Κατερίνα Καριζώνη: «Αρχαία δίψα»

Πρώτη φορά έρχεται στα χέρια μου βιβλίο της ποιήτριας και δεν έχω υπόψη μου το πεζογραφικό της έργο, τριάντα βιβλία. Ωστόσο, η επαφή μου με την ποίησή της, μέσω της συλλογής της Αρχαία δίψα, ήταν για μένα ένα ευχάριστο ξάφνιασμα και απολαυστικό ανάγνωσμα. Ήταν ένα ποιητικό οδοιπορικό σ’ έναν τόσο καλά οργανωμένο και έξυπνα, φιλοσοφημένα σχεδιασμένο χώρο. Βρέθηκα σε διαφορετικό από το σύνηθες σε ποιητικές συλλογές αινιγματικό, αλλά αναγνωρίσιμο στα σημεία του περιβάλλοντος όπου εστιάζει την προσοχή της η ποιήτρια, και κατανοητό κλίμα.

Η Κατερίνα Καριζώνη, ακόμα κι ένα βιβλίο να είχε γράψει, την Αρχαία δίψα, θα είχε φτάσει τον στόχο της, θα είχε κατακτήσει το ποιητικό της σύμπαν. Ξέρει τόσο καλά να χειρίζεται το παιγνίδι της φαντασίας με τις λέξεις, στα χνάρια κάποιου πανάρχαιου, ενδεχομένως, μύθου:

Τα φύλλα είναι οι λέξεις των δέντρων
γραμμένες με μελάνι και χλωροφύλλη
είναι τα αυτιά και τα μάτια τους
μας βλέπουν και μας κρυφακούν […]
και ονειρεύονται ταξίδια…

Και χτίζοντας στίχους με λέξεις-σύμβολα, περνάει από το πρακτικό στο μυθικό συμβάν για να αιτιολογήσει δήθεν πώς τα δέντρα μένουν ακίνητα, καρφωμένα στη γη, ενώ είναι ζωντανά και ολοκληρώνονται μέσα στον κύκλο της ζωής, αυτομάτως παραπέμπει στην απραξία μερικών ανθρώπων που μένουν εσαεί αμετακίνητοι, φυτεμένοι θαρρείς και ριζωμένοι στο χώμα, όπως τα δέντρα που «...Κάποτε ζευγάρωναν με τις νύμφες τους…», ώσπου κάτι «...πανύψηλες γυναίκες [...] ντυμένες στα μαύρα/ σκότωσαν τις νύμφες/ ράντισαν τους κορμούς των δέντρων/ με το γάλα τους/ και τα κάρφωσαν βαθιά στο χώμα».

Έτσι χρησιμοποιώντας ισόρροπα θέσεις και αντιθέσεις σε κάθε ένα αυτόνομο ποίημα, που δεν είναι άσχετο νοηματικά με το σύνολο των ποιημάτων που στεγάζει η συλλογή, και όπου η χαρμολύπη, το σοβαρό με το παιγνιώδες, το αινιγματικό με το απλουστευτικό λεκτικό και στιχουργικό σχήμα, όλα λειτουργικά δομικά στοιχεία, στέρεα υλικά, γίνονται εργαλεία και μέσα, στήνει με ξεκάθαρα φιλοσοφημένο πνεύμα τον ιδιαίτερο, όσο και αποκαλυπτικό ποιητικό της κόσμο, ένα ολωσδιόλου δικό της ποιητικό σύμπαν.

Έχω ασχοληθεί και με άλλα βιβλία του είδους, εννοώ ποιητικές συλλογές γυναικών, κυρίως, με ποιήματα-γρίφους, χωρίς καμιά διέξοδο προς το φως. Δεν φτάνει να ξέρεις εσύ τι εννοείς, πρέπει να μπορεί να το ανακαλύψει κι ο απλός αναγνώστης, που δεν έχει τον τρόπο και τα μέσα να αναποδογυρίσει τον κόσμο των βιβλίων για να λύσει το αίνιγμα, αν υπάρχει λύση.

Ύστερα από μια ολόκληρη ζωή μέσα στα βιβλία σπουδάζοντας, στην πραγματικότητα, τη φιλοδοξία –για κάποιους φιλοσοφούντες τη ματαιοδοξία– των δημιουργών, όπως αποτυπώνεται στα έργα τους, πιστεύω πως κάθε δημιουργός, είτε μικρός είτε μεγάλος, είναι ο εαυτός του. Θεωρεί τον κόσμο από τη δική του οπτική γωνία. Κρίνει και καταγράφει τη δική του αλήθεια με τον δικό του τρόπο και με τα δικά του μέσα. Γι’ αυτό και δεν κάνω παραλληλισμούς και αναφορές σε έργα σημαντικών δημιουργών που, ενδεχομένως, ασκούν επιρροή σε νέους, για να θεμελιώσω τις απόψεις μου. Άλλωστε, πρόθεσή μου είναι να μυηθώ στα μυστικά και στο πνεύμα της σκέψης του δημιουργού που με απασχολεί, για να τον συστήσω στο δικό μου κοινό και να διευκολύνω την επαφή του με αυτό.

Η ματιά της ποιήτριας, ευρύχωρη και εξασκημένη, πάντα στραμμένη στο περιβάλλον, το αγκαλιάζει, προβληματίζεται από τα γεγονότα και τις καταστάσεις, από το κοινωνικό γίγνεσθαι, παρατηρεί και εκφράζει τους προβληματισμούς της με παραβολές.

Όλα τα ποιήματα της συλλογής Αρχαία δίψα διακρίνονται από παραλληλισμούς μεταξύ του φαίνεσθαι και του είναι, όπως στο ποίημα: «Ποιος θα φάει το μήλο», όπου πολύς θόρυβος γίνεται για μια σάπια υπόθεση, για το ποιος θα φάει ένα μήλο σκουληκιασμένο: «Το πιάτο έπεσε ξαφνικά κάτω και ράγισε/ έτριξε το πάτωμα, κατρακύλησε το μήλο/ αποκαλύφθηκε το σκουλήκι/ που φώλιαζε μέσα του…». Και προτού καταλήξει στην αποκάλυψη, μας θύμισε: «Άλλωστε για ένα μήλο χάσαμε τον Παράδεισο…». Επίσης, ο χρόνος που χάνουμε μες στα βιβλία και τα χαρτιά, χάριν ενός αβέβαιου, έως ανύπαρκτου μέλλοντος, κι αφήνουμε τη ζωή να γλιστράει μέσ’ από τα δάχτυλά μας, τον καιρό που μας καλεί («Μπάνιο στην πισίνα»). Όπως επίσης η σχέση μεταξύ πρόθεσης και αποτελέσματος – και παίρνω τυχαία το ποίημα «Ο επιμελητής»:

Ήμουν ένας απλός επιμελητής βιβλίων
δεν έγραψα ποτέ κάτι δικό μου
μόνο εμβόλιμα στα κείμενα των άλλων.
Γνώρισα αποκλειστικά δεύτερους ρόλους
κρυμμένος πίσω από τις γραμματοσειρές
το όνομά μου ούτε στους κολοφώνες δεν θα βρείτε
κι όμως σκότωσα δράκους αμέτρητους
στους βάλτους των κειμένων
έσωσα ήρωες και πλοκή
ανέσυρα σημασίες, έβαλα τάξη σε λέξεις και σιωπές
φρένο στον θολωμένο νου του συγγραφέα
είμαι αυτός που γνώρισα τα λάθη
τις φοβίες του, είδε τον άνθρωπο
πίσω από το προσωπείο
και το βαρύγδουπο όνομα στο εξώφυλλο.
Ένας κρυφός φανός ήμουν
που φώτιζε τους άλλους
ενώ εγώ έμενα πάντα στο απόλυτο σκοτάδι.

Έχω φυλάξει λοιπόν ένα σκοινί
για τον καθένα σας.
Φροντίστε τώρα μόνοι σας κι εσείς να βρείτε
τα λάθη εκείνα που μοιραία
σας οδήγησαν στα χέρια μου.

– συνωμοτικά, φαίνεται, η διαίσθησή μου με οδήγησε στο συγκεκριμένο ποίημα, μια ψηφιακή τομογραφία και καταγραφή των ευρημάτων που για δικούς του αποκλειστικά λόγους και «ξόφληση λογαριασμών», ο επιμελητής βιβλίων «ανέσυρε» από τα άδυτα των κειμένων των άλλων: τι παρεμβάσεις και προσθαφαιρέσεις έκανε δήθεν για το καλό του κειμένου και του συγγραφέα, πόσες αλλοιώσεις επέφερε, όντας πάντα στη σκιά, πίσω από το παραβάν και μακριά από τον χώρο της προβολής, στοιβάζοντας «κρατούμενα» στον σάκο των αποσκευών του από υστεροβουλία –έχω ράμματα για τη γούνα σας–, για να τα χρησιμοποιήσει εκδικητικά την κατάλληλη στιγμή:

...Ένας κρυφός φανός ήμουν
που φώτιζε τους άλλους
ενώ εγώ έμενα πάντα στο απόλυτο σκοτάδι…

για να τα πετάξει δηλητήριο στο πρόσωπο κάθε συγγραφέα. Ιδού:

...Έχω φυλάξει λοιπόν, ένα σκοινί
για τον καθένα σας.
Φροντίστε τώρα μόνοι σας κι εσείς να βρείτε
τα λάθη εκείνα που μοιραία
σας οδήγησαν στα χέρια μου.

Η ματιά της ποιήτριας, ευρύχωρη και εξασκημένη, πάντα στραμμένη στο περιβάλλον, το αγκαλιάζει, προβληματίζεται από τα γεγονότα και τις καταστάσεις, από το κοινωνικό γίγνεσθαι, παρατηρεί και εκφράζει τους προβληματισμούς της με παραβολές. Λόγου χάρη, «Η ιστορία ενός πυγμάχου»:

...Μια μέρα που τον πέταξε
στο κανναβάτσο ο αντίπαλος
κι εκείνος δεν τον αποτέλειωσε
για τους δικούς του λόγους
τον κατηγόρησαν πως του έλειπε το φονικό ένστικτο…
του πρόσφεραν μια χαμηλόμισθη θέση
υπαλλήλου στην πυροσβεστική
και τελικά τον παροπλίσαν

αντί να πει με ποιον τρόπο το κατεστημένο χρησιμοποιεί τα ταλαντούχα άτομα όσο το εξυπηρετούν και πώς τα παροπλίζει, όταν παύουν να του είναι χρήσιμα ή γίνονται επικίνδυνα, προτίμησε να το εκφράσει εμφατικά με αδρούς, επιγραμματικούς στίχους.

Χρησιμοποίησα επιλεκτικά ποιήματα και στίχους για να δώσω μια εικόνα της μορφής και του τρόπου με τον οποίο η ποιήτρια βλέπει, κρίνει και χτίζει το ποιητικό της σύμπαν. Από τα 34 ποιήματα της συλλογής, τα 18 είναι μονοσέλιδα και τα 16 μόλις καλύπτουν μικρό μέρος και της πίσω σελίδας, κάτι που φανερώνει συγκεκριμένη τέχνη και τεχνική δομής των ποιημάτων. Δεν πλατειάζει, δεν απομακρύνεται από το στοιχείο όπου εστιάζει, το οποίο και αποκαλύπτει στο τέλος.

Στο ποίημα «Η γυναίκα του Λωτ», ενώ στην αρχή δεν γνωρίζει το «γιατί» συμβαίνει να γυρίζει στην ποίηση: «σαν τη γυναίκα του Λωτ που γύρισε να δει [...] κι έγινε στήλη άλατος, όπως λένε…», η εμπειρία από την αναδρομή στις αλμυρές αμμώδεις εκτάσεις της κινούμενης άμμου των Γραφών την οδήγησε να ομολογήσει:

...Να γιατί λοιπόν νιώθω σαν τη γυναίκα των Γραφών
κάθε φορά που στρέφω το κεφάλι μου
στην αλμυρή, κινούμενη έρημο της ποίησης
στις χαίνουσες πληγές-πηγές των λέξεων