Κωνσταντίνος Μπούρας: «137 Φάος. Λεξικάνθαρος α-Φθονία φωτός»
Εν αρχή η έννοια: «Λεξικάνθαρος»· μια λέξη που δεν βρίσκεται στο λεξικό, βρίσκεται όμως στο λεξιλόγιο του ευρηματικού Κωνσταντίνου Μπούρα. Κάνθαρος είναι το σκαθάρι που ψάχνει το χώμα, αλλά είναι και η κούπα με λαβές, το ποτήρι με μεγάλη βάση. Λεξικάνθαρος, πέρα από οτιδήποτε άλλο, θα μπορούσε να είναι ένα δισκοπότηρο όπου το νάμα ή η Θεία Κοινωνία είναι οι λέξεις που περιέχει: Μια κούπα έννοιες δύσκολες κι εύγευστες, λέει ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Μαρμάρινο τραπέζι», κάθε έννοια και μία λέξη. Η συλλογή με τα 1.111 ποιήματα θα μπορούσε να είναι η κούπα η λεξικάνθαρος του Μπούρα, πλήρης από τα ιερά και τα όσια της πανανθρώπινης ψυχής. Ανάγκη να προσφερθεί στο κοινό, στους αναγνώστες, και οι αναγνώστες ανάγκη να κοινωνήσουν των αδύτων.
Η α-φθονία φωτός παίζει σε πολλά επίπεδα, σε πολλές και διαφορετικές οντότητες. Δεν υπάρχει αντινομία σ’ αυτή τη συσσώρευση των αντιθέσεων. Η ζυγαριά δεν γέρνει προς τη μία ή την άλλη πλευρά, τα αντίθετα ισορροπούν: η πολυκοσμία και η μοναχικότητα, η α-φθονία και η λιτότητα, οι ανατολές και τα δειλινά· είναι η επιλογή του «ευ» μέσα στην πλημμυρίδα του φωτός που φέρει το βάρος. Το εντός αγκύλης κείμενο μας προειδοποιεί ότι είναι «χίλιες εκατόν έντεκα μέρες φωτεινές και μαύρες –συμπυκνωμένες ενίοτε–, οι νύχτες είναι μυστικές και δεν χωράνε σε σελίδες, τυπωμένες ή χειρόγραφες» γιατί εκεί υπάρχει και λειτουργεί το άρρητο, το άφατο, το άγνωστο και ό,τι άλλο παραμένει αδιερεύνητο, μέσα στο φως κρυμμένο. Δεν είναι τυχαίο που ο Ελύτης μίλησε για το μυστήριο του φωτός.
Ο Κωνσταντίνος Μπούρας είναι παιδί του πλούτου, του κέρατος της Αμαλθείας έτσι όπως μας έχει παραδοθεί από τη γλυπτική. Ξεχειλίζουν τα εύχυμα φρούτα-λέξεις από το κέρας, τον κάνθαρο, την κούπα. Ο πλουραλισμός του σπάει κάθε όριο, υπερβαίνει πάσα προσδοκία και ακυρώνει κάθε υπόθεση με αρχή, μέση, τέλος. Ο Μπούρας μπορεί να είναι συγχρόνως Δίας, Ηρακλής και άνθρωπος.
Χωρίζοντας τη λέξη «αφθονία» στα συστατικά της, έχουμε χώρια το «α» το στερητικό και τον «φθόνο». Χωρίς φθόνο το απεσταλμένο του φωτεινό μήνυμα στα πλήθη. Ανάγκη πάσα να μιλήσει και η μιλιά να γίνει γραφή και όποιος θέλει ακολουθεί:
Για κάθε νησίδα αυξανόμενης Εντροπίας στο Σύμπαν
Υπάρχει κι η αντίθεσή της, όπου το χάος υποχωρεί
Κι ο Λόγος επανευρίσκεται. Ισορροπία.
Αυτό που μας φαίνεται δίχως νόημα
Είναι απλώς ένας ρυθμός
Ο Μπούρας χωρίς να περιφρονεί τα τετριμμένα δεν περιορίζεται σ’ αυτά. Όλα ο πολυμήχανος νους τα αξιοποιεί, και τα ασήμαντα, που έχουν και αυτά τη θέση τους στο σύμπαν και υπηρετούν τη Θεία οικονομία. Πάνω απ’ τον ήλιο, πίσω απ’ τ’ άστρα, μέσα στη γη, έξω απ’ αυτήν ο νους ο στοχαστικός αγρυπνά. Οι στίχοι αποβλέπουν να κεντρίσουν μυαλό και συναισθήματα, να ενεργοποιήσουν σώμα, πνεύμα και ψυχή, να ορθωθεί ο άνθρωπος, να εγερθούν οι λέξεις:
Αναζητώ/ λέξεις, αναβλύζουν λέξεις, αλιεύω λέξεις πλάθω/ Λέξεις ικανές
να φέρουν επ’ ολίγον εντός/ τους τα καινούργια νοήματα
Και ποια είναι αυτά; Είναι τα αληθινά που η επικαθήμενη σκουριά τα άλλαξε. Είναι η προσπάθειά του να ξαναδώσει στον κόσμο το αληθινό λαμπερό του νόημα. Βυθίζεται και αναδύεται με την ίδια άνεση, καταργώντας κάθε αναστολή.
Η ποίηση είναι μια υπόθεση σωματική/ αναπαύομαι όπως οι φακίρηδες στα καρφιά/ Η γλώσσα είναι ένας κώδικας./ Το σώμα ένας άλλος…/ Αναζητώ για όλους μας το δρόμο/ Όπου σώμα και ποίηση/ Γίνουνται ένα.
Ο πλουραλισμός του σπάει κάθε όριο, υπερβαίνει πάσα προσδοκία και ακυρώνει κάθε υπόθεση με αρχή, μέση, τέλος.
Το ποίημα αυτό θα το ξαναβρούμε πιο κάτω σε αραβική μετάφραση, θα το βρούμε αναρτημένο στο ίντερνετ και μαζί με αυτό και μερικά ακόμα, μεταφρασμένα από άγνωστους αναγνώστες από διαφορετικές ηπείρους, χώρες και γλώσσες, λες και κάποια άγνωστη δύναμη τους έστειλε σ’ αυτά τα ίδια ποιήματα να εστιάσουν, προοικονομία και υποθήκη για αιώνες μετά. Οι άγνωστοι ανθολόγοι επέλεξαν.
Η ποίηση είναι υπόθεση σωματική, λοιπόν. Ναι. Όπως ο Καρυωτάκης βάζει τη σάρκα και το αίμα στο βιβλίο, ο Μπούρας κάνει καρφιά τις λέξεις για να τρυπήσει το σώμα, για να εκφράσει την αληθινή δοκιμασία της γραφής. Έτσι, από τον έναν ποιητή στον άλλο, ο απόγονος, καρυωτακικά, σεφερικά, θα μας δώσει την ύλη της ποίησης, το σώμα και το πνεύμα εν ταυτώ. «Το κορμί είναι ο άνθρωπος, και ο άνθρωπος είναι το πνεύμα, και το πνεύμα είναι ο άνθρωπος, και το κορμί είναι ο άνθρωπος και το πνεύμα» (Μέρες Β’, 26 Μάη 1932), έγραφε ο Σεφέρης. Και το πνεύμα είναι η ποίηση, και η ποίηση είναι «υπόθεση σωματική». Στις φλέβες μας κυλά ένα υγρό με το όνομα «αιθήρ», «akasha», «πέμπτο στοιχείο», «πεμπτουσία», «quintessence».
Τα κυκλάμινα ανθίζουν ερήμην του ποιητή,/ όμως εκείνος τα δοξάζει και ο άνεμος μας δροσίζει ερήμην του και ο σηματωρός μάς προστατεύει κι αυτός ερήμην του. Κι ο ποιητής ερήμην του γίνεται ο ίδιος προσφορά στο τραπέζι της ποίησης. Σάρκα και αίμα, ο Καρυωτάκης, σώμα και πνεύμα, ο Μπούρας. Δεν πρέπει να μας τρομάζει η πληθωρικότητά του. Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ’ εν τω ευ το πολύ, μία σοφή συμβουλή για τους συνετούς. Όμως αυτός που πέρασε στο άγαν, αυτός που τόλμησε να παραβεί τους κανόνες, αυτός διακινδύνευσε να δει τα αόρατα. Είδε, τι είδε, τι νόμισε πως είδε, δεν είδε, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι τόλμησε. Εμείς τη χάρη την έχουμε, αλλά αυτό που όλοι θεωρούμε αυτονόητο, αυτό μόνο ένας ποιητής μπορεί να αξιολογήσει… Ο αναγνώστης της «αφθονίας του φωτός» του Μπούρα θα δει ενσωματωμένη την παγκόσμια σοφία στους στίχους του. Την αρχαία ελληνική παράδοση, τον μύθο και τη φιλοσοφία, την τέχνη και τη φιλολογία.
Το χιούμορ η γλώσσα των αγγέλων/ Και των ποιητών όταν ευδιάθετοι/ Είναι. Όχι στη σοβαροφάνεια, ναι στη χαρά και στη γνώση· ως χαρίεν εστ’ άνθρωπος όταν άνθρωπος η!
Στον συμψηφισμό των χρωμάτων, θα συμπεριλάβει και το μαύρο της ορφικής νύχτας από την οποία γεννήθηκε το φως «Και γέεννα πυρός/ Απαράγραπτος».
Θα γυρίσω να πεθάνω/ Στο βουνό/ Που μύρισα πρώτη φορά σκίνο. Η αξία της μνήμης, ο σεβασμός στη φύση, η αγάπη στα δέντρα και στα ζωντανά, ο σεβασμός στη ζωή αλλά και στο τώρα, το μόνο υπάρχον πραγματικά: Τελικά, ο Χρόνος είναι/ Πάντοτε εδώ… Η ξεχωριστή εικόνα με το παρασημαινόμενο, παράδειγμα το χελιδόνι ανεβαίνει πάλι,/ Αφού αγγίξει την επιφάνεια/ Του νερού/ Στο πηγάδι.
Όσο επαρκής και αν είναι ο αναγνώστης, θα βρεθεί σε αμηχανία να εντοπίσει τις πηγές της αφθονίας, της τεράστιας ποικιλίας, της δαψίλειας, της περίσσειας του Μπούρα. Εικόνες από αρχαία ψηφιδωτά, έργα ζωγραφικής, στίχοι, στοχασμοί, σκέψεις, λόγοι σοφοί, διαγκωνίζονται για μια παρουσία στην πρώτη γραμμή. Το περιγραφόμενο στήνεται άλλοτε μακριά, άλλοτε κοντά, άλλοτε έξω κι άλλοτε μέσα, γεμάτο και πλήρες από το «ευ» της ζωής που ευνοηθήκαμε και επιλεχτήκαμε να ζούμε, να βλέπουμε, να νιώθουμε, να ακούμε. Ο πολύτροπος Μπούρας δεν δεσμεύεται από συμβατικότητες: Πουλώ τα περασμένα/ Μια δεκάρα,/ Τρύπια/ τη βολή/ Που σου τίναξε/ Τα μυαλά. Και αυτό που σαν στίχος σοφός προβάλλει, σε λίγο σε λαϊκή σοφία μεταμορφώνεται: Αν δεν τρυπώσει θάνατος/ Ζωή δεν πετυχαίνει.
Η ικανότητα του Μπούρα να κρατάει στα θυλάκιά του τον σύμπαντα κόσμο και χρόνο, την άπασα γνώση και αίσθηση στο μυαλό του, τον μύθο τον προγονικό με όλες τις μεταπλάσεις, τη σοβαρότητα σαν αντίβαρο στη συνεχή ελαφράδα, την ειρωνεία, την απόρριψη κάθε κοινοτοπίας ή μεταφυσικού φόβου, τον εξοικειώνει με όλα όσα συνέβησαν, συμβαίνουν ή θα συμβούν στη ζωή, σαν εκ των ήδη συμβεβηκότων να έχει πάρει δείγμα όλων των επερχομένων. Μια λέξη αρκεί, μια ιδέα, μια εικόνα, ένας ήχος για να ξεχωρίσει το ένα από τα πολλά, για να αναδείξει το σημαντικό που λανθάνει πίσω από το επιφαινόμενο. Είναι ένας αθλητής της σκέψης με μεγάλο διασκελισμό, δεν υπάρχει κάτι στη φύση, στα βιβλία που δεν το ξέρει και ξέρει πολύ καλά και όλα εκείνα που λέει πως δεν ξέρει. Ακόμα και όταν κάνει χιούμορ είναι σοβαρός και όταν είναι σοβαρός δεν χάνει το χιούμορ του. Δεν δυσκολεύεται να αυτοσαρκάζεται, να αυτοαναιρείται, δεν είναι σαν τον «Αυτοτιμωρούμενο» του Μποντλέρ, αλλά κρατάει στο χέρι και τον καρπό και το μαχαίρι.
Όσο επαρκής και αν είναι ο αναγνώστης, θα βρεθεί σε αμηχανία να εντοπίσει τις πηγές της αφθονίας, της τεράστιας ποικιλίας, της δαψίλειας, της περίσσειας του Μπούρα.
Ο αναγνώστης δεν πρέπει να ξεχάσει να σταματήσει στην ενότητα «Αρχαιολογική ξενάγηση στις ενεργειακές πύλες της σύγχρονης Ελλάδας, 25 ποιήματα». Πρώτη τη τάξει, η Ακρόπολη με «ψιλόβροχο» και φως και σύννεφα, το Ρωμαϊκό Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού, η βυζαντινή εκκλησία του Λουμπαρδιάρη, το αρχαίο θέατρο του Περικλή που Περιμένει κοχύλι συμπαντικό/ Να αντηχήσει την ανάσα του Γαλαξία… Σαν άλλος Σικελιανός στους Δελφούς, σαν επιβίωση ενός Ηράκλειτου στην Έφεσο, σαν Σεφέρης στο άδειο κοχύλι θεάτρου, σαν Ρίτσος στο «Αρχαίο θέατρο» και σαν τόσοι άλλοι, επιφανείς και μη, ο Μπούρας παίζει αρχαία τραγωδία από μέσα του, παρακολουθώντας τις γενιές που εναλλάσσονται στην ορχήστρα. Κρατάει στη μνήμη όλες τις φωνές που ακούστηκαν εκεί: Να ακούς τον άλλονε και να μην είναι εκεί.
Στην Επίδαυρο θα μιλήσει για αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες που μόνο ένας ειδικός γνωρίζει: Η μέσα εσοχή είναι πλατύτερη/ Από το έξω φύλλο της πόρτας («Που και “Πάροδοι” ονομάζονται») […] ο καθήμενος τα βλέπει σαν ίσα/ Οπτική παραίσθηση…/ Η διάρκεια περίτρανα αποδεικνύει ότι δεν εξελισσόμεθα. Δεν μπορούμε να προσπεράσουμε τη λεπτομερή ξενάγηση στους αρχαιολογικούς χώρους: Ακρόπολη, Μυκήνες, Άργος, Επίδαυρος, Λαύριο, Σαρωνίδα, Πύλος, Μεσσήνη, Ολυμπία, Δωδώνη, Πέλλα, Δήλος, Ελευσίνα, Δελφοί και τόσοι άλλοι τόποι σημαδεμένοι στη μνήμη από την εξέχουσα παρουσία τους στη γη για την ιστορία και τον μύθο τους, την αλήθεια και τη μετάπλασή της, τις φυσικές καλλονές και τα προϊόντα τους, την αρχιτεκτονική και την παραδοσιακή κληρονομιά τους.
Εστιάζω πάντα στο λευκό/ Και στο Καλό/ Η «Μαύρη μαρμάγκα»/ Δε θα με φάει εμένα ζωντανό/ Χωρίς να φωτιστεί.
Έτσι πρέπει να μοιράζεται η ποίηση, σαν τα ψωμιά από τον ουρανό, λέει ο μύστης ποιητής. Ο Πλάτων είναι πάντα στη σκέψη του, βλέπει ταυτοχρόνως την ιδέα και το είδωλο, Σε κουβαλάω/ Εντός/ Συσκευή δίχως βάρος,/ Ή σχεδόν. Στις περιπλανήσεις του νου δεν ξεχνάει και τη «μάνα», που τη συνδέει, όπως ο Σικελιανός, με τις μεγάλες μητέρες του μύθου. Με την πληγή τους και το πάθος τους, με τον καημό του Υιού της η μία, της Κόρης της η άλλη. Έπρεπε να περάσουν είκοσι χρόνια/ 
Από το φευγιό σου/ Για να μείνουν μόνο οι φωτεινές στιγμές; Και προσοχή: Ποτέ μια λέξη του Μπούρα δεν εξαντλείται στο προφανές.
Είναι πολλά που δεν χωρούν στην παρουσίαση αυτού του ογκώδους έργου, αλλά θα κλείσω με κάτι που αρχετυπικά περιέχει το άπαν:
Μουσική τα κύτταρά μου/ δονεί, διονυσιακή, βακχική…
Με λιακάδες και συννεφιές/ Μέτρησα τη ζωή/ Μου βγήκε σωστή…
137 Φάος. Λεξικάνθαρος α-Φθονία φωτός
Το ημερολόγιο τής μοναχικής πολυκοσμίας: Τα ποιήματα μιας ά-Φθονης λιτότητας
Κωνσταντίνος Μπούρας
Νίκας
σ. 1.450
ISBN: 978-960-296-341-8
Τιμή: 50,00€
