Λένα Αραμπατζίδου (επιμέλεια): «Αφιέρωμα στον Γ.Θ. Βαφόπουλο, Τόμος πρώτος: Άπαντα τα ποιήματα»
Τριακόσιες εξήντα τρεις (363) σελίδες μελετήματος-μονογραφίας για τον μεγάλο εκλιπόντα ποιητή Γ.Θ. Βαφόπουλο με εκτενή βιβλιογραφία 18 σελίδων και επιστημοσύνη συμπληρωματική της αγάπης, του σεβασμού και της τιμής που επιστρέφει στην επαρκή ερευνήτρια Λένα Αραμπατζίδου, επίκουρη καθηγήτρια και διδάκτορα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στη Νεοελληνική Φιλολογία, στον παρόντα τόμο. Εμπεριστατωμένη η γραφή της, έγκυρη η ματιά της, διεξοδική η αφήγησή της, που περιγράφει τη «μεγάλη εικόνα» χωρίς να προδίδει τον μεγεθυντικό προβολέα που είναι επικεντρωμένος στην πνευματική μορφή του Γ.Θ. Βαφόπουλου.
Η Λένα Αραμπατζίδου μάς ξεναγεί σε ρεύματα, νοήματα, μυθολογήματα και ιδέες με τη διεξοδικότητα ενός σύγχρονου Θησέα. Έναν αιώνα μετά, βουλιαγμένοι στην κινούμενη άμμο τής μετα-μετανεωτερικής εποχής, ακόμη μελετούμε τον μοντερνισμό και την περίφημη, ανυπέρβλητη, σημαδιακή Γενιά του ’30, ενώ έχουμε ήδη μπει στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Κάτι σημαδιακό, που λέει πολλά για την κυκλική επαναφορά και συστροφική ανέλιξη των πολιτισμικών φαινομένων. Σημειωτέον πως ο Γ.Θ. Βαφόπουλος (1903-1996) τοποθετείται από κάποιους θεωρητικούς στη Γενιά του ’30, όποιος όμως κι αν είναι ο χρονικός προσδιορισμός, κατά την ταπεινή μου γνώμη πάντα, ταξινομήσεις τέτοιου είδους υποβαθμίζουν τη σημασία τού ποιητικού έργου και υποτιμούν τους δημιουργούς.
Στο δεύτερο μέρος αυτού του αφιερωματικού πρώτου τόμου έγκειται το «ποιητικό σώμα» αναβλύζον νοήματα, ρυθμούς και μεταισθήσεις. Ακολουθούν ορισμένα δείγματα γραφής μετά περιληπτικών σχολίων. Ξεκινάμε ακολουθώντας τη χρονολογική σειρά των ποιητικών συλλογών.
Από Τα ρόδα της Μυρτάλης (1924-1931). Έντονος ο συμβολισμός τόσο στο θεματολογικό όσο και στο αισθητικό επίπεδο:
14
Οι δρόμοι γέρνουν σκεφτικοί στο πέρασμα της Νύχτας.
Βουβή κ’ εκστατική η Σιωπή, σα σ’ όνειρο δοσμένη,
ακολουθεί επιβλητική με τ’ άυλά της σαντάλια.
Κ’ εγώ στην αυταπάτη ενός ονείρου βυθισμένος,
προσμένω μια σκιά από τις πολλές σκιές της νύχτας,
με τον αχνό της πέπλο τα όνειρά μου να τυλίξει.
Μάταια περνούνε βιαστικές οι ασπροντυμένες ώρες,
απ’ της Αυγής του όμορφου γιου τα βέλη τρομαγμένες.
Στο λάλημα του πετεινού κ’ οι σκιές έξαλλες φεύγουν. (σελ. 383)
Καβαφικής προτροπής και συλλήψεως τα ποιήματα «Απόφαση» και «Πρόσεξε!» της σελίδας 391:
ΑΠΟΦΑΣΗ
Ό,τι είχανε να πούνε το είπανε.
Δεν είχαν άλλο τίποτε να πούνε.
Καθένας όμως μ’ επιμέλειαν έκρυψε
κάποιες σκηνές και κάποια γεγονότα,
που ίσως να ματαίωναν την απόφαση,
Εδώσανε τα χέρια τους μ’ αδιαφορία
–έτσι τουλάχιστον η όψη τους το έδειχνε–
και χωριστήκανε. Όμως καταβαίνοντας
τη Σκάλα εκείνη δάκρυσε άθελα,
κ’ Εκείνος μόνος πια σαν έμεινε,
ανάλυσε τον πόνο που έκρυβε
σ’ ωραία δακρύων μαργαριτάρια.
ΠΡΟΣΕΞΕ!
Πρόσεξε, ο χρόνος φεύγει, ο χρόνος φεύγει.
Το αμάξι του κυλά ακατάπαυστα
από τα νότια κλίματα στα βορεινά.
Πρόσεξε, ενόσω βρίσκεσαι στην Ιταλία,
μέσα στη Ρώμη ή μες στη Νάπολη,
όσο μπορείς καλύτερα να διασκεδάσεις.
Ποτέ μην πεις: «αργά είναι πια».
Για όσους έχουνε φρόνηση
αργά ποτέ δεν είναι […]
Έντονος διδακτισμός και ηθικοπλαστική διάθεση εξ αντιθέτου. Ρητορικές παραινέσεις που ενισχύουν τον ρόλο του ποιητή ως σοφού, αν όχι και ως θαυματοποιού ή «μάγου». Η όποια απομάγευση δεν έχει συντελεστεί ακόμη.
Η Λένα Αραμπατζίδου μάς ξεναγεί σε ρεύματα, νοήματα, μυθολογήματα και ιδέες με τη διεξοδικότητα ενός σύγχρονου Θησέα.
Και περνάμε στην επόμενη, στη δεύτερη ποιητική συλλογή, Πρόσφορα και αναστάσιμα (1935-1948). Επιλέγουμε, όχι τόσο με ανθολογική διάθεση όσο με δειγματοληπτική:
ΤΟ ΕΠΑΘΛΟ
Είμαι ένας οδοιπόρος
δίχως ανάπαυση και δίχως ύπνο.
Πορεύομαι μέρα και νύχτα,
νύχτα και μέρα
στον ανηφορικό δρόμο, που περιζώνει
το σκοτεινό τούτο βουνό.
Δε βιάζομαι να φτάσω.
Ξέρω πως θα φτάσω.
Ο δρόμος είναι σίγουρος,
αφού τον διάβηκες πρωτύτερα συ.
Αναγνωρίζω τ’ αχνάρια των βημάτων σου,
αναγνωρίζω τ’ αχνάρια της αγάπης σου.
Στην κορυφή στέκεις
και μου γνέφεις εσύ.
Πάνω από το κεφάλι σου
τα πόδια ενός Αγγέλου.
Πάνω από το κεφάλι του Αγγέλου
τα πόδια του Θεού.
Το έπαθλο της οδοιπορίας μου θάναι,
φτάνοντας στην κορυφή του κώνου,
φορτωμένος τα λουλούδια
που φύτρωσαν στο πέρασμά σου,
ν’ ακουμπήσω το ματωμένο μου κεφάλι
στη λευκή πέτρα των ποδιών σου,
στο πρώτο σκαλοπάτι του Θεού. (σελ. 423)
ΤΟ ΑΝΕΒΑΣΜΑ
Από το ύψος που σ’ έχει ανεβάσει
της Λευτεριάς η λαχτάρα,
μου έχεις ριγμένη
την ανεμόσκαλα τούτη.
Κ’ έτσι καθώς αναβαίνω
σκαλί το σκαλί,
στου γλαυκού σου υπακούοντας
του βλέμματός σου το κάλεσμα,
δίχως ίλιγγο, δίχως πόνο, δίχως λύπη,
σ’ ατενίζω με γαλήνη κατάματα,
τραγουδώντας το δικό σου τραγούδι:
το αιώνιο τραγούδι της αγάπης.
το αιώνιο τραγούδι του θανάτου. (σελ. 424)
Θεοπρεπής αγιογράφηση εξιδανικευμένων αναγκών. Βιβλικό σύμβολο ανατάσεως η κλίμαξ/σκάλα του Ιακώβ. Ο έρωτας (ως αγάπη) κι ο θάνατος διατηρούν τις αρχετυπικές τους θέσεις στη μετεφηβική θέαση του κοινωνικού τοπίου της περικυκλωμένης επιθυμίας.
Ακολουθεί Το δάπεδο και άλλα ποιήματα (1949-1951). Σαν τα ανθρωπάκια του Γαΐτη. Δραματικός μονόλογος υψηλής ποιητικής αποτελεσματικότητας. Ο αστικός χώρος, η τυποποίηση που επιβάλλει η «Αγωγή του Πολίτη», η υποδόρια νοσταλγία τού κατά Ρουσό «φυσικού ανθρώπου». Η απουσία των δέντρων και των συννέφων. Όλα μοιάζουν με σκηνικό αφαιρετικό σε μια στιλιζαρισμένη μινιμαλιστική παράσταση. «Θέατρο ιδεών»; Ίσως.
Και περνάμε στη συλλογή Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο (1957-1959). Μακρά αφηγηματικά ποιήματα, πεζογραφικοί πίνακες μιας άλλης παραβολικής προοπτικής. Πρόκειται για ποιητικό τρίπτυχο: «Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο», «Η τριλογία του ανθρώπου», «Το χρονικό της Βασίλισσας και της Μικρής Παναγίας των Αγγέλων», όπου φαίνεται μια σημαντική μυθοπλαστική τάση προς τη δραματική αφήγηση (μονολογικού ή διαλογικού τύπου), που εντείνει περισσότερο τον συμβολισμό.
Ακολουθεί το δίπτυχο: «Επιθανάτια» (1958-1966) και «Σάτιρες» (1948-1965). Ενδιαφέροντα «Τα νέα σατιρικά γυμνάσματα» (1967-1974), αρχομένης, μεσούσης, φθινούσης και εκλιπούσης της Χούντας των συνταγματαρχών. Διαβάζουμε σύντομα σχόλια, σαν σημειώσεις για μια εκτενέστερη αφήγηση που θα συντεθεί από αυτές τις ψηφίδες (και άλλες, ενδεχομένως). Ο ποιητής σκιτσάρει προετοιμαζόμενος για μια μεγάλη τοιχογραφία. Έντονη και ειρωνική η κοινωνική του παρατήρηση. Από τον συμβολισμό περάσαμε στον άκρατο, ευθυμογραφικό, καυστικότατο ρεαλισμό.
Ακολουθούν «Τα επιγενόμενα» (1974-1977), «Το τέλος» (1977-1985) και τα «Υστερόγραφα» (1985-1988). Τρία τα υστερόγραφα, που έμελλε να γίνουν και στερνά.
Και στο Παράρτημα, τα πρώτα έσονται έσχατα: «Θλιμμένα δειλινά» (1921-1922). Τρίπτυχο και πάλι συσσωμάτωμα: «Θλιμμένα δειλινά», «Πληγές», «Αντίλαλοι».
Το ενδελεχές αυτό επιστημονικό μελέτημα κλείνει αναπόφευκτα με «Σημειώσεις ποιημάτων» (σελ. 654).
Δεν ξέρω κατά πόσον ο κάθε ποιητής γράφει στην ουσία πάντα ένα και το αυτό ποίημα. Αν έχει όμως την ευλογία της μακροημέρευσης, τότε αλλάζει μόνον η τεχνοτροπία. Η θεματική, η γενέθλια γη της εμπνεύσεως είναι παντού η ίδια, χαμένη ίσως κάπου στους βάλτους του υποσυνειδήτου με την κινούμενη άμμο της εξιδανικευμένης επιθυμίας (για να θυμηθούμε τον Φρόιντ).
Ο Γ.Θ. Βαφόπουλος διαβάζεται ενδεχομένως καλύτερα σήμερα, υπό το πρίσμα του πανδαμάτορος χρόνου, παρά στην εποχή του. Μένει λοιπόν να τον επανεκτιμήσουμε, αρχής γενομένης από το θέματι πόνημα. Εξαιρετική, σημαντική δουλειά. Αναμένουμε τον δεύτερο τόμο.
Αφιέρωμα στον Γ.Θ. Βαφόπουλο, Τόμος πρώτος
Άπαντα τα ποιήματα
Επιμέλεια – Παρουσίαση: Λένα Αραμπατζίδου
Δήμος Θεσσαλονίκης – Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο
654 σελ.
ISBN 978-960-6687-48-8
