου χωριστά, να μην μπορεί να τεκμηριωθεί παρά χάρη στην ποίηση.

Μακρύς πρόλογος για να μιλήσουμε για μια ποιήτρια-καλλιτέχνιδα, που όμως ορκιζόμαστε ότι είναι η ανάγνωση του τελευταίου ποιητικού της βιβλίου –Φως… φως… φως…– που χρεώνεται τις εισαγωγικές μας γραμμές. Είναι αυτό ακριβώς το βιβλίο που μας επανέφερε ζωηρά τη ρήση του Τερέντιου «Τίποτε το ανθρώπινο δεν θα μπορούσε να μου είναι ξένο», αλλά αυτό το «ανθρώπινο» διυλισμένο μ’ έναν τρόπο όπως ακριβώς το φως που, φιλτραρισμένο, αποκαλύπτει την κρυφή, μυστική ουσία των πραγμάτων, που είναι ταυτόχρονα και η ανεξαγόραστη γοητεία τους. Και επιπλέον είναι ένα φως, αυτό του βιβλίου της Γιοβάννας, που δεν υπάρχει για να κρύβει ή για να διαλύει το βάρος ή τις σκιές του προσωπικού ζόφου του κάθε ανθρώπου. Αντίθετα, τις αξιοποιεί μ’ έναν τρόπο ώστε να συμφιλιώνεσαι μαζί τους και να μεταβάλλονται σε μια διαχειρίσιμη υπόθεση (παρακαλώ πολύ συγκρατήστε αυτή την παρατήρηση, γιατί μας την επικυρώνει έξοχα το ποίημα VI, αφού είναι άλλωστε αυτό που την προκάλεσε).

Από μια άλλη σκοπιά θα χαρακτήριζε κανείς το ποιητικό βιβλίο Φως… φως … φως… ως ένα είδος ποιητικής αυτοβιογραφίας, όχι μόνον για την απερίφραστη διατύπωση των ρημάτων σε πρώτο πρόσωπο («ανασκουμπώνομαι», «προχωρώ», «ψάχνω», «διαλύομαι»), αλλά γιατί οι σύνολοι εκφραστικοί τρόποι υπηρετούν μια εξομολογητική διάθεση άκρως προσωποπαγή. Δεν διστάζει η ποιήτρια να εκτεθεί, αλλά μ’ έναν τρόπο που η «έκθεσή» της, όσο τολμηρότερη παραμένει σε υπαρξιακό επίπεδο, τόσο ποιητικότερη να γίνεται. Σε βαθμό που η μορφοποίηση ενός τερατώδους βάθους να έχει ως αποτέλεσμα να αναδύονται στίχοι και ποιήματα άκρως σμιλεμένα.

Ουσιαστικά, η εν λόγω ποιητική συλλογή είναι ένα οδοιπορικό σε σχέση με τους πολλούς εαυτούς ενός ανθρώπου, όπως εξελίσσονται μέσα στον χρόνο, αλλά μ’ έναν τρόπο που η μετάβαση από τον έναν στον άλλο, στη θέση ενός τρόμου που θα μπορούσε να προκαλεί, να σημασιολογείται περίπου ως μια αναγέννηση. Υπάρχει μια φράση του μεγάλου Γάλλου ποιητή Αντρέ Μπρετόν που φαίνεται προορισμένη να συνιστά απάντηση σ’ οποιοδήποτε ερώτημα έχει στοιχειώσει, στοιχειώνει και θα στοιχειώνει τις ανθρώπινες συνειδήσεις, μια φράση που λέει πως «όποια κι αν είναι η ερώτηση, η απάντηση είναι πάντα ο άνθρωπος». Μ’ έναν διαφορετικό τρόπο φαίνεται να συνομολογεί και να συνυπογράφει τη φράση αυτή η Γιοβάννα με τους στίχους της: «Εγώ σε πάω όπου δεν ξέρεις/ εγώ γεμίζω σύννεφα το μαξιλάρι σου/ εγώ κυλάω στα τζάμια σου όταν κλαις/ Εγώ σωρεύω τα πολύχρωμα στην πόρτα σου, όχι η άνοιξη». Φαίνεται όμως πως διατηρεί μια ιδιαίτερη ευαισθησία σε σχέση με τους ανθρώπους του σιναφιού και, αν ο Αντρέ Μπρετόν τής ψιθύρισε το σχετικό με την απάντηση και την ερώτηση, ο Πολ Βαλερί μεγαλοφώνως της υπέβαλε τη γνωστή του ρήση, ότι «η ποίηση γράφεται με λέξεις».

Δεν διστάζει η ποιήτρια να εκτεθεί, αλλά μ’ έναν τρόπο που η «έκθεσή» της, όσο τολμηρότερη παραμένει σε υπαρξιακό επίπεδο, τόσο ποιητικότερη να γίνεται.

Δεν έχει παρά να απομονώσει κανείς ορισμένους στίχους της Γιοβάννας, για να αντιληφθεί το μέγεθος της δοσοληψίας μ’ αυτό το πανάρχαιο υλικό των λέξεων, ώστε αν είχε επικρατήσει ένα άλλο υλικό για την επικοινωνία μας ενδέχεται να ήταν τελείως διαφορετική η όψη του κόσμου μας. «Οι λέξεις που μου βγάζουνε τη γλώσσα», «Ανακατεύονται οι λέξεις μου», «Κι ο ουρανός λέξη δεν είπε πάλι», «Κι έζησα με λέξεις με ήχους με ρυθμό με χαμόγελο», «Θέλω να βρω μια λέξη αλλιώτικη/ μια λέξη που να είναι μία/ και να ’ναι όλες», «Μια λέξη ναι/ που/ να μαζεύει τους ανέμους μου/ να λέει την ώρα δίχως δείκτες», «Λέξεις άλλες δεν έχω/ Μόνο εκείνες που με βρήκαν/ διανύοντας χιλιάδες χρόνια». Είναι giovanna 2022 καταπληκτικό να παρατηρήσει κανείς πως ένας ποιητής μπορεί να γράφει τόσο με τις λέξεις που υπάρχουν, σε όποιο βαθμό κι αν έχει δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητά τους, αλλά και με λέξεις που αν και δεν έχουν διατυπωθεί, δεν έχουν προφερθεί, ωστόσο τις αισθάνεται κανείς εξίσου παρούσες με τις γραμμένες. Δεν έχει τίποτε το μεταφυσικό η παρατήρηση αυτή, απλά θέλει να υπογραμμίσει πως η ποίηση είναι η μόνη μορφή τέχνης όπου οι λέξεις μπορούν να γεννούν, έστω υπαινικτικά, υπαινικτικότατα, έναν δεύτερο, έναν τρίτο ή και έναν εκατομμυριοστό εαυτό χωρίς να απιστούν στο ελάχιστο στην ανάγκη που τις δημιούργησε. Διαφορετικά, πώς θα ήταν δυνατόν να εξισορροπούνται ο χρόνος ως ένα τσαλακωμένο χαρτί στην τσέπη της ποιήτριας, με την αποστολή της στον κόσμο προκειμένου να διασώσει την έννοια του παραδείσου, παραμένοντας ωστόσο ο ίδιος φυλαχτό επτασφράγιστο;