Αντώνης Φωστιέρης: «Άπαντα τα ποιήματα, 1970-2020»
Εν αρχή, η εικόνα. Βιβλίο μεγαλοπρεπές, ωραίο και επιβλητικό. Μετά, οι λεπτομέρειες: διπλό εξώφυλλο, ωραία νεανική φωτογραφία, κοντράστ: μαύρα μαλλιά και μουστάκι, μαύρη μπλούζα και φωτεινό πρόσωπο. Κοντράστ δεύτερο φωτογραφίας πάνω στο απέραντο λευκό της σελίδας. Μέσα, πορτρέτο-σχέδιο, ο Φωστιέρης à la maniere de… Αλέκου Φασιανού και πιο μέσα, στις σελίδες των τίτλων των συλλογών, σχέδια του M.C. Escher.
Οι προειδοποιητικές χρονολογίες 1970-2020 δηλώνουν τα πενήντα χρόνια που χρειάστηκαν για να μεταμορφώσουν τον νεαρό ποιητή του εξωφύλλου στον άλλον, μέσα, των ποιημάτων. Λοιπόν, αυτός που γύρευα είμαι, θα μπορούσε να πει. Ήταν δεκαεφτά χρονών όταν άρχισε να γράφει, όπως λένε οι αλάνθαστοι αριθμοί. Σήμερα, με την περιουσία των δέκα ποιητικών συλλογών, ο Φωστιέρης δείχνει ότι πέτυχε τον στόχο του. Και το δείχνει, επίσης, το ότι έχει μεταφραστεί σε είκοσι πέντε γλώσσες –Ευρώπη και Αμερική–, έχει μελοποιηθεί από τέσσερις γνωστούς συνθέτες –Γιάννη Μαρκόπουλο, Θάνο Μικρούτσικο, Θανάση Νικόπουλο, Keith Moore–, έχει κυκλοφορηθεί ένας τόμος κριτικών κειμένων για το έργο του, το 2017, από τον έγκριτο κριτικό, μελετητή καθηγητή Θεοδόση Πυλαρινό, και ένας ακόμα εκτενέστερος αυτές τις μέρες.
Ο Φωστιέρης, αν και σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και Ιστορία Δικαίου στο Παρίσι, ασχολήθηκε μόνο με την ποίηση και με περιοδικά που είχαν θέμα τους την ποίηση. Έχει τιμηθεί με το Βραβείο Καβάφη, το Βραβείο Βρεττάκου, το Κρατικό Βραβείο Ποίησης, το Βραβείο του περιοδικού Διαβάζω και το Βραβείο Ποίησης της Ακαδημίας Αθηνών (1993, 1998, 2004, 2004, 2010 αντίστοιχα).
Ο παρών τόμος είναι αφιερωμένος στον Νικόλα, στον Θοδωρή και στην Μαρία.
Και μπαίνουμε στα ενδότερα του κόσμου. Ποίημα πρώτο, προαναγγελία: «Της οικογένειας των Αρπυιών», ένα ποίημα μήνυμα για κείνο το «δυσανάλογο πουλί», με τα «ασημένια νύχια», με το «κοκκάλινο ράμφος», που χαράζει «επώδυνες αποφάσεις… στην επιφάνεια της φαιάς μου ουσίας», άγριος οίστρος. Ιδού, λοιπόν, και πάλι, οι πρόγονοι όλοι της γενιάς και ο Έντγκαρ Άλαν Πόε με το κοράκι του στης Αθηνάς το κεφάλι. «Κάποτε θα το πνίξω στο αίμα μου», λέει στη συνέχεια, «Ή θα μαζέψω/ Σταγόνα σταγόνα/ Τον πορτοκαλί χυμό του ήλιου/ Να το ποτίσω φως/ Και θρύψαλα από κρύσταλλα δακρύων,/ Το ανελέητο πουλί να φαρμακώσω».
Το ποίημα, δημοσιευμένο στη Νέα Εστία στα 1970, αποτελούσε το προανάκρουσμα μιας πορείας που θα έπρεπε να περάσει μέσα από το σκοτάδι για να το εξοντώσει με φως και να το πνίξει στο αίμα του και στον πορτοκαλί χυμό του ήλιου. Ο νέος ποιητής υποθέτουμε πως έχει αποταμιεύσει τις φωνές των παλιότερων ποιητών. Έτσι φαντάζομαι πως είναι η «Μικρή Πορτοκαλένια» του ο Οδυσσέας Ελύτης, μόνο που εκείνη δεν ήταν Άρπυια, αλλά κορίτσι που έγινε αυτό που έπρεπε να γίνει. Και έτσι, με μια γαμψώνυχη Άρπυια να του χαράζει το κεφάλι, αρχίζει «Το μεγάλο ταξίδι». Μια αίσθηση ματαιότητας, μια θλίψη, ένας αέρας καρυωτακικής απαισιοδοξίας καθ’ όλα ταιριαστής και ο νέος ποιητής διαβάζει καλά την Αλφαβήτα. Στο ποίημα «Φυγόκεντρος» διαβλέπουμε μια νέα γέννηση. Αν δεν σπάσεις τα δεσμά, αν δεν κόψεις τον λώρο, αν δεν τιναχτείς με «στριγγό αχό» δεν γίνεσαι και δεν εξελίσσεσαι. Ο ποιητής ερευνά την ανθρώπινη ουσία και τη μοίρα της όχι στο εργαστήριο, μπροστά στο μικροσκόπιο, αλλά βαθιά μέσα στον νου του. Το μεγάλο ταξίδι θα το κάνει αλλά πάλι, εκεί από όπου ξέφυγε, εκεί και πάλι θα γυρίσει: «Στην Ατλαντίδα […] Με το νερό να μπαίνει στο ρουθούνι σου/ Ζητώντας να σε πνίξει».
Ο ποιητής ερευνά την ανθρώπινη ουσία και τη μοίρα της όχι στο εργαστήριο, μπροστά στο μικροσκόπιο, αλλά βαθιά μέσα στον νου του.
Εσωτερικοί χώροι Ή τα είκοσι είναι ο τίτλος της δεύτερης συλλογής, που δημοσιεύτηκε το 1973. Στα είκοσί του χρόνια, λοιπόν. Διαπίστωση πρώτη: «Η σιωπή μας είναι φτιαγμένη από φωνές». Και να αυτό που ήδη εντοπίσαμε. «Οι φωνές των πουλιών, που ’χε σ’ ώρες μεγάλης μοναξιάς αποστηθίσει», ο Ελύτης, οι «ιδανικές φωνές κι αγαπημένες» που ακούει ο Καβάφης, η φωνή του αδελφού μέσα στο αρχαίο θέατρο στην Έφεσο, ο Σεφέρης, η φωνή της γης στην «Ιερά οδό» ο Σικελιανός και πολλών άλλων. Ο ποιητής κρατάει μέσα του τις δικές του φωνές και των άλλων τις μνήμες. «Καλόν εντάφιον η Ποίηση» μας λέει, με τη φωνή της βυζαντινής Θεοδώρας που προτιμά την τυραννίδα από τον άτιμο θάνατο.
«Το όνειρο του Φαύνου» μεταμφιέζει την πράξη της δημιουργίας. Στον «Σκοτεινό έρωτα» το μαύρο πάλι έρχεται στο παρόν: «Το μαύρο είν’ οι λέξεις» (τα πρώτα μαύρα ρίγη), είναι «Τα τυπωμένα ποιήματα», «Κι όλα τα χρώματα που ζήτησαν εκεί/ Το τελικό κρησφύγετο» ή αλλιώς το καρυωτακικό «καταφύγιο». «Να βρω μια λέξη να χωθώ στον κόρφο της», «Ταρακουνάω το δέντρο τ’ ουρανού, να πέσουν τ’ άστρα του». Όπως πια βλέπουμε, ο ποιητής θητεύει στο σκοτάδι, ερευνά σε βάθος την απελπισία και, όσο κι αν μπερδεύεται στα χρώματα, πάλι στο μαύρο καταλήγει. «Η απελπισία μου […] σεληνιάζεται…/ Σφαδάζοντας στο δάπεδο/ Η απελπισία μου/ στριγκλίζει με ψιλή φωνή».
Αυτά ως προς τη διάθεση που εκφράζει τη διήκουσα ιδέα. Αλλά και ως προς την τεχνική, σαν μουσική ανάκουστη ή ελαφρά αισθητή περνάει από τη μία λέξη στην άλλη, κάνει κύκλους φωνηέντων και συμφώνων, μίτος αρμονικός ο ήχος:
αχνίζει/ πνιχτό/ δίχτυ/ νύχτα
ηδονή της ηδονής/ δίνη/ οδύνη/ αδειανής/ ηδύνει
του άδειου της/ του σκοταδιού της
Δειλά/ δειλινά/ Ωραίες μου ώρες/ Γωνιές/ γειτονιές
τα ενθύμια κι ο θυμός/ […]/ ο ρυθμός
Χωρίς τη χρεία του έρωτα/ […]/ Χωρίς τ’ αχρεία εκείνα ρουλεμάν
αλλά και μια αρμονική ρυθμική δυσαρμονία:
Και λέω Εγώ και είναι Εδώ. Λέξεις σε επανάληψη, με ένα μόνο σύμφωνο να αλλάζει και να έρχονται στον κόσμο τα πάνω κάτω. Να είναι και ταυτοχρόνως να μην είναι: Το άγνωστο…/ Το ασήκωτο… (Σ)το άυλο/ Απόβαρο/ της ύλης.
Κρατώντας ο αναγνώστης στα χέρια μια συγκεντρωτική ποιητική έκδοση, τα μέχρι τώρα Άπαντα, πηγαίνοντας μπρος-πίσω τις σελίδες, αναζητώντας να βρει τι άλλαξε, τι έμεινε και τι δεν είναι ίδιο στα χρόνια που έφυγαν, στα ποιήματα που ήρθαν, θα δει τα ίδια πάθη της ψυχής επαναδιατυπωμένα ίδια όπως πρώτα και νέα όπως τώρα. «Μεταφράζω το άγνωστο σε κάτι πιο άγνωστο», λέει κι εμείς ακολουθούμε. Ο Αντώνης Φωστιέρης μας έκανε ένα ωραίο δώρο, μας άνοιξε την ψυχή του, μας έδειξε τα κλειδιά του, μας καθοδήγησε να ανακαλύψουμε την καλλιγραφημένη αισθητική του, το Εγώ του και στο Εδώ του. Η βαθιά βουτιά στα σκοτάδια του μας γοήτευσε.
Άπαντα τα ποιήματα, 1970-2020
Αντώνης Φωστιέρης
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 480
ISBN: 978-960-03-6938-0
Τιμή: 20,00€
