Louise Glück: «Χειμωνιάτικες συνταγές από την κοινότητα»

Αφηγημένες μικρές ιστορίες με ποιητικό τρόπο. Αυτή είναι η εκδοχή της ποιητικής γραφής της σπουδαίας Αμερικανίδας ποιήτριας (βραβευμένης με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2020) Λουίζ Γκλικ στην πρόσφατη συλλογή της (2021), τώρα μεταφρασμένη στη γλώσσα μας από τον Χάρη Βαλαβιανό. Ιστορίες (μα και η ποίηση μια αφήγηση είναι με τον ιδιάζοντα τρόπο της) που τις προσφέρει η ποιήτρια εν είδει κατασταλαγμένης (βιωμένης) σοφίας. Θα μπορούσαμε να μείνουμε στην εικόνα του εξωφύλλου (κατά επιθυμία της ποιήτριας το ίδιο σε όλες τις μεταφράσεις του ανά τον κόσμο) με το έργο του Qing Dynasty Zhu Da (1626-1705) ή αλλιώς γνωστότερου ως Bada Shanren, με την απεικόνιση ενός μικρού πουλιού και στο πλάι το κείμενο του ζωγράφου με τα κινέζικα ιδεογράμματα. Παραπομπή σε μια από τις αρχαιότερες φιλοσοφίες του κόσμου; Αλλά και η αναφορά της στον Lao Tse (Λάο Τσε), τον γέροντα διδάσκαλο και στο εμβληματικό του έργο Daodejing (Τάο Τε Τσινγκ), δηλαδή το βιβλίο (στην πραγματικότητα δύο βιβλία, το Τάο και το Τσε, περ. 400 π.Χ.), που δείχνει τον φυσικό δρόμο προς την αρετή, μέσα από τους νόμους που διέπουν τη λειτουργία του σύμπαντος, εκφράζει τη διάθεση της ποιήτριας να δώσει με την περιεκτική συντομία του ποιητικού λόγου μια κοσμοθεωρία. Τόσο απλή όσο και σύνθετη, τόσο προσωπική όσο και πανανθρώπινη, μέσα από τον πιο πρόσφορο τρόπο για την αναγνωστική πρόσληψη: την αφήγηση.

Η Γκλικ εκκινεί από την παρατήρηση (βασική αρχή δημιουργίας) και χτίζει τον συγγραφικό της ιστό ενσωματώνοντας τον στοχασμό στις εικόνες που επιλέγει ποιητικά να αφηγηθεί: […] Ο θυρωρός, διαπίστωσα, στεκόταν πλάι μου./ Μην είσαι λυπημένη, είπε. Ξεκίνησες το δικό σου ταξίδι,/ όχι στον κόσμο, όπως ο φίλος σου, αλλά στον εαυτό σου και στις αναμνήσεις σου./ Καθώς σβήνουν, ίσως κατακτήσεις/ εκείνη την αξιοζήλευτη κενότητα όπου μέσα της/ τα πάντα ρέουν, όπως το κενό κύπελλο στο Τάο Τε Τσινγκ –// Τα πάντα είναι αλλαγή, είπε, και τα πάντα συνδέονται./ Επίσης τα πάντα επιστρέφουν, αλλά ό,τι επιστρέφει/ δεν είναι αυτό που έφυγε – («Η άρνηση του θανάτου», σ. 21). Στο εκτενές, σπονδυλωτό ποίημα «Χειμωνιάτικες συνταγές από την κοινότητα», που δίνει τον τίτλο και σε ολόκληρη τη συλλογή, ενώνεται η φύση με τον άνθρωπο, αλλά και το παρελθόν, ως σοφία των γεροντότερων, με την τωρινή (όσο και διαχρονική) ανάγκη των νεότερων για συμβουλές ζωής· αν τα ποιήματα αυτά είχαν μετρημένες τις συλλαβές τους (5-7-5), έτσι όπως η θεματική τους εκκινεί από τα φυσικά πράγματα και μεταπλάθεται σε συμπυκνωμένη ανθρώπινη σοφία, θα μπορούσαν να είναι τα εκτενέστερα χαϊκού που γράφτηκαν ποτέ. Ωστόσο, η Γκλικ παραπέμπει θεματικά στην αρχαία ανατολική φιλοσοφία και στον γιαπωνέζικο (αρχικά) ποιητικό τρόπο, χρησιμοποιώντας τη δυτικογενή ποιητική γραφή. Το αποτέλεσμα καταλήγει, όμως, ανάλογο: […] Το δέντρο μου φάνηκε όμορφο,/ ίσως όχι τελειωμένο, ωστόσο ήταν όμορφο, τα βρύα/ τυλιγμένα γύρω από τις ρίζες του – Δεν μου επιτρεπόταν/ να το κλαδέψω, αλλά κρατούσα το μπολ στα χέρια μου,/ ένα πεύκο που το παράδερνε ο δυνατός άνεμος/ όπως ο άνθρωπος στο σύμπαν («Χειμωνιάτικες συνταγές από την κοινότητα», σ. 35).

Εισχωρείς στον ιδιωτικό της τόπο, που τείνει να γίνει κοινό αναγνωστικό κτήμα με την αρωγή των εικόνων, τη στροφή του βλέμματος στην παραμικρή λεπτομέρεια, την εναλλαγή του ελάχιστου με το μείζον, συχνά μέσα στον ίδιο στίχο.

Η βίωση της απώλειας, η συνειδητοποίηση της άφευκτης φθαρτότητας αλλά και της ανθρώπινης αδυναμίας να κατανοήσει (πολύ περισσότερο να ελέγξει) τη λειτουργία του σύμπαντος κόσμου, με τον οποίο είναι δεμένη η ανθρώπινη μοίρα, αποτελούν τα βασικά μοτίβα στην ποίηση της Γκλικ. Δίπλα σ’ αυτές τις έννοιες η αγάπη, παντοδύναμη όσο και ελλειμματική από τη φύση της, έρχεται ως ανάμνηση για να δείξει τον δρόμο που αναπόφευκτα ακολουθούμε· η αγάπη ακόμη και ως ατελής ή απολεσθείσα εικόνα έχει διαμορφώσει τον έσω κόσμο μας.

Με την εκφραστική απλότητα να συναντά τον λυρισμό, με τη στοχαστική διάθεση να δημιουργεί μικρές νησίδες / κοινούς τόπους όπου ενώνεται η ποιητική πρόθεση με την αναγνωστική πρόσληψη, η Γκλικ ποιεί τον λόγο με απόλυτη συναίσθηση, πιστεύω, της αποδοχής του. Κι αυτό, γιατί δείχνει να γνωρίζει τα βασικά συστατικά μιας ποίησης σημαντικής: απρόσκοπτη μετάβαση από το ιδιωτικό βιωματικό τοπίο στο πανανθρώπινο, «καθοδήγηση» ζωής με μέτρο και χωρίς την οίηση της μοναδικής γνώσης του ορθού, τέλος γραφή χαμηλόφωνη στα μέσα που χρησιμοποιεί, ωστόσο υψιπετής και πολλαπλώς μεγεθυσμένη, όσο η κάθε μία ξεχωριστή ανάγνωση νιώθει τα γραφόμενα προσωπικά δικά της βιώματα. Σωστά, άλλωστε, επισημαίνει η ποιήτρια στον λόγο της, με αφορμή την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2020, πως ενώ η ποίηση απευθύνεται δυνάμει σε όλους, ο δρόμος είναι προσωπικός για τον κάθε αναγνώστη: οι αναγνώστες έρχονται πάντα ατομικά, ένας ένας. Εισχωρείς στον ιδιωτικό της τόπο, που τείνει να γίνει κοινό αναγνωστικό κτήμα με την αρωγή των εικόνων, τη στροφή του βλέμματος στην παραμικρή λεπτομέρεια, την εναλλαγή του ελάχιστου με το μείζον, συχνά μέσα στον ίδιο στίχο. Και συμπλέεις σ’ αυτή τη θάλασσα εικόνων και στοχασμών, διατηρώντας μια μικρή ελπίδα ότι, παρά τη θλίψη που δίνει τον τόνο σ’ αυτά τα ποιήματα, υπάρχει κάτι αναλλοίωτο και ζωντανό. Καθόλου τυχαία αυτοί είναι οι τελευταίοι στίχοι της συλλογής: Αχ, λέει, ονειρεύεσαι πάλι// Κι εγώ τότε λέω χαίρομαι που ονειρεύομαι/ η φωτιά είναι ακόμα ζωντανή («Τραγούδι», σ. 95). Γεννημένη το 1943, η Γκλικ μπορεί ακόμη να ονειρεύεται και να κρατάει μέσα της άσβεστη τη φωτιά της ζωής αλλά και της ποίησης. Εδώ η πιο συγκλονιστική της ποιητική συλλογή. lou gluck 22

Το γεγονός ότι η έκδοση είναι δίγλωσση, με την παράθεση αριστερά του αρχικού κειμένου, επιτρέπει να δούμε, χωρίς τη μεταφραστική επέμβαση, τον τρόπο που χειρίζεται τη γλώσσα η ποιήτρια και συνακόλουθα το ύφος που προτιμά. Έτσι, σε ευθεία οδό διευκολύνεται η πρόσβαση στην ποίησή της, ενώ παράλληλα αξιολογείται και η απόδοση στην άλλη γλώσσα.