Ασημίνα Ξηρογιάννη: «Ποιήματα, 2009-2017»
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έχει μια λαμπερή διαδρομή στον χώρο· ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, θεατρική αγωγή και θεατρικό παιχνίδι. Παράλληλα, είναι καθηγήτρια Γλώσσας και Λογοτεχνίας, Θεωρίας και Ιστορίας του Θεάτρου. Στο Varelaki της έχει πολύ και καλό κρασί, ένα βιβλίο της έχει μεταφραστεί στα γαλλικά και πολλά ποιήματά της κυκλοφορούν στα γαλλικά, ισπανικά και αγγλικά. Και φυσικά έχει παρουσία σε ιστότοπους και ηλεκτρονικά περιοδικά.
Στο βιβλίο της με τον λιτό και απολύτως προσδιοριστικό τίτλο Ποιήματα, 2009-2017 (Εκδόσεις Βακχικόν, 2021), υπάρχει Εισαγωγή κατατεθειμένη από την ποιήτρια και επίσης πολυτάλαντη, και σε πολλά επίπεδα επιστημονικά και λογοτεχνικά εξακτινωμένη, Άννα Αφεντουλίδου, η οποία στρώνει για τον αναγνώστη το κόκκινο χαλί.
Αντλώντας ψηφίδες από αυτή την Εισαγωγή στήνω τον δικό μου πυργίσκο: «Ο ουρανός έκρυβε τον βυθό με στοργή/ Στην αγκαλιά του// Δεν είναι άρνηση η σιωπή» και δεν είναι πρώτη φορά που τα πάνω και τα κάτω αγγίζονται ερωτικά. Οι στίχοι: «Συχνά τις νύχτες δεν κοιμάμαι./ Φαντάζομαι πως ανοίγεις την πόρτα και μπαίνεις», θα έλεγα πως κάτι από Σαπφώ θυμίζουν, που ξαγρυπνάει τα μεσάνυχτα, ή από Καβάφη, που νύχτα κι εκείνος αφήνει τη φαντασία του να δεχτεί τον Καισαρίωνα στην κάμαρά του. Έτσι και η Ξηρογιάννη φέρνει τα φάρμακα της Τέχνης της και από της Ποιήσεως την πόρτα έρχεται Εκείνος, σκύβει από πάνω της και της ψιθυρίζει: «Μην σπαταλάς τις νύχτες σου, δεν θα ’ρθω». Μα γιατί μια τέτοια ανατροπή; Ο Καβάφης αφέθηκε να ελπίζει πως, ναι, ήρθε ο Καισαρίων, ο Σικελιανός – από μακριά, αλλά με τη βροντώδη φωνή του ακούγεται κι ακούει αυτό που θέλει: «θα ’ρτει». Η Ξηρογιάννη «μάταιες ελπίδες τέτοιες» δεν καταδέχεται… Το ξέρει πως Εκείνος δεν θα έρθει, δεν ξέρουμε γιατί, αλλά τι σημασία έχει; Η γονιμοποιός απουσία του έφερε την Εποχή της Ποίησης, αν και θα έλεγα πως ήταν στιγμή σταλμένη από την μοίρα να ανθίσει μέσα της η απουσία.
Στους στίχους «Γράψε ένα ποίημα για τον ρυτιδιασμένο άντρα, που πέθανε μόνος στο νοσοκομείο/ για το πρεζόνι της Ομόνοιας/ για τη μετανάστρια που ψάχνει στα σκουπίδια/ για τη φτωχή γυναίκα που γερνάει πρόωρα ανέγγιχτη», αναγνωρίζουμε το τραυματισμένο εγώ της που βγήκε από το καβούκι και κοίταξε γύρω τη δυστυχία των άλλων. Είναι πολλών ειδών οι δυστυχίες και πολλά τα δεινά. «Πώς μεταφράζεται η ζωή/ σε λόγο ποιητικό/ αυτό πρέπει να δείξεις» μας λέει και το δείχνει. Πώς; Με λέξεις… «Οι λέξεις», έλεγε ο Μπρετόν, «είναι δημιουργοί ενέργειας, έχουν μια συγκεκριμένη ζωή που τους ανήκει». Αυτές οι λέξεις έχουν αναλάβει να στήσουν το δράμα. Και η παρούσα συλλογή έχει ποιήματα που δικαιούνται μιας επανεμφάνισης, αφού ανήκουν σε προγενέστερες συλλογές που είτε έχουν εξαντληθεί είτε οι εκδοτικοί οίκοι δεν υπάρχουν πια.
Αλλά εκείνο που ξέρει ακόμα πιο καλά είναι η τέχνη που υπηρετεί, η αξιοποίηση ενός πλούσιου διακειμένου, ελληνικού και ξένου, η σωστή δόση συναισθήματος, στην κόψη, χωρίς να εκπίπτει ούτε να απομυθοποιεί ό,τι πολύ αγάπησε.
Έχουμε, λοιπόν, στα χέρια μας μια σύνοψη του όλου. Μία εφ’ όλης της ύλης Ασημίνα Ξηρογιάννη θάλλουσα. Ποιήματα δεμένα όπως οι χάντρες σε ένα κολιέ ή σκηνές από ένα δράμα εν εξελίξει. Μικρές σκηνοθεσίες εσωτερικού χώρου, δωματίου, ψυχής.
Στο πρώτο ποίημα μας λέει τι είναι: «λέξεις σε λευκή κόλλα» και στο επόμενο: «Δεν θα ’θελα να είμαι λέξη..», «Οι μέρες του πόθου πέρασαν./ Τα μάτια δεν στυλώνονται πια στον ουρανό την νύχτα/ Τι κι αν έχει φεγγάρι;». Και να την πάλι η Σαπφώ. Η ποιήτρια δεν ενδιαφέρεται πια αν δέδυκεν ή όχι η σελάνα, αλλά στην άκρη στο ποτάμι στέκεται συνεχώς και την απέναντι όχθη ατενίζει: «Να περάσεις το ποτάμι/ να ανακυκλώσεις τη ζωή που σπατάλησες». Το ποτάμι. Ποιο απ’ όλα; Του Ηράκλειτου; Του Ρουβίκωνα; Της ζωής; Μας μιλάει για τον Ορφέα και το ωραίο τραγούδι του, τις μαινάδες που τον σπάραξαν, αλλά ο ίδιος μεταστοιχειώθηκε σε γύρη «ώσπου ξανάγινε η μουσική του φως/ Υπάρχει Θεός».
Η Ξηρογιάννη θα μεταπλάσει καλά τον μύθο, θα τον διορθώσει, γιατί η ματιά της είναι ελεητική και ζητά να επανατοποθετήσει στον θρόνο της τη διασαλευθείσα δικαιοσύνη. Θέλει να δικαιολογήσει όλα τα στραβά ή τα κουτσομπολιά, να παραβλέψει την κοινωνική διαφορά και, αν η Φρύνη «πλανεύτηκε απ’ τον καλλιτέχνη», απαλλάσσεται «από την κακή της φήμη». Πλανεύτηκε η Φρύνη ή ο καλλιτέχνης; Χωρίς αυτή, με ποιο πρόσωπο θα γνώριζε ο κόσμος την Αφροδίτη; «Η τρέλα του έρωτα δεν ξεγελιέται με τίποτα», ο δ’ έχων μέμηνεν, αιώνες τώρα φωνάζει ο Σοφοκλής, αλλά η πείρα διδάσκει καλύτερα από όλους τους σοφούς του κόσμου.
Συνοψίζοντας, βλέπουμε ότι στην πρώτη φάση της η Ξηρογιάννη –Η προφητεία του ανέμου– είναι γεμάτη από την απουσία του Άλλου. Όλες οι νύχτες είναι μαρτυρικές. Στη δεύτερη το δράμα συνεχίζεται. Οι Πληγές είναι ακόμα νωπές. Οι νύχτες οδυνηρές. «Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου/ στον χώρο της ποίησης./ […] / Είπα μήπως αναπληρώσω γράφοντας/ το κενό της απουσίας σου». Στην τρίτη φάση –Εποχή μου είναι η ποίηση– η ποιήτρια στρέφεται έξω, στον κοινωνικό περίγυρο και στη διάχυτη στον κόσμο δυστυχία με τα «στερητικά α», τα «Δεν παλεύεται η πραγματικότητα/ με/ όμορφα συνδυασμένους τρόπους/ και έντεχνη αθωότητα», σαν να πετάει τη μάσκα, σαν να αποφασίζει να δει τον κόσμο έξω της και όχι τον άλλο μέσα της. Τώρα ξέρει, οι λέξεις δεν γιατρεύουν τις πληγές. «Εδώ χρειάζονται χέρια και περίστροφα», ακούγεται από μακριά ο Αντρέ Μπρετόν, που βλέπει την ποίηση σαν διαρκή επανάσταση. Στην επόμενη φάση –Λίγη φθορά για γούρι– (ή για να αποφύγουμε την ύβρι της τελειότητας και τον συνεπακόλουθο φθόνο των θεών), στο πρώτο κιόλας ποίημα «σου κλέψαν το ποδήλατο/ “κλέβεις ποδήλατο, κλέβεις όνειρο”», κλέβεις την ανάπτυξη του στίλβοντος ποδηλάτου, κλέβεις την εκδρομή θα έλεγε ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Σου κλέψαν τα φτερά, αλλά η ζωή έχει τον τρόπο της να γεμίζει τα κενά και η ποιήτρια με ρεαλισμό αποδελτιώνει δράσεις-αποδράσεις από «τη θλίψη εκείνη των πρωινών», πετάει τη μάσκα και βλέπει και τον άλλο όπως είναι κι όχι όπως νόμιζε πως ήταν. Η πληγή αιμάσσει ακόμα κρυφά. Η αληθινή ζωή κάπου στην 25η ώρα του 24ώρου πέφτει, ή Ανάμεσα Τρίτη και Τετάρτη, κατά τον Ελύτη, που όσο και αν τον παρακάμπτει, είναι πάντα εκεί.
Τώρα πια ξέρει, αυτή είναι η ζωή. Αλλά εκείνο που ξέρει ακόμα πιο καλά είναι η τέχνη που υπηρετεί, η αξιοποίηση ενός πλούσιου διακειμένου, ελληνικού και ξένου, η σωστή δόση συναισθήματος, στην κόψη, χωρίς να εκπίπτει ούτε να απομυθοποιεί ό,τι πολύ αγάπησε.
Ποιήματα, 2009-2017
Ασημίνα Ξηρογιάννη
Εκδόσεις Βακχικόν
160 σελ.
ISBN 978-960-638-233-8
Τιμή €12,72
